گیاه کاسنی‌، از کاشت در منزل تا خواص و مضرات آن در طب سنتی

کاسنی گیاهی است که فواید بسیاری برای سلامتی دارد. عرق کاسنی و خوردن گیاه به صورت پخته یا خام برای درمان مشکلات گوارشی و معده، تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش قندخون، کاهش ابتلا به بیماری‌های قلبی، آرام بخش برای اعصاب، مفید برای پوست، کمک به دفع سنگ کلیه و بسیاری از بیماری‌های دیگر موثر است.

گیاه کاسنی گیاهی پایا، با نام علمی Cichorium intybus، گیاهی از راسته گل مینا (Asterales)، تیره گل ستاره‌ای‌ها (Asteraceae) و از رده کاسنی‌ها (Chicories) است. نام عربی کاسنی، شکوریه یا سرس است و ترک‌ها به کاسنی چیرتلیق می‌گویند.

از مشخصات ظاهری گیاه کاسنی، ساقه‌ای باریک و دارای انشعابات کم در ناحیه مجاور راس گیاه است. معمولا روی ساقه و برگ‌ها تیغک‌های بسیار ریز و نرمی وجود دارد. انشعبات گیاه در قسمت‌های انتهایی و هنگام گل دهی گیاه پدیدار می‌شود. برگ‌های کاسنی، برگ‌هایی متناوت بوده که پوشیده از تار‌های فراوان در اطراف رگبرگ میانی است. گاهی رنگ برگ‌ها در هنگام سرما کمی قرمز می‌شوند. هر چه به راس ساقه نزدیک می‌شویم برگ‌ها کوچک‌تر می‌شوند.

 

 

گل‌های کاسنی معمولی نیز به رنگ آبی یا ارغوانی است که در جنوب ایران معمولا از اواسط اردیبهشت تا اوایل تابستان ظاهر می‌شوند. کاسنی به دو صورت کِشتی و وحشی در ایران موجود است. انوع وحشی آن عمدتا تا یک متر و نوع کشتی آن تا دو متر رشد می‌کند. دو نوع کاسنی برای کشت استفاده می‌شود؛ کاسنی فری یا شیکوریوم اندیوم، که بیشتر، برگ‌های آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و دیگری شیکوریوم انتیبوس یا کاسنی تلخ است که هم برای سالاد و هم عرق گیری از آن استفاده می‌شود.

 

از قسمت‌های گیاه کاسنی از جمله، ریشه، برگ، ساقه و گل آن برای مصارف دارویی استفاده می‌کنند. اخیرا دانشمندان و پژوهشگران دانشگاه تهران و موسسه گیاه شناسی بارسلون به تحقیقاتی دست یافتند که حدود ۱۶ گونه جدید کاسنی در ایران وجود دارد و معمولا در بیشتر قسمت‌های کشور ایران، رشد می‌کنند.

 

اما مردم محلی کاسنی با گل‌های آبی را بیشتر می‌شناسند. منبع کاسنی گل آبی وحشی ایران، در دشت‌های حاصلخیز زاگرس جنوبی قرار دارد که از اواخر زمستان تا اوایل تابستان برداشت می‌شود. کاسنی در ایران به صورت کشت نیز انجام می‌شود. امروزه سطح وسیعی از زمین‌های کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان جهرم در فارس، جنوب کرمان و شهر‌های آران و بیدگل در استان اصفهان به کاشت کاسنی اختصاص دارند.

تاریخچه مصرف کاسنی: کاسنی بومی غرب آسیا، شمال آفریقا و اروپای مرکزی است. این گیاه دارای تاریخچه‌ای طولانی است که به مصر باستان باز می‌گردد. مصری‌ها اعتقاد داشتند که با مصرف کاسنی می‌توانند به تصفیه خون و سلامتی کبد خود کمک کنند. همچنین در رم باستان از جوانه‌های تازه کاسنی به صورت سالاد استفاده می‌کردند.

