گام‌های مؤثر برای ارتقای سلامت جامعه
در گفت‌وگو با دکتر سیامک محبی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قم و رئیس مرکز بهداشت استان، مروری داریم بر مهم‌ترین عملکردها، موفقیت‌ها و چشم‌انداز آینده.
گستره خدمات و چالش‌های ساختاری
معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قم با شبکه‌ای وسیع در حدود ۲۰۰ نقطه استان (مناطق شهری و روستایی)، خدمات متنوعی به همه گروههای سنی ارائه می‌دهد؛ از مراقبتهای دوران بارداری و سلامت جنین، دوره نوزادی، دوره کودکی] دوره نوجوانی، دوره جوانی، دوره میانسالی تا خدمات دوران سالمندی. این خدمات بدون تبعیض و با نگاه عدالت محور در اختیار همه مردم استان و عمدتاً به صورت رایگان قرار می‌گیرد.
با این حال، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد:
- حدود ۳۰ درصد مراکز و پایگاه های فعال بهداشتی شهر قم در سالهای دورتر تعطیل شده‌اند.
- حدود 63% از پستهای بهداشتی در حال حاضر بلاتصدی هستند
- از مجموع ۲۰۰۰ پست سازمانی، کمتر از ۱۳۰۰ نفر مشغول به کار هستند.
- نیمی از مراکز و پایگاه ها در ساختمان‌های اجاره‌ای و سایر مراکز و پایگاه های موجود دارای بنایی نسبتاً فرسوده هستند که ضرورت بازسازی آنها ملموس است.
- استان قم دارای مراکز برون سپاری به مراتب بیشتر از میانگین کشوری است. که علی رغم تلاش این عزیزان منابع مالی جهت پرداخت حقوق ایشان به موقع فراهم نمی شود.
- این مشکلات، ضرورت توجه ویژه به زیرساخت‌ها و منابع انسانی را در ساختار بهداشتی استان دوچندان می‌سازد.
توسعه زیرساخت‌های عمرانی
سال گذشته چندین پروژه عمرانی مهم در استان به بهره‌برداری رسید:
- افتتاح چند خانه بهداشت و مرکز خدمات جامع سلامت،
- فراهم ساختن مقدمات راه‌اندازی رسمی شبکه بهداشت و درمان شهرستان کهک،
- کلنگ‌زنی مراکز جدید در شهر قائم و منطقه ۱۵ خرداد.
- برنامه‌ریزی برای سال ۱۴۰۴ نیز شامل:
- افتتاح ۷ خانه بهداشت جدید،
- ۵ پایگاه سلامت و ۴ مرکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی است.
اصلاح وضعیت مالی و حمایت از کارکنان
در حوزه مالی، گام‌های بزرگی برداشته شده است:
- کاهش سی و پنج میلیارد تومانی بدهی مرکز بهداشت استان با تلاشهای مسئولین
- جذب بیش از ۱۹5 میلیارد تومان منابع مالی از سوی وزارت بهداشت برای حقوق، دارو، تجهیزات مصرفی و کارانه‌های پرسنل مراکز محیطی
- افزایش دو تا سه‌برابری کارانه نیروهای محیطی (P4q) در گروههای شغلی مختلف از تیر ماه سال گذشته و دو برابر شدن ضریب فوق‌العاده کارایی نیروهای محیطی از ابتدای سال جاری.
- این اقدامات، انگیزه و کیفیت خدمات نیروهای بهداشتی را به طور قابل توجهی ارتقا داده و با ابلاغ دستورالعمل اخیر وزارت بهداشت برای کلیه نیروهای بهداشتی در خصوص پرداخت P4p علی القاعده وضعیت معیشتی بهتری نسبت به گذشته برای همکاران عزیز بهداشتی می توان متصور بود.
مدیریت بیماریهای واگیر و غیرواگیر
استان قم از نظر بیماریهای غیرواگیر مانند چاقی، فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا، تری گلیسرید بالا و سرطانها در گروه پرخطر کشور قرار دارد. مصرف ناکافی میوه و سبزیجات و سبک زندگی ناسالم و بی تحرکی نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شود.
در حوزه بیماریهای واگیر، همواره استان به واسطه شرایط اقلیمی و نیز ابعاد مهاجرتی و تجمعات انسانی انبوه در استان می بایست مراقبتهای مناسبی در خصوص پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا، کرونا، التور، تب مالت، سرخک و طیف بزرگی از سایر بیماریهای ویروسی و باکترایی داشته باشد.
پوشش واکسیناسیون در استان در حد قابل قبولی می باشد ولی در سالهای اخیر با رشد موضوعات شبه علم و ترویج باورهای نادرست بهداشتی در این خصوص چالشهایی در استان مشاهده می شود
از طرفی یکی از چاللشهای سالهای گذشته، ورود اتباع غیرایرانی واکسینه‌نشده به استان است که معاونت بهداشتی در تلاش برای پوشش واکسیناسیون این گروه‌ها و حتی واکسیناسیون خانه به خانه خصوصاً در محلهای تجمعی ایشان است.
البته باید اشاره کنم حدود ۲۰ درصد مراجعات به مراکز بهداشتی قم مربوط به اتباع غیرایرانی است. این خدمات بدون در نظر گرفتن وضعیت اقامت، ارائه می‌شود. اگرچه این موضوع فشار زیادی بر زیرساخت‌های استان وارد می‌کند، اما تداوم آن نشان از رویکرد انسانی و عدالت‌محور معاونت بهداشت دارد.
اقدامات فرهنگی و اجتماعی سلامت‌محور (محلات ارتقا دهنده سلامت)
برنامه محلات ارتقا دهنده سلامت در مناطقی از شهر تعریف و شروع شده است. این برنامه نمونه ای موفق از مشارکت کل جامعه در عرصه سلامت محسوب می شود و از ظرفیتهای محلی همچون روحانیون، بسیج محلات، معتمدین و رابطین و سفیران سلامت محلات با همکاری و مشارکت سازمانهای دولتی جهت بهبود شرایط بهداشتی و موضوعات مرتبط با سلامت استفاده می شود.
اولویت‌های اصلی در سال جاری
چهار محور کلیدی در دستور کار معاونت بهداشت استان قم قرار دارد:
- جوانی جمعیت
- اجرای پزشک خانواده در مناطق روستایی و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر
- توجه به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت (SDH)
- سلامت‌محور کردن محلات و افزایش مشارکت مردمی
به گفته دکتر محبی، وزارت بهداشت تنها بر ۲۵ درصد عوامل مؤثر بر سلامت جامعه اثر مستقیم دارد و مابقی به عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سبک زندگی مربوط است. بنابراین تحقق سلامت پایدار نیازمند همکاری همه مردم و دستگاه‌هاست چرا که سلامتی، ریشه در عواملی خارج از حوزه سلامت دارد.
با وجود کمبودهای زیرساختی و نیروی انسانی، معاونت بهداشت استان قم توانسته با کاهش بدهی‌ها، جذب منابع مالی، توسعه پروژه‌های عمرانی، بهبود شاخص‌های جمعیتی، ارتقای سلامت روان و کنترل بیماریهای واگیر مسیر مثبتی را طی کند.
اگر حمایت‌های استانی و ملی ادامه یابد، بی‌تردید قم می‌تواند الگویی موفق در ارتقای سلامت عمومی برای دیگر استان‌های کشور باشد.