تهران| فضولات انسانی آب تهران را آلوده می کند
تابستان۸۹ بودكه‌مرضیه وحیددستجردی، وزير وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مدعی شد میزان نیترات آب در برخی از نقاط تهران بالاتر از استاندارد است و به زنان باردار و کودکان شیرخوار توصیه کرد برای جلوگیری از عوارض مصرف آب شرب با نیترات بالا از آب بطری استفاده کنند و آب لوله‌کشی نخورند اما دقیقا چهار روز بعد نظرش درباره آلودگی آب تهران عوض و مدعی شد که آب تهران نه تنها نیترات ندارد که بسيار سالم هم است.
البته اظهار نظر سراسر متناقض وزیر وقت بهداشت واکنش برخی مسئولان را در پی داشت و عده ای اظهارات او را رد کردند و عده‌ای نیز از نحوه موضع‌گیری دستجردی گلایه کردند. در همان زمان اظهار‌نظرها ادامه یافت؛ به طوری که کاظم ندافی، ريیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، در روزهای پایانی سال ۸۹ از پلمب ۵۰حلقه چاه آب تهران خبر داد که میزان نیترات آن‌ها بالاتر از حد استاندارد بوده است.
سوالي بي پاسخ
این سوالی است که پس از گذشت نزدیک به دو دهه اظهار‌نظرهای متفاوت و گاه متعارضی در پی داشته و سوال درباره میزان آلودگی آب تهران به نیترات همچنان برای شهروندان تهرانی بی‌پاسخ مانده است؛ سوالی که به طور مستقیم با سلامت آن‌ها و خانواده‌های‌شان ارتباط دارد و بر اساس منشور حقوق شهروندی از ابتدایی‌ترین حقوق متعارف آن‌ها به حساب می‌آید. با این همه پاسخ متولیان برای شهروندان روشن نیست. خبرآنلاین از قول زهرا صدراعظم نوری نوشته است: «در برخی نقاط به صورت محدود، آلودگی‌هایی در آب شرب تهران دیده می‌شود ولی آب کل شبکه سالم است. آبرسانی اضطراری را دنبال می کنیم تا در مواقع بحرانی حداقل 72 ساعت آب داشته باشیم. این آلودگی ها موردی بوده است. یک نمونه گیری انجام شد و میزان نیترات درصد بالایی داشت. این موارد علت و شرایط خاصی دارد. برخی بحث‌ها که در شبکه های اجتماعی و رسانه ها درباره آلودگی آب تهران منتشر می شود، صحت ندارد». در ادامه ایرج حریرچی نیز در گفت‌و‌گو با روزنامه قانون آلودگی و نیترات در آب تهران را تکذیب کرد و گفت: آب شرب تمام مناطق تهران مورد بررسی قرار می گیرد و در برخی مناطق بسیار محدود که این موضوع وجود دارد بعد از بررسی به اطلاع مردم می رسانیم. سخنگوی وزارت بهداشت با بیان اینکه میزان نیترات و نیتریت در آب تهران رصد می‌شود، گفت: استاندارد نیترات و نیتریت ما جزو بالاترین استانداردهای تعریف شده بود و حتی معیارمان از برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی 10 برابر سختگیرانه‌تر است. البته در گذشته در برخی مناطق به دلیل کم آبی به میزان استانداردی که تعیین کرده بودیم، تخطی می‌شد، اما اکنون بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان نیترات آب مصرفی ما به میزان معقولی است. اين در حالي است كه «زهرا نژاد بهرام» عضو شوراي اسلامي شهر تهران نيز در گفت وگو با «قانون» مطالب منتشر شده در باره آلودگي آب تهران و وجود نيترات در آن را تكذيب كرد و گفت اين مطالب صحت ندارد و آب تهران سالم است. اين تاييد و تكذيب ها در حالي مطرح مي شود كه سال هاست درباره سلامت آب شرب تهران ترديد ها و ابهامات زيادي مطرح است و در دوره قبلي شوراي شهر تهران برخي اعضا همچون «رحمت ا... حافظي» رييس سابق كميسيون سلامت شورا از آلودگي آب تهران و لزوم توجه جدي به سلامت شهروندان در آب مصرفي آن‌ها سخن گفته بود.
