نگاهی به حضور کارگردانان ایرانی در بخش مسابقه جشنواره کن به بهانه انتخاب تازه‌ترین ساخته سعید روستایی

حضور «برادران لیلا» در بخش مسابقه اصلی هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن، در سال 1401 هرچند به کسب جایزه منتهی نشد اما دومنیوی حاشیه‌های را به راه انداخت که فیلم را به محاق توقیف برد و هیچ‌گاه به‌صورت رسمی رنگ پرده سینماها را به خود ندید. سعید روستایی به فاصله سه سال از آن حواشی، فیلم تازه‌اش را در سکوت نسبی خبری به پایان رساند و حالا قرار است باردیگر سینمای ایران را در بخش اصلی جشنواره کن، نمایندگی کند. فارغ از اهمیت این حضور که دستاوردی قابل‌توجه برای این فیلمساز جوان است، در این گزارش مروری‌بر سرنوشت فیلم‌های ایرانی حاضر در بخش اصلی کن، در ادوار مختلف داشته‌ایم.

یک مرور| قصه‌های «ما» و «کن»

اولین حضور عباس کیارستمی در جشنواره کن با فیلم «زیر درختان زیتون» رقم خورد.

«زیر درختان زیتون» پس از دو فیلم «خانه دوست کجاست؟» و «زندگی و دیگر هیچ»، سومین قسمت از سه‌گانه عباس کیارستمی، معروف به سه‌گانه کوکر، محسوب می‌شود. فیلمی که در سال 73 مقابل دوربین رفت و با روایتی متفاوت از ماجرای یک خواستگاری در میانه خرابه‌های زلزله، خیلی زود شهرتی جهانی هم پیدا کرد. این فیلم در سال 1994 توانست اولین نماینده سینمای ایران در سال‌های پس از انقلاب، در بخش اصلی جشنواره کن باشد.

موقعیت فیلمساز؛ کیارستمی که پیش‌تر با «زندگی و دیگر هیچ» حضور در بخش «نوعی نگاه» کن را تجربه کرده بود، در دومین نوبت از راه‌یابی به این رویداد توانست به بخش اصلی راه پیدا کند. او به‌عنوان سینماگری شاخص با نگاهی متفاوت، چهره‌ای موردتوجه در میان منتقدان به شمار می‌رفت و در آن سال‌ها، به‌پشتوانه ساخته‌های انسانی و ساده‌اش، چهره‌ای بین‌الملی هم محسوب می‌‌شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «زیر درختان زیتون» هرچند تا مرحله نامزدی برای دریافت نخل طلای کن هم پیش رفت اما سرانجام بدون جایزه این رویداد را به پایان رساند.

طعم گیلاس |عباس کیارستمی | 1997| برنده نخل طلا

کشتی یونانی یکی از اپیزودهای فیلم «قصه‌های کیش» از نماینده‌های ایران در جشنواره کن بود.

در واقع می‌توان این فیلم را یکی از پروژه‌های ناتمام در سینمای ایران توصیف کرد؛ فیلمی که قرار بود علاوه‌بر ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی، کارگردانان مطرح دیگری همچون داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد و بهرام بیضایی هم در ساخت آن سهیم باشند اما فیلم سرانجام در سه‌اپیزود به تولید رسید و توانست به بخش اصلی جشنواره کن، راه‌پیدا کند.

موقعیت فیلمساز؛ ایده اولیه تولید «قصه‌های کیش» رقم زدن اولین همکاری مشترک کارگردانان شاخص سینمای ایران در یک پروژه بود و همین ایده، حکایت از جایگاه ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی در مقطع ساخت فیلم دارد. البته که این سه فیلمساز در ادامه مسیر فیلمسازی خود سرنوشت‌های متفاوتی پیدا کردند اما با این فیلم توانستند حضور در بخش اصلی کن را تجربه کنند.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «قصه‌های کیش» به‌پشتوانه ترکیب کارگردانانش، حضوری پرحاشیه در بخش اصلی جشنواره کن در سال 1999 داشت و هرچند توانست در ترکیب ۵ نامزد نهایی دریافت نخل طلا هم قرار بگیرد اما در آخر دست خالی ماند.

