تمركز براي نجات دو تالاب

در سال 1350 (1971) ميلادي به ابتكار اسكندر فيروز، رييس وقت سازمان حفاظت محيط زيست ايران، كنوانسيون رامسر براي حفظ تالاب‌ها منعقد شد. چهار سال بعد در 1975 ميلادي كنوانسيون رامسر جنبه قانوني يافت. اين معاهده كشور‌هاي عضو را ملزم به تعيين و حفظ تالاب‌هاي با اهميت بين‌المللي مي‌كند. 24 تالاب ايران در كنوانسيون رامسر ثبت شده‌اند اما چه تالاب‌هاي عضو كنوانسيون و چه تالاب‌هاي خارج از اين فهرست، به دليل تهديدهاي مختلف روزگار خوشي ندارند. مسعود باقرزاده كريمي، مدير دفتر اكوسيستم‌هاي تالابي سازمان حفاظت محيط زيست بهمن ماه پارسال به «اعتماد» گفته بود: «ما مجموعا ١٠٥ تالاب و مجموعه تالابي داريم كه بيش از ٣ ميليون هكتار مساحت دارند و سه دسته تالاب‌هاي ساحلي دريايي، تالاب‌هاي كوهستاني و تالاب‌هاي كويري را شامل مي‌شوند. دسته اول به لحاظ تامين آب مشكلي ندارند چون به دريا وصل هستند اما با مساله آلودگي روبه‌رو هستند. مثل جنگل‌هاي مانگرو (حرا). تالاب‌هاي كوهستاني‌مان تعداد زيادي‌شان مشكل تامين آب ندارند اما در اين دسته دوم درياچه اروميه مشكل حاد دارد. در دسته سوم مشكل ما تالاب‌هاي فلات مركزي است كه به‌شدت خشك شده‌اند. تبخير بالا و منابع آب شيرين هم محدود است مانند بختگان، جازموريان، هامون، بخش شمالي شادگان، درياچه نمك و... بخش عمده‌اي‌شان خشك و منشا گرد و غبار شده‌اند.» وضعيت تالاب‌هاي كشور از سال گذشته تاكنون تغيير محسوسي نكرده است. مشكل يك‌شبه به وجود نيامده كه بخواهد در مدت كوتاهي رفع شود. علاوه بر اين برخي تالاب‌ها با مخاطرات جدي هم روبه‌رو شده‌اند. براي نمونه خشك شدن تالاب هامون و از بين رفتن رطوبت و پوشش گياهي در اين تالاب موجب شده سرعت توفان‌ها به‌شدت افزايش يابد. اين توفان‌ها در تابستان امسال زندگي را بر مردم پنج شهر منطقه سيستان در شمال سيستان و بلوچستان سخت كرده بود. چنان كه هوشنگ ناظري فرماندار زابل هفته گذشته به «اعتماد» گفت: «خشك شدن تالاب و كشت نشدن اراضي كشاورزي باعث شده دماي هوا افزايش يابد. افزايش دما و كاهش رطوبت با شدت و طول وزش باد رابطه مستقيم دارد. در سال زراعي جاري اين وضعيت تشديد هم شده است. متاسفانه هيچ آوردي از رودخانه هيرمند نداشته‌ايم. سال زراعي 97-96 هيچ آبي به كشاورزان نرسيد. ما وارد بيست و يكمين سال خشكسالي مي‌شويم.» اين فقط حال و روز يكي از تالاب‌هاي ايران است كه زندگي 400 هزار نفر مردم سيستان را تحت تاثير قرار داده است. حالا در چنين شرايطي هيات وزيران در جلسه يكشنبه شب مقرر كرده 15 ميليارد تومان براي رسيدگي به وضعيت تالاب‌ها و زيستگاه‌ها هزينه شود. اين پول قرار است در كجا و چگونه هزينه شود؟ مدير دفتر اكوسيستم‌هاي تالابي سازمان حفاظت محيط زيست به «اعتماد» گفت كه هنوز جزييات پيامدهاي اين تصميم روشن نيست اما سازمان اين آمادگي را دارد كه براي ساماندهي تالاب‌هاي اولويت‌دار فلات مركزي ايران وارد عمل شود. مسعود باقر‌زاده كريمي توضيح مي‌دهد: «به طور كلي تمركز ما روي تالاب‌هاي ثبت شده در كنوانسيون رامسر است. اگر صدها ميليارد هم به بخش تالاب‌ها اختصاص يابد، ما براي مديريت تالاب‌ها برنامه داريم. اما تالاب‌هاي واقع در فلات مركزي ايران براي‌مان اولويت بيشتري دارد چون بيش از بقيه از خشكي رنج مي‌برند.» به گفته باقرزاده كريمي تالاب‌هاي هامون، بختگان، پريشان، گاوخوني، شادگان، درياچه اروميه و همين‌طور هورالعظيم جزو تالاب‌هايي هستند كه وضعيت بحراني دارند. اما با توجه به فهرست بلند بالاي تالاب‌هاي پريشان‌احوال، هر سال چقدر بودجه نياز است تا وضعيت تالاب‌هاي كشور سامان يابد؟ باقرزاده كريمي پاسخ مي‌دهد: «ما يك جدول از تالاب‌هاي آسيب‌ديده تهيه كرده‌ايم و ميزان تخريب‌شان هم مشخص شده است. بودجه مورد نياز هر تالاب هم جداگانه محاسبه شده است. اما به‌طوركلي هر سال چيزي بين 40 تا 70 ميليارد تومان اعتبار نياز داريم.»او درباره محل هزينه‌كرد بودجه مصوب هيات‌وزيران هم گفت: «اين بودجه عدد قابل‌توجهي براي ما نيست. مسلما سعي مي‌كنيم روي يكي دو تالاب تمركز كنيم.» مدير دفتر اكوسيستم‌هاي تالابي سازمان حفاظت محيط زيست درباره آخرين وضعيت تالاب هامون هم گفت: «وضعيت تالاب‌هاي هامون چند بعدي و پيچيده است. مطالعه مفصلي براي تامين نياز آبي تالاب انجام داده‌ايم اما وقتي 95 درصد مشكل به بيرون از كشور و تامين نشدن حقابه برمي‌گردد دست ما هم بسته مي‌شود. امسال 6 ميليون مترمكعب آب آمده كه اصلا معني‌دار نيست. وقتي آب نيست ديگر چه بگوييم.» او در عين حال اين را هم افزود كه «من البته معتقدم ما بايد بازي بدون توپ را ياد بگيريم. مثلا در هامون چاه نيمه چهارم را مديريت كنيم. وزارت جهاد كشاورزي بايد در زمينه اصلاح وضعيت كشاورزي كار كند. يا تثبيت كانون‌هاي بحران كار فني نيست. كار حجمي است كه به اعتبارات وابسته است اما به هر حال بايد به سمت رونق كسب و كارهاي غيروابسته به آب حركت كنيم.»
ابلاغ برنامه 100 روزه براي آب و تالاب 
در همين حال مديركل مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست از ابلاغ برنامه ۱۰۰روزه جديد حوزه معاونت آموزش و پژوهش اين سازمان با محوريت آب و تالاب به همه استان‌هاي كشور خبر داد. ژيلا آقايي كه پيش از اين از آغاز تدوين برنامه ۱۰۰ روزه جديد حوزه معاونت آموزش و پژوهش سازمان محيط زيست خبر داده بود، به ايسنا گفت: به تازگي تدوين برنامه ۱۰۰ روزه معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محيط زيست با موضوع آب و تالاب به اتمام رسيد و هفته پيش به همه استان‌ها ابلاغ شد. وي با اشاره به اينكه برنامه ۱۰۰ روزه آب و تالاب تا نيمه آبان ماه ادامه خواهد داشت، در مورد سرفصل‌هاي برنامه ۱۰۰ روزه جديد گفت: برگزاري زنگ‌هاي آموزش با موضوعات ارزيابي آسيب‌پذيري تالاب‌ها، بررسي تجربيات موفق در احياي تالاب‌ها، اهميت و شناخت تالاب‌هاي ساحلي و تعيين وضعيت كيفي رودخانه‌ها از جمله مواد اين برنامه ۱۰۰ روزه است. زنگ‌هاي آموزش هر دو هفته يك بار به مدت دو ساعت و با حضور اساتيد و متخصصان برگزار خواهدشد كه علاوه بر كاركنان سازمان حفاظت محيط زيست امكان حضور عموم مردم از جمله دانشجويان و سمن‌ها وجود دارد. آقايي افزود: توزيع و انتشار محتواي آموزشي در مورد اهميت و وضعيت موجود تالاب‌ها و وضعيت كيفي منابع آب و... در قالب‌ مديا از طريق پورتال سازمان محيط زيست و ساير دسترسي‌ها، اطلاع‌رساني خواهد شد. برگزاري نمايشگاه عكس با هدف انتقال تجربيات موفق استاني در حفظ و احياي تالاب‌ها، كارگاه‌هاي ترويجي، مسابقات، پاكسازي در تالاب‌ها و رودخانه‌ها، برگزاري دوره‌هاي توانمندسازي جوامع محلي از ديگر برنامه‌هاي برنامه ۱۰۰ روزه آب و تالاب است. به گفته آقايي برگزاري نشست‌هاي هم‌انديشي با سازمان‌هاي مردم‌نهاد محيط زيستي با محوريت جلب مشاركت سمن‌ها و فعالان محيط زيست در اجراي برنامه از جمله اهم فعاليت‌هاي برنامه است.