آب چاه‌های تهران نیتریت دارد
تعدادی از فعالان محیط‌زیست هم درباره آلودگی آب تهران هشدار داده بودند. اسماعیل کهرم، کارشناس حوزه محیط‌زیست هم به آلوده بودن آب تهران اشاره کرده و گفته بود:« سفره‌های آب زیرزمینی تهران را نیز چاه‌های جدید که حاوی فاضلاب و فضولات انسانی هستند، احاطه کرده‌اند. بنا بر این آلودگی آب تهران مساله‌ای دور از ذهن نیست. فضولات انسانی حاوی مقدار زیادی آمونیاک هستند که این ماده تشکیل دهنده نیترات و نیتریت است که احتمال دارد این مواد از دیواره‌های چاه‌های جذبی وارد سفره آب‌های زیرزمینی شوند».کهرم با اشاره به اینکه افزایش نیترات و نیتریت در آب می‌تواند برای سلامت انسان به ویژه کودکان و زنان باردار خطرناک باشد، گفت: «در گذشته شاهد بودیم که سه چاه آب در مناطق ۱۹ و ۲۰ تهران به دلیل افزایش مقدار نیترات بسته شد. بنابراین وزیر بهداشت باید این مساله را به صورت جدی و دقیق بررسی کند و سپس نتیجه قطعی را به مردم اطلاع دهد و سازمان حفاظت محیط‌زیست با توجه به لابراتوارهایی که در اختیار دارد، آب تهران را آزمایش کند و نتیجه‌اش را در اختیار مردم بگذارد». بعد از صحبت‌های فعالان محیط‌زیستی، معاون اسبق وزارت بهداشت اعلام کرد:« آب تهران آلوده به نیترات است و باعث سرطان می‌شود. در نتیجه دوباره این مساله جنجالی شد. اکبری که ريیس «مرکز تحقیقات سرطان» بود با اشاره به تاثیر عوامل محیطی در بروز سرطان اعلام کرد: «آب تهران از نظر نداشتن میکروب آب بسیار خوبی است اما مشکل آن در فلزات سنگین و نیترات است و به هیچ عنوان نمی‌توان این مشکل را در خانه‌ها برطرف کرد و این وظیفه وزارت نیرو است». او درباره سرطان‌زا بودن آب گفت: مردم جایگاه خاصی برای پیشگیری سرطان ندارند و بیشتر این کارها بر عهده حاکمیت است و اگر مسئولان کاری نکنند، کاری نیز در این بخش پیش نخواهد رفت. اکبری هشدار داد سرطان ارثی نیست و فقط ۱۰ درصد ابتلای آن به دلیل عوامل ژنتیکی است و علت ۹۰ درصد ابتلا به این بیماری محیطی است. این در حالی است که استاندارد سازمان جهانی بهداشت برای نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی به ترتیب 50 وسه میلی‌گرم بر لیتر است. همچنین این استاندارد برای ترکیب نیترات ـ نیتروژن و نیتریت ـ نیتروژن به ترتیب 11 و 0.9 میلی‌گرم در لیتر است.کشورهای مختلف براساس مقدورات و ظرفیت زیرساخت‌های پالایش آب خود و با توجه به اهمیت سلامت مردم، حد استانداردهای آلایندگی آب را تعیین می‌کنند.به طوری که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده حداکثر استاندارد مجاز برای نیترات در آب آشامیدنی را 10 میلی‌گرم بر لیتر اعلام کرده‌اند. با این حال استاندارد اعلام شده از طرف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران برای میزان نیترات در آب آشامیدنی از استاندارد سازمان جهانی بهداشت تبعیت می‌کند و حداکثر مقدار مجاز نیترات در آب 50 میلی‌گرم بر لیتر اعلام شده است. در بریتانیا نیز سازمان بازرسی آب آشامیدنی، میزان استاندارد مجاز نیترات در آب را 50 میلی‌گرم بر لیتر عنوان کرده است.