 

به این صورت که جوانه‌های کاسنی را به صورت باریک و نواری برش می‌دادند و با موادی ترکیب می‌کردند؛ که به این سالاد "Puntarelle" می‌گفتند. البته امروزه نیز در ایتالیا این سالاد در بیشتر رستوران‌ها و برای گردشگر‌ها عرضه می‌شود. ترکیب این سالاد امروزه نیز مانند گذشته است. بدین صورت که جوانه‌های کاسنی را به ورقه‌های باریک تبدیل می‌کنند، آن‌ها را درون یک ظرف پر از یخ قرار می‌دهند و با ترکیباتی، چون سیر، سرکه، کنگر پخته شده، روغن زیتون، کره، نمک و فلفل و چاشنی‌های دیگری، تهیه می‌کنند.

 

در قرن ۱۷ میلادی برای نخستین بار گیاه کاسنی را به عنوان گیاه زراعی معرفی کردند. هلندی‌ها قبل از شناخت قهوه، معتقد بودند که با نوشیدن دمنوش یا عصاره گیاه کاسنی سرزنده می‌شوند. البته گاهی کاسنی را به عنوان جایگزین قهوه در بیشتر کشور‌ها استفاده می‌کردند. مثلا در ایالات متحده، ریشه کاسنی را مدت‌ها به عنوان جایگزین قهوه در زندان‌ها توزیع می‌کردند. همچنین گل‌های کاسنی در فرهنگ اروپا، به چشم انداز آبی کنار جاده معروف است و معتقدند که این چشم انداز، قفل بسیاری از مشکلات را می‌گشاید.

جالب است بدانید که ریشه کاسنی در طب سنتی، به عنوان یکی از ۳۸ گیاه مورد استفاده در تهیه دارو‌های گل و گیاه "باخ" ذکر شده است. ادوارد باخ در دهه ۱۹۳۰ میلادی برای درمان علایم پیش از دچار شدن به امراض جسمانی، مانند علائم ترس، افسردگی و استرس، از عصاره گل‌ها و گیاهان استفاده می‌کرد. او معتقد بود که بین جسم و روح ارتباط تنگاتنگی است و باور داشت که از طریق مداوای عوامل عمده عاطفی می‌شود از بروز امراض جسمی جلوگیری کرد و یا به درمان آن‌ها پرداخت. گفتنی است که ریشه کاسنی در قانون درمان باخ مرض مخصوصی را مداوا نمی‌کند، بلکه همزمان با مداوا علامت‌های عاطفی، بیماری جسمی نیز علاج می‌شود.

 

---

برای تهیه بذر کاسنی می‌توانید از فروشگاه‌های خرید بذر اینترنی با قیمت کمتر از پنج هزار تومان در بسته‌های سه تا پنج گرمی (در هر گرم ۴۰۰ عدد بذر) اقدام کنید. برای کاشت بذر کاسنی در منزل، باید درفصل بهار یا تابستان انجام شود. ابتدا بذر‌ها را به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس نمایید. سپس بستر کشت (لیوان یک بار مصرف) حاوی کوکوپیت، پرلیت و بیت ماس را تهیه کنید. بذر‌ها را در عمق یک یا دو سانتی‌متر از سطح خاک بکارید. در هر گود سه تا پنج عدد بذر قرار دهید. تا قبل از جوانه زنی بذرها، بستر کشت همیشه مرطوب باشد و بعد از رشد کامل گیاه، آبیاری هنگامی انجام شود که خاک گلدان یا باغچه خشک شده است.

 

بعد از رشد گیاهان و رسیدن به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری آن‌ها را از هم جدا کنید و به گلدان یا باغچه انتقال دهید. کاشت کاسنی حتما باید در محیطی انجام شود که روزانه ۷ تا ۸ ساعت نور مستقیم آفتاب دریافت کند. کاسنی به سرما مقاوم است و در محیط خنک، رشد بهتری خواهد داشت. معمولا برگ و گل‌های کاسنی را در ماه‌های خرداد و تیر و ریشه را بعد از چیدن گل‌ها، در اواخر تابستان برداشت می‌کنند.

گیاه کاسنی یکی از گیاهان دارویی است که همه اجزای آن خواص بسیار مفیدی برای بدن دارد، البته اگر به اعتدال مصرف شود. کاسنی و عرق کاسنی از دیرباز در میان ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته و دارد. شاید به خاطر داشته باشیم که اکثر مادربزرگ‌ها، در میان تمام شیشه‌های عطر و ادویه، در مطبخ خانه‌هایشان، یک قرابه کوچک، عرق کاسنی را در کنار شاتره، گل گاوزبان و عرق نعنا، نگهداری می‌کردند.

