مادر، جنین و سرطان؛ جدال بر سر سقط جنین در ایران

رویداد ایران - در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵۰۰ مجوز سقط جنین صادر شد که ۶۱ مورد آن مربوط به مادران مبتلا به سرطان بود. در حالی‌که منابع علمی و فتاوای دینی بر امکان درمان همراه با حفظ جنین تأکید دارند، نبود آیین‌نامه ملی باعث شده تصمیم‌های حیاتی به دوش کمیسیون‌های قضایی گذاشته شود.

سقط جنین؛ تقاطع حساس علم و دین

سقط جنین یکی از حساس‌ترین و بحث‌برانگیزترین موضوعات اخلاقی، دینی و پزشکی در سراسر جهان است؛ موضوعی که در همه فرهنگ‌ها و آیین‌ها جایگاهی ویژه دارد.

در منابع دینی به‌روشنی تأکید شده است که در تعارض میان جان مادر و جنین، حفظ جان مادر اولویت دارد؛ اما در هیچ فتوای معتبر، سقط جنین به‌عنوان یک راهکار درمانی توصیه نشده است.

از سوی دیگر، مستندات علمی جهانی – از جمله کتاب‌های مرجع جراحی و انکولوژی مانند شوارتز، دویتا، سابیستون و دستورالعمل‌های انجمن سرطان اروپا و NIH آمریکا – نشان می‌دهند که درمان سرطان در دوران بارداری در اغلب موارد با امکان حفظ جنین قابل انجام است.

این همسویی میان دین و علم معنایی روشن دارد: جان مادر باید حفظ شود، اما حذف جنین هیچ پشتوانه علمی و شرعی ندارد.

اکنون این بحث به‌طور جدی در ایران مطرح شده است. دکتر محمداسماعیل اکبری – استاد برجسته پزشکی و رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – در نامه‌هایی رسمی به دکتر عباس مسجدی رئیس سازمان پزشکی قانونی هشدار داده است:

«سقط جنین در مادران باردار مبتلا به سرطان نه علمی است، نه اخلاقی و نه شرعی.»

علم چه می‌گوید؟ درمان سرطان در بارداری

سرطان در دوران بارداری شاید شبیه یک کابوس به نظر برسد؛ مادری که در آستانه تولد فرزند است ناگهان با تشخیص بیماری روبه‌رو می‌شود که ذهن هر خانواده‌ای را درگیر می‌کند. اما علم پزشکی امروز نشان می‌دهد که این وضعیت، برخلاف تصور رایج، پایان راه نیست.

طبق آمار جهانی، از هر هزار بارداری تنها یک مورد با سرطان همراه می‌شود. با این حال، افزایش سن بارداری در بسیاری از کشورها باعث شده بروز این موارد به‌تدریج بیشتر شود.

شایع‌ترین سرطان‌های دوران بارداری

درمان چگونه انجام می‌شود؟

جراحی: ایمن در همه مراحل بارداری؛ حتی بیهوشی عمومی نیز برخلاف باور عمومی خطری جدی برای جنین ندارد.
• شیمی‌درمانی: پیش از هفته ۱۳ بارداری کمتر توصیه می‌شود، اما پس از آن بسیاری از داروها قابل استفاده‌اند و مادران باردار آن را به‌خوبی تحمل می‌کنند.
• رادیوتراپی و هورمون‌تراپی: معمولاً به بعد از زایمان موکول می‌شوند تا از هرگونه ریسک احتمالی برای جنین جلوگیری شود.

یافته‌های کلیدی پژوهش‌ها

مطالعه‌ای بر روی بیش از ۷۲۰ هزار زن باردار در آمریکا نشان داد بیهوشی و جراحی در دوران بارداری تفاوتی با دیگر بیماران ندارد.
• تحقیقات NIH آمریکا و انجمن سرطان اروپا ثابت کرده‌اند که بقای مادران باردار مبتلا به سرطان مشابه زنان غیر باردار است.
• تجربه مراکز معتبر مانند MD Anderson آمریکا نشان می‌دهد: سقط جنین نه بقای مادر را افزایش می‌دهد و نه درمان او را آسان‌تر می‌کند.

امروز جامعه پزشکی جهان بر یک اصل توافق دارد: مادر می‌تواند سرطان را درمان کند و در عین حال فرزند خود را نیز حفظ کند.

نگاه دینی و اخلاقی به سقط جنین

در آموزه‌های دینی، جنین از لحظه لقاح یک موجود مستقل با هویت انسانی است؛ موجودی که ۲۳ کروموزوم از پدر و ۲۳ کروموزوم از مادر دریافت کرده و صاحب حیات است.