خطر بالا بودن نیترات در آب آشامیدنی
نیترات زیاد در بدن به تشکیل ترکیباتی به نام نیتروز منجر می‌شود که برخی از آن‌ها سرطان‌زاست. هرچند هنوز نتایج قطعی مبنی بر بالارفتن احتمال ابتلا به سرطان در نتیجه بالا بودن نیترات آب به دست نیامده است و برخی مطالعات آن را تايید و برخی دیگر این احتمال را رد می‌کنند. همچنین برخی مطالعات نشان داده که بالا بودن نیترات در آب می‌تواند موجب کاهش جذب ید در بدن و اختلال در کار غده تیرويید شود. تحقیقات دیگری نیز نوعی ارتباط بین دیابت در کودکان با بالا بودن نیترات در آب را نشان می‌دهد؛ هر چند هنوز قطعیتی در این مورد وجود ندارد. تحقیقات نشان می دهد در مناطقی که دفع فاضلاب به صورت سنتی و از طریق چاه‌های فاضلاب انجام می‌شود، به دلیل نفوذ فاضلاب به سفره‌های آب زیرزمینی، میزان نیترات موجود در آب بسیار بالاست. همچنین در شهرهای صنعتی به دلیل وارد شدن آلاینده‌های صنعتی به سفره‌های آب زیرزمینی، میزان نیترات آب بسیار بالاست.نیتریت حاصل از احیای نیترات معدنی وآلی پس از ورود به سیستم گردش خون، آهن همو گلوبین را اکسید كرده که در نتیجه هموگلوبین به متهموگلوبین تبدیل و ظرفیت اکسیژن رسانی بسیارکمتری از هموگلوبین دارد و در نتیجه به بافت‌ها اکسیژن کافی نمی‌رسد و بعداز مدتی رنگ پوست (در نا حیه دور چشم ودهان ) به تیرگی می‌گراید وازاین رو به آن سندرم BIueBaby می‌گویند. این عارضه اولین نشانه مسمومیت با نیترات است ونوزادان زیر 6 ماه آسیب پذ‌یرترین گروه سنی دراین مورد هستند زیرا نوزادان برخلاف بزرگسالان علاوه بر PHبالای معده وزیادی با کتری‌های طبیعی احیا کننده نیترات، فاقد آنزیم برگشت دهنده متهموگلوبین به هموگلوبین هستند. از دیگر علايم افزایش متهموگلوبین می‌توان به سردرد،خواب آلودگی واشکال در تنفس اشاره كرد.
نیترات باعث سرطان می شود
احتمال اینکه نیترات معدنی یا آلی به عنوان یک عامل سرطان‌زا عمل كنند بستگی به احیای نیترات به نیتريت و واکنش‌های بعدی نیتريت با سایر مولکول‌ها به خصوص آمین‌های نوع دوم آمیدها وکاربا مات ها دارد که منجر به تشکیل ترکیبات خطرناكي می‌شود.مطالعات انجام شده در کلمبیا نشان داده که رابطه معناداری بین شیوع سرطان معده وغلظت نیترات درآب آشامیدنی برداشت شده از چاه ها وجود دارداما بررسی‌های اپید میولوژیکی در دیگر نقاط دنیا رابطه مطمئنی رادر این زمینه نشان نداده است. در کشور آلمان تحقیقاتی‌روی جمعیت در معرض نیترات بالا در آب آشامیدنی انجام گرفت که رابطه معناداری بین غلظت نیترات وافزایش تومورهای سرطان مغز به دست نیامد. مطالعات دیگر در دانشگاه نبراسکا نشان داد که رابطه معنادار بین غلظت نیترات آب وافزایش شیوع یک نوع سرطان به میزان دوبرابر شده است.با توجه به اینکه تعداد متغیرها دراین مطالعات زیاد بوده است، رابطه منطقی بین افزایش داده‌های موجود برای اظهار‌نظر قطعی کافی نیستند.
سوالي بي پاسخ
این سوالی است که پس از گذشت نزدیک به دو دهه اظهار‌نظرهای متفاوت و گاه متعارضی در پی داشته و سوال درباره میزان آلودگی آب تهران به نیترات همچنان برای شهروندان تهرانی بی‌پاسخ مانده است؛ سوالی که به طور مستقیم با سلامت آن‌ها و خانواده‌های‌شان ارتباط دارد و بر اساس منشور حقوق شهروندی از ابتدایی‌ترین حقوق متعارف آن‌ها به حساب می‌آید. با این همه پاسخ متولیان برای شهروندان روشن نیست. خبرآنلاین از قول زهرا صدراعظم نوری نوشته است: «در برخی نقاط به صورت محدود، آلودگی‌هایی در آب شرب تهران دیده می‌شود ولی آب کل شبکه سالم است. آبرسانی اضطراری را دنبال می کنیم تا در مواقع بحرانی حداقل 72 ساعت آب داشته باشیم. این آلودگی ها موردی بوده است. یک نمونه گیری انجام شد و میزان نیترات درصد بالایی داشت. این موارد علت و شرایط خاصی دارد. برخی بحث‌ها که در شبکه های اجتماعی و رسانه ها درباره آلودگی آب تهران منتشر می شود، صحت ندارد». در ادامه ایرج حریرچی نیز در گفت‌و‌گو با روزنامه قانون آلودگی و نیترات در آب تهران را تکذیب کرد و گفت: آب شرب تمام مناطق تهران مورد بررسی قرار می گیرد و در برخی مناطق بسیار محدود که این موضوع وجود دارد بعد از بررسی به اطلاع مردم می رسانیم. سخنگوی وزارت بهداشت با بیان اینکه میزان نیترات و نیتریت در آب تهران رصد می‌شود، گفت: استاندارد نیترات و نیتریت ما جزو بالاترین استانداردهای تعریف شده بود و حتی معیارمان از برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی 10 برابر سختگیرانه‌تر است. البته در گذشته در برخی مناطق به دلیل کم آبی به میزان استانداردی که تعیین کرده بودیم، تخطی می‌شد، اما اکنون بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان نیترات آب مصرفی ما به میزان معقولی است. اين در حالي است كه «زهرا نژاد بهرام» عضو شوراي اسلامي شهر تهران نيز در گفت وگو با «قانون» مطالب منتشر شده در باره آلودگي آب تهران و وجود نيترات در آن را تكذيب كرد و گفت اين مطالب صحت ندارد و آب تهران سالم است. اين تاييد و تكذيب ها در حالي مطرح مي شود كه سال هاست درباره سلامت آب شرب تهران ترديد ها و ابهامات زيادي مطرح است و در دوره قبلي شوراي شهر تهران برخي اعضا همچون «رحمت ا... حافظي» رييس سابق كميسيون سلامت شورا از آلودگي آب تهران و لزوم توجه جدي به سلامت شهروندان در آب مصرفي آن‌ها سخن گفته بود.
