دایناسور ۱۶۶ میلیون ساله از دل صخره‌های ساحلی بیرون آمد

فرادید| این دایناسور به اندازه یک سگ بزرگ بوده و رژیم غذایی گیاه‌خواری داشته است. اسکلت تازه کشف‌شده این دایناسور که از صخره‌های اسکاتلند بیرون آمده، توجه بسیاری از علاقه‌مندان به دیرین‌شناسی را به خود جلب کرده است. این اسکلت چند دهه پیش شناسایی شده بود، اما به‌دلیل دسترسی دشوار در جزیره اِسکای در محل باقی مانده بود. با این حال، اکنون به عنوان نخستین و کامل‌ترین اسکلت دایناسور (هرچند ناقص) در اسکاتلند شناخته می‌شود. 

به گزارش فرادید، هیچ‌کس انتظار نداشت چنین نمونه‌ی مهمی برای این مدت طولانی نادیده گرفته شود. با این حال، موقعیت دورافتاده آن، تلاش‌ها برای بیرون آوردن آن را تا همین چند سال پیش دشوار کرده بود. بیرون آوردن این فسیل کار آسانی نبود. اسکلت درون سنگ آهک سخت و در امتداد یک خط ساحلی سنگی گیر کرده بود؛ جایی که تنها هنگام جزر کامل قابل‌دسترسی است. 

برای بیرون کشیدن آن از طناب، گوه‌های فلزی و حتی یک قایق موتوری استفاده شد تا بلوک فسیل را با ایمنی کامل به بندر منتقل کنند. تیم باید با رعایت مجوزهای سخت‌گیرانه عمل می‌کرد، چرا که این منطقه بخشی از «منطقه علمی با اهمیت ویژه» (SSSI) محسوب می‌شود. 

محققان با کنار هم قرار دادن استخوان‌های به‌دست‌آمده توانستند تخمین بزنند این موجود کم و بیش به اندازه یک سگ بزرگ بوده و رژیم غذایی گیاهی داشته است. استخوان‌های به‌جامانده، گرچه ناقص ولی به‌خوبی حفظ شده‌اند و نشان می‌دهند این دایناسور روی پاهای قوی راه می‌رفته و از گیاهان تغذیه می‌کرده است. 

دکتر اِلسا پانچی‌رولی، دیرین‌زیست‌شناس موزه ملی اسکاتلند، می‌گوید: «دایناسورهای دوره تریاس و ژوراسیک آغازین، معمولاً شکارچیان یا همه‌چیزخوارانی کوچک و دوپا بودند. اما تا پایان دوره ژوراسیک، به گونه‌های بسیار متنوعی تبدیل شدند، از جمله برخی از بزرگ‌ترین مهره‌داران خشکی‌زی که تاکنون روی زمین راه رفته‌اند.» 

اگرچه این موجود اندازه‌ای کوچکی داشته، اما در دوره‌ای می‌زیسته که دایناسورها به سرعت در حال گسترش و تنوع‌ یافتن بودند. رسوبات ژوراسیک میانی به‌ندرت اسکلت‌های دایناسور را به‌خوبی حفظ می‌کنند، به همین دلیل بیشتر نمونه‌های این دوره دندان‌های تکه‌تکه یا استخوان‌های شکسته هستند. 

روند استخراج بلوک حاوی فسیل

(a) ناحیه مورد نظر با استفاده از پیچ‌های چشمی که به یک مهار ثابت توسط تسمه‌هایی متصل شده بودند، پشتیبانی شد و مجموعه‌ای از سوراخ‌ها به قطر ۲۵ میلی‌متر اطراف این ناحیه حفاری شد.
(b) سپس، گوه‌های فولادی درون سوراخ‌ها قرار داده شدند و با چکش ضربه زده شد تا ترک‌هایی ایجاد شود که موجب جداسازی بلوک از بقیه سنگ‌ شود
(c–e) بلوک جداشده به کمک یک جرثقیل ضامن‌دار به سطح پایین‌تر منتقل شد و با هدایت روی تخته‌ای که روی یک سطح شیب‌دار از تیرک‌های حصارکشی ۱۰۰ میلی‌متری قرار داشت، روی سنگ‌فرش آهکی زیرین مستقر شد؛
(g) سپس بلوک با تسمه‌های ضامن‌دار به یک چهارچوب چوبی مهار شد و از روی ساحل جابه‌جا و روی یک قایق بادی بارگیری شد تا از طریق دریاچه اسکاوِیگ به اسکله تخلیه در الگُل یدک کشیده شد.