 

عطاران و صاحب نظران در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی، عرق کاسنی را سرد و‌تر می‌دانند که از جمله فواید عرق کاسنی در از بین بردن حرارت و التهاب بدن، احساس رخوت و سستی، رنگ پریدگی و زردی چهره و خصوصا تنبلی کبد است و اگر با دقت و مستمر استفاده شود، تاثیرات آن را به خوبی احساس خواهید کرد. گیاه کاسنی، سرشار از فسفر، آهن، ویتامین C، A و پتاسیم است. هرچه گیاه کاسنی و عرق آن تلخ‌تر باشد، مفیدتر است. عرق کاسنی را باید صبح ناشتا و با معده خالی میل کنید.

 

عرق کاسنی برای کبد و تصویه خون: یکی از مهمترین و ارجع‌ترین خواص کاسنی، درمان کبد است. تاثیرات گیاه کاسنی (عرق کاسنی یا برگ گیاه)، برای دفع صفرا موثر است و موجب درمان زردی و یرقان می‌شود. عرق کاسنی و ریشه کاسنی به صورت دمنوش، بهترین ماده برای تصویه خون است.

مفید برای رفع تب: عرق کاسنی برای از بین رفتن تب نیز موثر است؛ اگر آب پخته کاسنی را با سکنجبین میل کنید، بهترین داروی تب‌های طولانی و مداوم است. عرق کاسنی ادرار آور بوده و عفونت را از بدن می‌زداید.

گلو درد ناشی از آنفولانزا، سرماخوردگی و حتی کرونا: غرغره آب دمنوش کاسنی با فلوس برای درد، ورم و سوزش گلو بسیار مفید است.

موثر در تنظیم و درمان دیابت، فشار خون و کلسترول: شاید بهتر باشد بدانید که برخی از افراد دیابتی، با مصرف گیاهان دارویی که طبیعت گرم دارند، میزان قندخون آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. بیشتر متخصصان حوزه گیاهان دارویی، گیاهان تلخ مزه را برای درمان دیابت پیشنهاد می‌کنند. از جمله: هندوانه ابوجهل، جوشانده برگ گردو یا ازگیل و. گیاه کاسنی وحشی اگر به صورت خام مصرف شود، تلخی برگ‌های آن را احساس خواهید کرد. همانطور که اشاره شد کاسنی برای تنظیم فعالیت‌های کبد بسیار مفید است، سلامتی کبد نیز موجب تنظیم قندخون خواهد شد.

 

همچنین خاصیت کاسنی به عنوان یک آرامش بخش، به کاهش قندخون کمک خواهد کرد؛ چراکه برخی از افراد با عصبانیت و نگرانی میزان قندخون در بدنشان افزایش می‌یابد. کاسنی گیاهی است که حاوی فلانوئید، اینولین، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی است. اینولین تصفیه کننده خون است و موجب کاهش کلسترول خون می‌شود. اینولین موجود در کاسنی به پایین آوردن فشارخون ناشی از افزایش کلسترول LDL، نیز کمک می‌کند. برای درمان دیابت و کاهش قندخون، ریشه کاسنی را خشک کرده، پودر کنید و مانند قهوه دم کنید و بنوشید. البته می‌توان پودر ریشه کاسنی را با قهوه مخلوط کرد تا میزان کافئین قهوه کاهش یابد.

کاسنی برای جلوگیری از بروز سرطان و سلامتی استخوان و دندان: اینولین موجود در ریشه کاسنی، خطر بروز سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد و با کمک در جذب کلسیم و منیزیم در حفظ و سلامتی استخوان و دندان موثر است.

کاسنی موثر در درمان مشکلات گوارشی: بهبود عملکرد سیستم گوارشی از فواید عرق کاسنی است و برای پیشگیری از مشکلات گوارشی مانند رفلکس اسید و سوء هاضمه مفید است. برای درمان یبوست، جوشانده برگ یا ریشه کاسنی به مقدار ۲ فنجان صبح ناشتا بسیار مفید است.

برای درمان آرتروز و درد مفاصل: کاسنی به طور سنتی برای درمان آرتروز به کار گرفته می‌شود. مطالعات نشان دادند که گیاه کاسنی به طور قابل توجهی دارای خواص ضدالتهابی است؛ به همین دلیل موجب کاهش درد‌های مفصل و استخوان می‌شود. در مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۰، نشان داده است، ۷۰ درصد از بیمارانی که از درد مفاصل و استخوان رنج می‌بردند و با کاسنی تحت درمان قرار گرفتند، به طور قابل ملاحظه‌ای دردهایشان بهبود یافته بود.

