الگوهای فراموش نشدنی

بیستم فروردین 1372، سید مرتضی آوینی از فکه پر کشید و جانش به زیارت امامش در کربلا رسید و از آنجا به بهترین جایی که می خواست و آرزویش را داشت، دست یافت. آن سال این روز برابر با 17 شوال المکرم بود. امسال نیز سالروز شهادت او و هفته ای که به برکت نام او به نام هفته هنر انقلاب نامیده شده است، با این ایام از لحاظ قمری نزدیک شده است. نیمه شوال در تقویم خود بستر دو اتفاق بزرگ است. یکی شهادت حمزه، سید الشهدا، عموی گرانقدر پیامبر و دیگری سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی است. اگرچه می توان در روایت های تاریخی، گزارش های مختلفی را دید ولی این اتفاق را اگر تنها اشارتی نیز قبول کنیم برای فهم کافی است. آوینی که شدیدا علاقمند و دلباخته فرهنگ و عرفان اسلامی-شیعی بود و مسیری را که او انتخاب کرده بود را می توان با شناخت این دو الگوی بزرگ جهان اسلام، بهتر شناخت.

*شیری که شهید شد

حمزه، ملقب به اسدا...، اسد رسول‌ا... و سیدالشهداء، عموی پیامبر اکرم(ص) و از شهدای اُحُد است. حمزه از حامیان مهم دعوت پیامبر اکرم(ص) بود و گفته‌اند که او حتی در زمانی که هنوز مسلمان نشده بود، از پیامبر(ص) در مقابل آزار مشرکان حمایت می‌کرد. وی از بزرگان قریش بود و از این رو، با مسلمان شدنش، از میزان آزار قریش نسبت به پیامبر(ص) کاسته شد. او در شعب ابی‌طالب همراه مسلمانان بود و در غزوه بدر و غزوه احد شرکت داشت و در احد در سال سوم هجری به شهادت رسید. تأثیر عمیق شخصیت حمزه و محبوبیت او پس از شهادتش باعث شد برخی از صحابه فرزندان خود را حمزه نام نهادند. امام علی(ع) و سایر امامان شیعه در احتجاج با مخالفان، به خویشاوندی خود با حمزه و جعفر مباهات کرده‌اند. پیامبر اکرم(ص)، حمزه و جعفر بن ابی‌طالب و علی(ع) را بهترین مردم و جزو هفت نفر از بهترین کسان از نسل بنی‌هاشم خواند و نیز علی(ع)، حمزه و جعفر بن ابی‌طالب را بهترینِ شهدا نامید. پیامبر(ص) می‌گفت که حمزه شرط خویشاوندی را رعایت کرد و اعمال نیکی داشت. حمزه نخستین شهید اُحُد بود که پیامبر اکرم(ص) بر او نماز گزارد و سپس سایر شهیدان را در چند نوبت آوردند و کنار او نهادند و رسول خدا بر آنها و بر او نماز می‌گزارد. بدین ترتیب، حدود هفتاد بار به صورت مستقل و همراه با دیگر شهداء بر پیکر وی نماز گزارد. البته بسیاری از ما شناختی که از حمزه داریم به فیلم رسالت به کارگردانی مصطفی عقاد برمی گردد. البته کتاب های خوب و روان فارسی  در این زمینه وجود دارد. کتاب «حمزه و جعفر دو شهید ممتاز» اثر «محمد محمدی اشتهاردی» و کتاب «آن که گفت آری: حمزه‌بن عبدالمطلب (ع)» نوشته «مجید مسعودی» از انتشارات دلیل ما نیز از آثار خوب درباره زندگانی پربرکت حضرت حمزه است. «جواد محدثی» نیز در کتابی به نام «حضرت حمزه» که توسط موسسه بوستان کتاب منتشر شده شرح حال و زندگی حمزه سیدالشهدا را روایت کرده است. اما کتاب «حمزه سیدالشهدا» نوشته «محمد صادق النجمی» و ترجمه «سید محمدرضا مهری» از انتشارات بنیاد معارف اسلامی، نیز دیگر کتاب مهم درباره آن جناب است.

