۱۶ میلیون ایرانی در حاشیه یا بافت فرسوده زندگی می‌کنند

عبدالرضا گلپایگانی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران امروز در نشست خبری با خبرنگاران در سرای فیض‌آباد کرمانشاه، اظهار کرد: برای خدمت‌رسانی بهتر به محدوده تاریخی شهر کرمانشاه، به ویژه محله فیض‌آباد، که امیدواریم همچنان مایه فیض و برکت برای این شهر باشد، لازم است توجه جدی‌تری صورت گیرد. 

وی افزود: متأسفانه در بازدیدی که از محله داشتیم، شاهد وضعیت نامناسبی در محله فیض‌آباد بودم؛ هرچند این محله پیشینه‌ای دیرینه دارد اما در حال حاضر حال خوبی ندارد.

معاون وزیر راه و شهرسازی استان کرمانشاه گقت: با تعدادی از ساکنین محله نیز گفت‌وگو کردم و تعصب و تأسف آنان نسبت به وضعیت موجود برایم ملموس بود. واقعیت این است که محدودیت‌های موجود در ساخت و ساز سبب شده فضای زندگی در این محله تاریخی، پاسخگوی نیازهای مردم نباشد.

فیض‌آباد و سایر بافت‌های ناکارآمد کرمانشاه

گلپایگانی تصریح کرد: بافت‌های تاریخی جزئی از هویت هر شهر هستند، درست مانند بزرگان خانواده که مایه برکت و ریشه و هویت‌اند. از این رو، قوانین و مقررات حفاظت از بافت‌های تاریخی به عنوان الزامی ضروری تثبیت شده است و میراث فرهنگی نیز برای حفظ این بافت‌ها محدودیت‌هایی اعمال می‌کند. اما این محدودیت‌ها گاهی به جای حفظ و زنده نگه داشتن بافت تاریخی، مانع نوسازی، مقاوم‌سازی و بهره‌مندی ساکنان شده است.

وی اضافه کرد: در مورد محله فیض‌آباد، حفاظت مطلق موجب شده که این محله از چرخه آبادانی، عمران، نوسازی و بهسازی عقب بماند. به نظر من باید الگویی متناسب با شرایط هر منطقه برای حفظ بافت تاریخی اتخاذ شود. نمی‌توان بافت تاریخی را مانند بافت‌های غیر تاریخی بدون هیچ محدودیتی ساخت و ساز کرد، اما باید شرایطی ایجاد شود که بافت‌های تاریخی هم امکان نوسازی و مقاوم‌سازی داشته باشند.

وی تصریح کرد: این مسئله مختص کرمانشاه نیست و در شهرهای دیگر کشور نیز مشابه آن دیده می‌شود، لذا نیازمند توجه جدی‌تری است. اگر بناست بافت‌های تاریخی میراث ملی باشند و متعلق به همه مردم ایران، باید به ساکنینی که توان نگهداری این میراث را ندارند، از منابع ملی کمک شود. میراث ملی تنها متعلق به یک خانواده خاص نیست بلکه متعلق به همه مردم ایران است و همه ما در حفظ آن مسئولیم.

گلپایگانی خاطرنشان کرد: وزارت راه و شهرسازی به عنوان نماینده دولت موظف است در این زمینه وارد عمل شو؛ هم بافت تاریخی و ارزش‌های آن در حال از بین رفتن است و هم مردم ناراضی‌اند و رشد و شکوفایی شهر متوقف شده است.

وی تصریح کرد: باید رویکردی جدی و متفاوت اتخاذ شود تا هم رضایت مردم جلب شود و هم ارزش‌های تاریخی حفظ شود.

سه دسته‌بندی اصلی بافت‌های ناکارآمد شهری در کشور

مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با اشاره به وضعیت بافت‌های ناکارآمد این شهر، اظهار کرد: در کل کشور، حدود ۲۰۱ هزار هکتار بافت ناکارآمد داریم که به سه دسته اصلی بافت تاریخی، بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی یا همان مناطق حاشیه‌نشین تقسیم می‌شوند.

معاون وزیر راه تصریح کرد: جمعیت ساکن در مناطق حاشیه‌نشین حدود ۷ میلیون نفر است و در بافت‌های فرسوده حدود ۹ میلیون نفر زندگی می‌کنند که در مجموع جمعیتی نزدیک به ۱۶ میلیون نفر را در این دو دسته شامل می‌شود. از نظر مساحت، وسعت این بافت‌ها در سراسر کشور حدود ۱۷۰ هزار هکتار است.