آب چاه‌های تهران نیتریت دارد
تعدادی از فعالان محیط‌زیست هم درباره آلودگی آب تهران هشدار داده بودند. اسماعیل کهرم، کارشناس حوزه محیط‌زیست هم به آلوده بودن آب تهران اشاره کرده و گفته بود:« سفره‌های آب زیرزمینی تهران را نیز چاه‌های جدید که حاوی فاضلاب و فضولات انسانی هستند، احاطه کرده‌اند. بنا بر این آلودگی آب تهران مساله‌ای دور از ذهن نیست. فضولات انسانی حاوی مقدار زیادی آمونیاک هستند که این ماده تشکیل دهنده نیترات و نیتریت است که احتمال دارد این مواد از دیواره‌های چاه‌های جذبی وارد سفره آب‌های زیرزمینی شوند».کهرم با اشاره به اینکه افزایش نیترات و نیتریت در آب می‌تواند برای سلامت انسان به ویژه کودکان و زنان باردار خطرناک باشد، گفت: «در گذشته شاهد بودیم که سه چاه آب در مناطق ۱۹ و ۲۰ تهران به دلیل افزایش مقدار نیترات بسته شد. بنابراین وزیر بهداشت باید این مساله را به صورت جدی و دقیق بررسی کند و سپس نتیجه قطعی را به مردم اطلاع دهد و سازمان حفاظت محیط‌زیست با توجه به لابراتوارهایی که در اختیار دارد، آب تهران را آزمایش کند و نتیجه‌اش را در اختیار مردم بگذارد». بعد از صحبت‌های فعالان محیط‌زیستی، معاون اسبق وزارت بهداشت اعلام کرد:« آب تهران آلوده به نیترات است و باعث سرطان می‌شود. در نتیجه دوباره این مساله جنجالی شد. اکبری که ريیس «مرکز تحقیقات سرطان» بود با اشاره به تاثیر عوامل محیطی در بروز سرطان اعلام کرد: «آب تهران از نظر نداشتن میکروب آب بسیار خوبی است اما مشکل آن در فلزات سنگین و نیترات است و به هیچ عنوان نمی‌توان این مشکل را در خانه‌ها برطرف کرد و این وظیفه وزارت نیرو است». او درباره سرطان‌زا بودن آب گفت: مردم جایگاه خاصی برای پیشگیری سرطان ندارند و بیشتر این کارها بر عهده حاکمیت است و اگر مسئولان کاری نکنند، کاری نیز در این بخش پیش نخواهد رفت. اکبری هشدار داد سرطان ارثی نیست و فقط ۱۰ درصد ابتلای آن به دلیل عوامل ژنتیکی است و علت ۹۰ درصد ابتلا به این بیماری محیطی است. این در حالی است که استاندارد سازمان جهانی بهداشت برای نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی به ترتیب 50 وسه میلی‌گرم بر لیتر است. همچنین این استاندارد برای ترکیب نیترات ـ نیتروژن و نیتریت ـ نیتروژن به ترتیب 11 و 0.9 میلی‌گرم در لیتر است.کشورهای مختلف براساس مقدورات و ظرفیت زیرساخت‌های پالایش آب خود و با توجه به اهمیت سلامت مردم، حد استانداردهای آلایندگی آب را تعیین می‌کنند.به طوری که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده حداکثر استاندارد مجاز برای نیترات در آب آشامیدنی را 10 میلی‌گرم بر لیتر اعلام کرده‌اند. با این حال استاندارد اعلام شده از طرف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران برای میزان نیترات در آب آشامیدنی از استاندارد سازمان جهانی بهداشت تبعیت می‌کند و حداکثر مقدار مجاز نیترات در آب 50 میلی‌گرم بر لیتر اعلام شده است. در بریتانیا نیز سازمان بازرسی آب آشامیدنی، میزان استاندارد مجاز نیترات در آب را 50 میلی‌گرم بر لیتر عنوان کرده است.