* مردی که ثواب زیارت قبرش برابر با ثواب زیارت امام حسین(ع) شد

عبدالعظیم حسنی (۱۷۳-۲۵۲ق) مشهور به شاه عبدالعظیم و سیدالکریم از سادات حسنی و از راویان حدیث بود. نسب او با چهار واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد. عبدالعظیم، از اصاحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع) بوده و نقل است که در ایمان خود را بر امام هادی(ع) عرضه داشت. حرم حضرت عبدالعظیم در شهر ری قرار دارد و زیارتگاه شیعیان است. بنا برخی روایات ثواب زیارت قبر او برابر با ثواب زیارت امام حسین(ع) در کربلا است. بنابر گزارش‌های تاریخی، عبدالعظیم در زمان معتز، خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی(ع) از سامرا به ری -که از پایگاه‌های مهم عباسیان بود- هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد زیارت قبر امام رضا(ع) به قصد خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزه بن موسی بن جعفر توقف کرد و در آن‌جا مخفی شد. بسیاری از ما به جز زیارت آن بزرگوار در شهر ری، مخاطب مجموعه تلویزیونی «مسافر ری» به کارگردانی «داود میرباقری» هم بوده ایم. برای اطلاع بیشتر با این مرد دانشمند و پارسا می توانیم به کتاب های مختلف از جمله مجموعه کتابها و رساله ها شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری مراجعه کنیم.

*باید ریشه ها را شناخت

این دو الگوی بزرگ جهان اسلام، هر دو توفیق هجرت و جهاد را داشتند. در عرف هجرت از محلی است به محل دیگر و در عرف قرآن هجرت از دار کفر است به دار ایمان مثل هجرت از مکه به مدینه در اوائل اسلام‌. در زندگی شهید آوینی به عنوان یک پیرو این مکتب و یک دانشجوی این دانشگاه، می توان هجرت و جهاد را دید. برای بزرگداشت او و برای روشن نمودن مسیر هنر انقلاب، باید ریشه ها را بهتر و بیشتر شناخت. شناخت ریشه ها، نیازمند آگاهی است. هنرمند انقلابی باید اهل هجرت و جهاد باشد. هجرت از دیار هنر کفر به دیار هنر توحید و اسلام. و جهاد در مقابل تمام مظاهر بت برستی و بت تراشی. شهادت آرمان هر ایرانی به قول سپیده کاشانی است ولی این در هنرمند انقلابی باید جلوه بیشتری داشته باشد. برای هنرمند انقلابی و کسی که خود را وفادار به هنر انقلاب می داند، زنده نگه داشتن نام و یاد شهدا، یک تشریفات نیست که اصل و بدنه کار و زندگی اش را شامل می شود. بسیاری از ما مخاطبان مجموعه های روایت فتح بوده ایم و یا بخش هایی از کتاب های او را خوانده ایم. با این همه در میان تولیدات مختلف درباره سید مرتضی آوینی، جای داستان و رمان خالی در حوزه کتاب های برای عموم خالی است و جا دارد که هنرمندان این حوزه، به این وادی ورود پیدا کنند. با همه این ها یادمان باشد اگرچه سید مرتضی آوینی در ۲۱ شهریور ۱۳۲۶ در شهر ری به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند و از کودکی با هنر انس داشت. شعر می‌سرود داستان و مقاله می‌نوشت و نقاشی می‌کرد و  در سال ۱۳۴۴ به عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد تا اینکه بعد از انقلاب وارد دنیای فیلمسازی شد، سراغ جبهه و جنگ رفت و بعد از آن در دنیای مطبوعات قلم زد. و بالاخره در حال بررسی لوکیشن فیلم مستند شهری در آسمان، به همراه محمد سعید یزدان‌پرست با مین برخورد کرد و راه آسمان را پیشه کرد. ولی او را نباید در تاریخ ها و مکان ها و آثار تنها دید، او را باید در ریشه های فکری و فرهنگی دید.