ده |عباس کیارستمی | 2002| بدون جایزه

« ده روی ده» دیگر ساخته کیارستمی بود که برای بخش مسابقه جشنواره کن پذیرفته شد.

بعد از موفقیت فیلم «ده» در مواجهه با منتقدان و سینمادوستان، عباس کیارستمی تجربه‌های متفاوت خود در این فیلم را بسط داد و دو فیلم «پنج» و «ده روی ده» را می‌توان ماحصل همین مسیر دانست. دو فیلمی که در اتفاقی نادر، به‌صورت همزمان از یک کارگردان ایرانی، به جشنواره فیلم کن راه پیدا کردند.

موقعیت فیلمساز؛ فیلم «ده روی ده» در واقع مستندی درباره سبک فیلمسازی عباس کیارستمی است و «پنج» هم یک فیلم کاملا تجربی بر اساس 5 پلان ثابت و حدودا 16 دقیقه‌ای است. اینکه جشنواره کن، چنین آثاری تجربی‌ای از یک فیلمساز را در ویترین خود قرار می‌دهد به‌خوبی حکایت از جایگاه معتبر این فیلمساز در نگاه برگزارکنندگان رویداد دارد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ در این دوره هر چند هیچ‌یک از دو فیلم کیارستمی موفق به جلب نظر داوران نشدند اما سینمای ایران دو نماینده دیگر در کن داشت. محسن امیریوسفی با «خواب تلخ» و بهروز افخمی با «گاوخونی» در بخش دو هفته کارگردان‌ها، حضور داشتند که امیریوسفی تقدیرنامه هیأت داوری دوربین طلایی و جایزه نگاه جوان این بخش را برای فیلم اولش دریافت کرد.

کپی برابر اصل |عباس کیارستمی |2010| جایزه بهترین بازیگر زن

عباس کیارستمی با فیلم «مثل یک عاشق» از سینمای ژاپن در جشنواره کن حاضر شد.

«مثل یک عاشق» به‌عنوان محصول مشترک سینمای فرانسه و ژاپن به‌سرانجام رسید و تنها حلقه اتصال فیلم به سینمای ایران، حضور عباس کیارستمی در مقام نویسنده و کارگردان بود. البته فیلم از منظر وزارت ارشاد وقت حتی مجوز اکران در داخل کشور را هم به دست نیاورد و اکران عمومی آن هم به کشورهای دیگر موکول شد. سال 2012 کیارستمی با این فیلم در جمع 22 کارگردان حاضر در بخش اصلی جشنواره کن قرار گرفت.

موقعیت فیلمساز؛ به‌فاصله دو سال بعد از تحسین «کپی برابر اصل» در ویترین کن، این جشنواره میزبان فیلم بین‌المللی دیگری از کارگردان محبوب خود شد. عباس کیارستمی که در این مقطع از فعالیت حرفه‌ای خود تقریبا به‌طور کامل از چرخه رسمی تولید و اکران در سینمای ایران منفک شده بود، در قامت یک چهره معتبر بین‌المللی، تجربه‌هایش را در جشنواره‌های جهانی به محک داوری می‌گذاشت.

فرجام فیلم در جشنواره؛ از میان 22 فیلم حاضر در بخش مسابقه اصلی جشنواره کن، فیلم «مثل یک عاشق» از شانس‌های دریافت نخل طلا محسوب می‌شد و حتی به‌مرحله نامزدی برای آن هم رسید اما سرانجام جایزه به فیلم دیگری تعلق گرفت.

گذشته | اصغر فرهادی |2013| بهترین بازیگر زن

شهاب حسینی برای فیلم «فروشنده» جایزه بهترین بازیگر جشنواره «کن» را به دست آورد.

فیلم سینمایی «فروشنده»‌ را اصغر فرهادی در سال 94 با بازی شهاب حسینی و ترانه علیدوستی در نقش‌های اصلی کلید زد. دو بازیگری که پیش‌تر تجربه همکاری مشترک با این کارگردان را در فیلم «درباره الی» داشتند. اولین رونمایی این فیلم اما در جشنواره کن 2016 رقم خورد.