بهترین آرامبخش و بهترین دارو برای بی‌خوابی: گیاه کاسنی خواصی همچون داروی مسکن دارد که اضطراب را کاهش داده و ذهن را آرام می‌کند. عصاره ریشه کاسنی به دلیل خواص فوق العاده آن، به خواب راحت کمک می‌کند. کاهش استرس و اضطراب، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، مشکلات بی‌خوابی، آلزایمر و پیری زودرس تا حدی تقلیل می‌دهد. نوشیدن یک لیوان حاوی ۵۰ در ۵۰ آب و عرق کاسنی، دو تا سه ساعت قبل از خواب، بسیار موثر در بی‌خوابی خواهد بود. این موضوع یک تجربه شخصی بوده و تاثیر داشته است.

بهترین دارو، با کمترین عوارض برای درمان اضافه وزن و چاقی: کاسنی منبعی مفید برای فروکتوز است و اینولین به خودی خود شکلی از فیبر طبیعی است که اگر در برنامه غذایی گنجانده شوند به کنترل و کاهش وزن کمک شایانی می‌کنند. هر دوی این اهداف، به تنظیم گرلین که نخستین اسید آمینه‌ای است که با احساس گرسنگی و رفتار‌های غذا جویانه مرتبط است، کمک می‌کند. مصرف کاسنی موجب کاهش ترشح هورمون گرلین و منجر به کنترل پرخوری و ایجاد احساس سیری یا پری شکم می‌شود، که این امر در راستای تلاش برای کاهش وزن است. همچنین استفاده مداوم از یک لیوان عرق کاسنی به صورت نیم آب نیم عرق کاسنی، موجب رفع چربی‌ها به خصوص چربی دور شکم می‌شود.

گیاه کاسنی برای زیبایی و روشن سازی پوست: برای از بین بردن جای جوش، لکه‌ها و روشن شدن پوست، می‌توانید یک قاشق غذاخوری پودر سدر، یک قاشق چایخوری نشاسته پودر شده یا سیب زمینی رنده شده و کمی عرق کاسنی را با هم مخلوط کنید، به طوری که ماسک بدست آمده حالت خمیری داشته باشد. پس از شستن و خشک کردن صورت، آن را به پوست بزنید، دو دقیقه به آرامی ماساژ دهید، سپس بعد از بیست دقیقه با آب ولرم بشویید. همچنین می‌توانید، برگ کاسنی را بکوبید، آب آن را بگیرید و با سفیده تخم مرغ مخلوط کنید و به صورت بمالید. پس از ۱۵ دقیقه صورت را با آب ولرم بشویید. این ماسک غدد را تحریک می‌کند و موجب بهبود امراض جلدی و اگزما می‌شود. گاهی ایجاد جوش و لکه صورت و بدن به دلیل مشکلات کثیفی خون و کبد است. با خوردن عرق کاسنی از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنید.

کاسنی برای مردان: عرق کاسنی در تنظیم هورمون‌ها و افزایش قدرت باروری موثر است و موجب افزایش نیروی جنسی و افزایش حجم اسپرم در مردان می‌شود.

با این که کاسنی یکی از مفیدترین گیاهان دارویی به شمار می‌رود، اما در صورت مصرف بیش از حد آ‌ن، میتواند عوارضی را به همراه داشته باشد.

مصرف بیش از حد کاسنی برای خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود. زیرا ممکن است موجب خونریزی گردد و احتمال سقط جنین غیرعمدی را افزایش دهد. در دوران شیردهی نیز مصرف بیش از حد آن ممنوع می‌باشد. مصرف ریشه کاسنی برای برخی ممکن است ایجاد حساسیت کند. مصرف بیش از حد کاسنی برای کسانی که سنگ کیسه صفرا دارند توصیه نمی‌شود. مصرف بلند مدت از فراورده‌های کاسنی، موجب تخریب عروق شبکیه چشم می‌شود. همچنین مصرف طولانی مدت از فراورده‌های کاسنی، موجب افت فشار خون و افزایش ترشحات صفرا می‌شود.