اهمیت هر قطعه فسیل دایناسور

کارشناسان با بررسی ساختار اسکلت، شواهدی یافته و احتمال می‌دهند این دایناسور به گروهی به نام دایناسورهای پرنده‌کفلان (Ornithischia) تعلق داشته باشد؛ گروهی از گیاه‌خواران که ردپای آنان در این بازه زمانی دیده شده، اما اسکلت کامل آن‌ها بسیار نادر است. 

دکتر پانچی‌رولی اظهار داشته: «اگر این نمونه به‌راستی نمایانگر یک پرنده‌کفلان باشد، همان‌طور که امتحانی از استخوان تهی‌گاهی ناقص و بررسی بافت‌شناسی حدس زده شده، این نمونه جوان‌ترین رخداد زمین‌شناسی شناخته‌شده در اسکاتلند و نخستین مورد از سازند کیل‌مالواگ محسوب می‌شود.» 

محققان قصد دارند این فسیل را با سایر گونه‌های گیاه‌خوار مشابه مقایسه کنند تا روابط خانوادگی آن را روشن کنند. 

آینده پژوهش در زمینه دایناسورهای ژوراسیک میانی

یافته‌های جدید تنها کنجکاوی علمی را برطرف نمی‌کنند، بلکه به تصویرسازی بهتری از حیات دوره ژوراسیک کمک می‌کنند؛ دوره‌ای که پیش از ظهور دایناسورهای مشهوری مانند استگوسور و سوروپودهای غول‌پیکر بود. اکتشافات بیشتری در راه است و دیرین‌شناسان همچنان در سواحل اسکاتلند به دنبال بقایای پنهان می‌گردند. آنان حدس می‌زنند در لایه‌های سنگی ناهموار اِسکای، ممکن است گیاه‌خواران کوچکتری نیز نهفته باشند. 

استخوان‌ها حاوی چه داده‌هایی هستند؟ 

بافت استخوانی فسیل‌شده نشان‌دهنده علائم رشد سالانه (حلقه‌هایی مانند حلقه‌های درخت) است. دست‌کم هشت حلقه قابل‌مشاهده وجود داشتند که نشان می‌دهند این دایناسور هنگام مرگ حدود ۸ سال یا بیشتر سن داشته است. با این حال، این موجود هنوز به اندازه نهایی خود نرسیده بود. استخوان‌هایش در حال رشد بودند، اما با سرعت کمتر، بنابراین احتمالاً در مرحله نوجوانی و نزدیک به بلوغ بوده است. 

چرا این دایناسور ممکن است زمان‌بندی را تغییر دهد؟ 

اگر شناسایی این دایناسور تأیید شود، ممکن است با قدیمی‌ترین نمونه از خانواده پرنده‌کفلان‌ها (Ornithopoda) روبه‌رو باشیم؛ گروهی از دایناسورهای گیاه‌خوار که بعدها شامل گونه‌های معروفی مانند ایگوانودون و هادروسور شدند. این کشف می‌تواند زمان ظهور آن‌ها در سوابق فسیلی را عقب ببرد. حتی ممکن است این قدیمی‌ترین فسیل بدن مربوط به گروه پرنده‌پایان باشد. پیش از این، فقط ردپاهایی وجود داشت که حضور آن‌ها را در این دوره نشان می‌داد، اما اکنون استخوانی برای اثبات آن یافت شده است.

مترجم: زهرا ذوالقدر