دو مرحله اصلی در فقه شیعه

1. پیش از ولوج روح (حدود سه‌ونیم ماهگی)
2. پس از ولوج روح (زمانی که جنین صاحب روح انسانی می‌شود)

هرچند در مرحله اول برخی احکام تفاوت دارد، اما اصل بنیادین در همه دیدگاه‌ها این است که:
قتل جنین بدون ضرورت قطعی، شرعاً و اخلاقاً ممنوع است.

فقه شیعه چه می‌گوید؟

اگر جان مادر و جنین هم‌زمان در خطر باشد، حفظ جان مادر اولویت دارد.
• اگر هدف تنها تسهیل درمان باشد، سقط جنین مشروعیت ندارد.

این همگرایی علم و دین نشان می‌دهد که حفظ جان مادر و جنین نه تنها آرمانی دینی، بلکه واقعیتی علمی است.

وضعیت ایران و چالش آیین‌نامه

طبق گزارش رسمی سازمان پزشکی قانونی، در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵۳۴ مجوز سقط مادری صادر شده است؛ از این میان، ۶۱ مورد مربوط به مادران مبتلا به سرطان بوده است.

چرا این مجوزها صادر شده‌اند؟

علت اصلی نه ضرورت علمی یا فقهی، بلکه امتناع کادر درمان از ادامه درمان سرطان در بارداری است؛ مسئله‌ای که جان مادر را به خطر می‌اندازد و کمیسیون‌های قضایی را ناچار به صدور مجوز می‌کند.

کاستی که جبران نشده است

سازمان پزشکی قانونی بارها از وزارت بهداشت خواسته تا یک آیین‌نامه بالینی مشخص تدوین شود؛ اما هنوز پاسخی داده نشده است. در نتیجه، یکی از حساس‌ترین تصمیم‌های انسانی و پزشکی امروز به دوش قضات گذاشته می‌شود.

پرسش بزرگ؛ چرا آیین‌نامه نداریم؟

چرا در کشوری با ظرفیت علمی و دینی گسترده، هنوز یک آیین‌نامه جامع و علمی برای درمان سرطان در بارداری تدوین نشده است؟

دکتر محمداسماعیل اکبری و مطالبه‌ای از جنس علم و تجربه

هزاران زن ایرانی در مسیر مبارزه با سرطان پستان، تحت درمان‌ها و جراحی‌های او، امید دوباره یافته‌اند. دکتر محمداسماعیل اکبری بیش از چهار دهه است که هم در اتاق عمل، هم در پژوهش و هم در سیاستگذاری سلامت حضور داشته است.

او در نامه‌های خود به سازمان پزشکی قانونی به صراحت نوشته است:

«هیچ موردی نیست که از نظر علمی لازم باشد حکم قتل جنین صادر شود.» (نامه اول)

«در هیچ یک از منابع علمی و فتاوای دینی توصیه به کشتن جنین نیامده است.» (نامه سوم)

«درمان‌های لازم برای بیماران مبتلا به سرطان پستان باید در دوره بارداری همانند بیماران غیر باردار انجام شود.» (نامه سوم)

به باور دکتر اکبری، اگر نظام سلامت ایران به مستندات علمی و فقهی تکیه کند، مادر و جنین می‌توانند هم‌زمان حفظ شوند.

وقتی علم و دین برای زندگی هم‌صدا می‌شوند

سه نامه‌ای که میان مرکز تحقیقات سرطان و سازمان پزشکی قانونی رد و بدل شد، بیش از یک مکاتبه اداری بودند؛ آن‌ها بازتاب یک دغدغه انسانی‌اند: چگونه می‌توان هم جان مادر را حفظ کرد و هم جان جنین را؟

برای خانواده‌ها، پیام این است: امید وجود دارد. سرطان در بارداری پایان راه نیست.
• برای سیاست‌گذاران، این یک هشدار است: نبود آیین‌نامه ملی، تصمیم‌های حیاتی را به دوش کمیسیون‌های قضایی انداخته است.
• و برای جامعه، این حقیقت روشن می‌شود: دین و علم در کنار هم ایستاده‌اند تا مدافع زندگی باشند.

شاید همین امروز خانواده‌ای در یکی از بیمارستان‌های کشور در انتظار تصمیمی باشد که سرنوشت مادر و جنین را رقم بزند. اگر آیین‌نامه تدوین شود و صداهای علمی و دینی هم‌صدا شوند، می‌توان به آن خانواده گفت: راهی برای زندگی هست.

پرسش و پاسخ‌های کلیدی