موقعیت فیلمساز؛ هر چند فیلم «گذشته» تجربه‌ای تازه در زمینه فیلمسازی برای اصغر فرهادی محسوب می‌‌شد اما این فیلم نتوانست علاقه‌مندان داخلی این کارگردان محبوب را که بعد از شکار اسکار، انتظارشان از او بالاتر رفته بود، راضی کند. «فروشنده» فرصتی برای بازگشت فرهادی به جریان اصلی تولید در سینمای ایران بود و اتفاقا پشتوانه‌ای برای درخشش مجدد او در جشنواره‌های جهانی هم شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «فروشنده» توانست در این رویداد سینمایی جایزه بهترین فیلمنامه را برای اصغر فرهادی و جایزه بهترین بازیگر را برای شهاب حسینی به ارمغان بیاورد.

سه رخ |جعفر پناهی |2018| بهترین فیلم‌نامه

فرهادی برای فیلم «قهرمان» جایزه بزرگ هیات داوران را از آن خودش کرد.

یکی از فیلم‌های پرحاشیه کارنامه اصغر فرهادی همین فیلم «قهرمان» است. فیلمی که بعد از رونمایی، ایده اصلی و فیلمنامه‌اش مدعی پیدا کرد و حاشیه‌های را برای این فیلمساز رقم زد. با این همه «قهرمان» با نقش‌آفرینی تحسین‌برانگیز امیر جدیدی، یکی دیگر از فیلم‌های شاخص سینمای ایران شد که اولین اکران خود را در جشنواره کن تجربه کرد.

موقعیت فیلمساز؛ این بار جشنواره فیلم کن، در حالی پذیرای تازه‌ترین تجربه کارگردانی اصغر فرهادی شد که این فیلمساز ایرانی دومین اسکار را هم در ویترین افتخاراتش ثبت کرده بود. فیلم قبلی او یعنی «فروشنده» هرچند به نخل طلای کن نرسید اما کمتر از یک سال بعد موفق به دریافت اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «قهرمان» جایزه بزرگ هیئت داوران که پس از نخل طلا، مهمترین جایزه جشنواره کن محسوب می‌شود، به‌صورت مشترک با فیلم «کوپه شماره ۶» از فنلاند دریافت کرد.

برادران لیلا |سعید روستایی |2022| بدون جایزه

سعید روستایی با فیلم «زن و بچه» برای دومین بار حشور در بخش مسابقه جشنواره کن را تجربه می‌کند.

فیلم سینمایی «زن و بچه» با بازی پریناز ایزدیار و پیمان معادی، سال گذشته مقابل دوربین رفت و برخی انتظار داشتند که برای رونمایی در جشنواره فجر چهل و سوم، آماده شود اما فرآیند تولید آن مطابق برنامه‌ریزی عوامل، با تقویم فجر هم‌خوانی نداشت و حالا فیلم قرار است اولین رونمایی رسمی خود را در جشنواره کن تجربه کند.

موقعیت فیلمساز؛ دقیقا یک دهه از سالی که سعید روستایی با اولین فیلم بلند خود تبدیل به پدیده جشنواره فیلم فجر در سال 94 شد می‌گذرد. این کارگردان مستعد و جوان حالا چهارمین فیلم بلند خود را کارگردانی کرده و این‌بار هم به‌جای رونمایی آن در یک رویداد داخلی، حضور در جشنواره کن را اولویت قرار داده است.

فرجام فیلم در جشنواره؛ نفس راه‌یابی فیلم «زن و بچه» به بخش اصلی جشنواره فیلم کن، اتفاقی مبارک برای سعید روستایی و البته سینمای ایران است. در همین دوره فیلم غیررسمی «یک تصادف ساده»‌ از جعفر پناهی هم در این بخش حضور دارد تا برای اولین‌بار در تاریخ کن، دو فیلمساز ایرانی رقابت در بخش اصلی این رویداد را تجربه کنند؛ اما فرجام این رقابت چه خواهد شد؟

منبع: فیلم نیوز