مقایسه وضعیت حاشیه‌نشینی ایران با میانگین جهانی

گلپایگانی درباره مقایسه وضعیت ایران با سایر کشورها، گفت: اگرچه ۷ درصد جمعیت کشور در حاشیه‌نشینی زندگی می‌کنند که عدد بالایی است، اما این نسبت نسبت به متوسط جهانی که حدود ۱۵ درصد است، تقریباً نصف است. با این حال، حتی همین نصف نیز برای ما قابل قبول نیست. چرا که حاشیه‌نشینی علاوه بر مشکلات کالبدی و ساختاری، از جمله ساختمان‌های ناایمن که در برابر زلزله مقاوم نیستند دارای پیامدهای اجتماعی و فرهنگی تلخ و پیچیده‌ای است.

وی افزود: مسئله حاشیه‌نشینی به عنوان یک چالش اجتماعی مهم، نیازمند اقدامات جهادی و همه‌جانبه است تا این موضوع به سرانجام خوشایندی برسد. در این مسیر، برنامه‌هایی برای تأمین سرانه‌های خدماتی، اصلاح شبکه معابر، نوسازی مسکن و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در حال اجراست.

گلپایگانی تأکید کرد: این اقدامات نیازمند توجه ویژه دولت و تخصیص اعتبارات بیشتر است تا سرعت بهسازی، نوسازی و ساماندهی مناطق ناکارآمد و حاشیه‌نشینی افزایش یابد.

وی در ادامه، خاطرنشان داد: در سطح ملی، ستاد بازآفرینی شهری به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل شده و مصوبات متعددی برای مدیریت بافت‌های ناکارآمد و حاشیه‌نشینی وجود دارد. برنامه‌ریزی‌ها به صورت مشارکتی و از پایین به بالا انجام می‌شود، یعنی ابتدا محله نیازهای خود را اعلام می‌کند، سپس شهرستان، استان و در نهایت ستاد ملی این برنامه‌ها را تصویب می‌کند.

گلپایگانی اضافه کرد: راه‌اندازی ستاد بازآفرینی در کرمانشاه نمونه‌ای از اجرای این برنامه‌هاست که بر اساس خواست و حساسیت‌های ساکنین طراحی شده است. همچنین پروژه‌های متعددی در شهر کرمانشاه در حال اجراست که مرتبط با بازآفرینی بافت فرسوده و ساماندهی حاشیه‌نشینی هستند.

تأثیرات تغییرات اقلیمی بر بافت‌های ناکارآمد شهری

گلپایگانی به یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر وضعیت بافت‌های ناکارآمد اشاره کرد و گفت: متأسفانه در ایران، تغییرات اقلیمی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری وضعیت فعلی ایفا کرده است. خشکسالی‌های گسترده و کاهش تدریجی میزان بارندگی که طی سال‌های اخیر در سطح جهان و ایران مشاهده شده، باعث افت رونق کشاورزی شده است. این مسئله موجب شده بسیاری از روستاییان به ناچار برای تأمین معاش و زندگی به شهرها مهاجرت کنند و به بافت‌های ناکارآمد یا حاشیه‌نشینی وارد شوند.

تأثیر جنگ، کوچ و مهاجرت اجباری بر سکونتگاه‌ها

وی افزود: مسئله دوم، جنگ‌ها و مهاجرت‌های اجباری است. به عنوان مثال، در ایران میلیون‌ها نفر از اتباع افغانستان زندگی می‌کنند که بسیاری از آنها به دلیل خشکسالی و درگیری‌های منطقه‌ای، از روستاهای پیرامون مشهد و مناطق دیگر به شهرها آمده‌اند. این مهاجرت‌های اجباری، به ویژه حضور پناهندگان افغان در بافت‌های ناکارآمد، شرایط زندگی را سخت‌تر و فضای شهری را برای توسعه و آبادانی نامناسب‌تر کرده است.

گلپایگانی ادامه داد: سومین عامل، ناامنی‌ها و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ است. جنگ هشت ساله ایران هنوز آثار و زخم‌هایش را بر استان‌های غربی کشور دارد که التیام کامل نیافته است. علاوه بر این، کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان سال‌ها درگیر جنگ و ناامنی هستند که تبعات آن به شکل کوچ اجباری به ایران و حضور جمعیت زیادی در بافت‌های ناکارآمد مشاهده می‌شود.

وی به تأثیر تحریم‌ها اشاره و بیان کرد: چهارمین عامل مهم، تحریم‌های اقتصادی است که بیش از ۴۰ سال است بر اقتصاد ایران فشار وارد می‌کند. این تحریم‌ها، به خصوص در سال‌های اخیر، مشکلات جدی در واردات مصالح ساختمانی و کالاهای ضروری ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال، مشابه افزایش تعرفه‌های تجاری در کانادا که باعث افزایش قیمت نان شد، تحریم‌ها در ایران موجب افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمد عمومی مردم شده است.