خطر بالا بودن نیترات در آب آشامیدنی
نیترات زیاد در بدن به تشکیل ترکیباتی به نام نیتروز منجر می‌شود که برخی از آن‌ها سرطان‌زاست. هرچند هنوز نتایج قطعی مبنی بر بالارفتن احتمال ابتلا به سرطان در نتیجه بالا بودن نیترات آب به دست نیامده است و برخی مطالعات آن را تايید و برخی دیگر این احتمال را رد می‌کنند. همچنین برخی مطالعات نشان داده که بالا بودن نیترات در آب می‌تواند موجب کاهش جذب ید در بدن و اختلال در کار غده تیرويید شود. تحقیقات دیگری نیز نوعی ارتباط بین دیابت در کودکان با بالا بودن نیترات در آب را نشان می‌دهد؛ هر چند هنوز قطعیتی در این مورد وجود ندارد. تحقیقات نشان می دهد در مناطقی که دفع فاضلاب به صورت سنتی و از طریق چاه‌های فاضلاب انجام می‌شود، به دلیل نفوذ فاضلاب به سفره‌های آب زیرزمینی، میزان نیترات موجود در آب بسیار بالاست. همچنین در شهرهای صنعتی به دلیل وارد شدن آلاینده‌های صنعتی به سفره‌های آب زیرزمینی، میزان نیترات آب بسیار بالاست.نیتریت حاصل از احیای نیترات معدنی وآلی پس از ورود به سیستم گردش خون، آهن همو گلوبین را اکسید كرده که در نتیجه هموگلوبین به متهموگلوبین تبدیل و ظرفیت اکسیژن رسانی بسیارکمتری از هموگلوبین دارد و در نتیجه به بافت‌ها اکسیژن کافی نمی‌رسد و بعداز مدتی رنگ پوست (در نا حیه دور چشم ودهان ) به تیرگی می‌گراید وازاین رو به آن سندرم BIueBaby می‌گویند. این عارضه اولین نشانه مسمومیت با نیترات است ونوزادان زیر 6 ماه آسیب پذ‌یرترین گروه سنی دراین مورد هستند زیرا نوزادان برخلاف بزرگسالان علاوه بر PHبالای معده وزیادی با کتری‌های طبیعی احیا کننده نیترات، فاقد آنزیم برگشت دهنده متهموگلوبین به هموگلوبین هستند. از دیگر علايم افزایش متهموگلوبین می‌توان به سردرد،خواب آلودگی واشکال در تنفس اشاره كرد.
نیترات باعث سرطان می شود
احتمال اینکه نیترات معدنی یا آلی به عنوان یک عامل سرطان‌زا عمل كنند بستگی به احیای نیترات به نیتريت و واکنش‌های بعدی نیتريت با سایر مولکول‌ها به خصوص آمین‌های نوع دوم آمیدها وکاربا مات ها دارد که منجر به تشکیل ترکیبات خطرناكي می‌شود.مطالعات انجام شده در کلمبیا نشان داده که رابطه معناداری بین شیوع سرطان معده وغلظت نیترات درآب آشامیدنی برداشت شده از چاه ها وجود دارداما بررسی‌های اپید میولوژیکی در دیگر نقاط دنیا رابطه مطمئنی رادر این زمینه نشان نداده است. در کشور آلمان تحقیقاتی‌روی جمعیت در معرض نیترات بالا در آب آشامیدنی انجام گرفت که رابطه معناداری بین غلظت نیترات وافزایش تومورهای سرطان مغز به دست نیامد. مطالعات دیگر در دانشگاه نبراسکا نشان داد که رابطه معنادار بین غلظت نیترات آب وافزایش شیوع یک نوع سرطان به میزان دوبرابر شده است.با توجه به اینکه تعداد متغیرها دراین مطالعات زیاد بوده است، رابطه منطقی بین افزایش داده‌های موجود برای اظهار‌نظر قطعی کافی نیستند.