عملیات گیرۀ کاغذ؛ دانشمندان «نازی» چگونه آمریکا را به فضا فرستادند؟

فرادید| در ۲۰ جولای ۱۹۶۹، فضانوردان آمریکایی برای نخستین‌بار با موفقیت روی سطح ماه فرود آمدند. گرچه فقط سه نفر داخل فضاپیما بودند، هزاران نفر به دلیل دانش و تخصص خود در این موفقیت نقش داشتند. میان این افراد، دانشمندانی آلمانی حضور داشتند که عضو «حزب نازی» بودند. ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم، این افراد را در قالب برنامه‌ای فدرال به نام عملیات گیره کاغذ به استخدام خود درآورد. 

به گزارش فرادید، این برنامه هنوز هم یکی از فصل‌های بحث‌برانگیز تاریخ آمریکاست؛ دوره‌ای که در آن مقامات آمریکایی، نازی‌های سابق را وارد ساختارهای علمی و نظامی کشور کردند. 

(تصویر چپ) موشک V۲ در کارخانه‌ای زیرزمینی. این موشک‌ها در مراحل پایانی جنگ جهانی دوم توسط نازی‌ها علیه بریتانیا استفاده شدند. 

(تصویر راست) رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، هَری اِس. ترومن (چپ) در تاریخ ۳ نوامبر ۱۹۶۱ در مقر تازه‌تأسیس ناسا در واشنگتن دی‌سی، مدل‌هایی از موشک را بررسی می‌کند. در همراهی با مدیر پیشین ناسا، جیمز ای. وِب (سمت راست)، مجموعه‌ای از مدل‌های موشک به رئیس‌جمهور ترومن اهدا شد تا در کتابخانه ریاست‌جمهوری‌اش در ایندیپندنس، میزوری نگهداری شود. 

چگونه عملیات گیره کاغذ به رقابت فضایی کمک کرد

در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، برنامه فضایی ایالات متحده شتاب گرفت؛ رقابتی که هدف آن فرستادن انسان به ماه پیش از اتحاد جماهیر شوروی بود. شماری از دانشمندان جذب‌شده از راه عملیات گیره کاغذ نقش مهمی در این رقابت ایفا کردند. 

یکی از این افراد، دانشمند آلمانی ورنر فون براون بود. او در آلمان، سازنده موشک دوربرد V-2 بود و هم‌زمان، افسر اس‌اس نیز محسوب می‌شد. 

فون براون ابتدا در تگزاس و سپس در آلاباما، روی توسعه موشک برای ارتش آمریکا کار کرد و سال ۱۹۶۰ به ناسا منتقل شد. آنجا، او نقش مهمی در تلاش‌های آمریکا برای سفر به ماه داشت و به یکی از حامیان پرشور اکتشافات فضایی تبدیل شد. 

(سمت چپ) تست احتراق ایستا روی موتور J-2. این موتور با سوخت اکسیژن مایع و هیدروژن مایع کار می‌کرد. 

(سمت راست) پرتاب فضاپیمای آپولو ۱۱ به ارتفاع ۱۱۱ متر از مرکز فضایی کندی در ساعت ۹:۳۲ صبح به وقت شرقی، ۱۶ ژوئیه ۱۹۶۹. این مأموریت، نخستین فرود ایالات متحده روی ماه بود. 

برخی از افرادی که از فیلتر عملیات گیره کاغذ عبور کردند، بعدها به دلیل اقداماتشان در زمان جنگ جهانی دوم به‌دقت بررسی شدند. 

گئورگ ریکی زمان جنگ، مسئول استفاده از کارگران برده در تأسیسات تسلیحاتی زیرزمینی میتِلوِرک بود. گرچه ابتدا با کمک عملیات گیره کاغذ به آمریکا آمد، اما سال ۱۹۴۷ به آلمان غربی استرداد و به جنایات جنگی متهم شد، هرچند در نهایت تبرئه شد. 

در دهه‌های بعدی، دانشمندان بیشتر مورد بررسی و موشکافی قرار گرفتند. 

کریِم می‌گوید: «تاریخ عمومی بسیاری از این نام‌های مشهور از همان ابتدای کار سفیدنمایی شد، اما چند خبرنگار جسور در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ برخی جزئیات مربوط به روند سهل‌انگارانه‌ی عمدیِ بررسی سوابق در عملیات گیره گاغذ را فاش کردند. 

آرتور رودلف، از زیردستان ریکی در میتلوِرک، بعدها در ایالات متحده نقش کلیدی در توسعه موشک Saturn V ایفا کرد که سفر به ماه را ممکن ساخت. اما در دهه ۱۹۸۰، وزارت دادگستری آمریکا علیه او پرونده جنایات جنگی گشود. رودلف سال ۱۹۸۴ برای فرار از محاکمه، کشور را ترک کرد. 

کنترل‌کنندگان پرواز پس از فرود موفقیت‌آمیز آپولو ۱۱ در اتاق عملیات مرکز فضایی جشن می‌گیرند. این لحظه، نقطه عطفی در تاریخ بشر بود؛ زمانی که نیل آرمسترانگ و باز آلدرین نخستین انسان‌هایی شدند که بر سطح ماه قدم گذاشتند. 

مترجم: زهرا ذوالقدر