تصاویر؛ کتیبه سه زبانه خشایارشا در وان ترکیه؛ داستان از چه قرار است؟

تاریخ‌نگاری یکی از وجوه مهم تمدن‌های جهانی است. در تاریخ‌نگاری احوالات و نوع زندگی گذشتگان از زوایای مختلف خصوصا از منظر اجتماعی و سیاسی مورد توصیف قرار گرفته و ثبت می‌شده است.

در ایران باستان شاهان بر پایه قدرتی که در خود می‌دیده‌اند به‌طور مستقیم در تاریخ‌نگاری‌های زمان خود نقش داشته‌اند از این‌رو وقایع مهم‌زمانه یا تفسیر، ذهنیت یا اعتقاد خود را در قالب نگاره یا کتیبه یا هر دو ثبت می‌کردند و برای آنکه از گزند آسیب‌ها یا حوادث دور بمانند به ساخت آن‌ها در سینه کوه‌ها یا اماکن مورد حفاظت اقدام می‌کردند.

شهر وان

شهر وان در شرق کشور ترکیه یکی از شهرهای باستانی است که طی قرون مختلف و به واسطه محل ژئوپولیتیکش از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. مردم این شهر به زبان کردی تکلم می‌کنند و جمعیتی بالغ بر ششصد هزار نفر را در خود جای داده است. شهر وان در گذشته محل زندگی ارمنیان بوده است. قدمت این شهر به یونان باستان باز می‌گردد و معروفیت آن به دریاچه زیبای آن به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه ترکیه است که به خاطر املاح آن اغلب به رنگ سبز سیر دیده می‌شود.

دریاچه وان پس از دریاچه ارومیه (قبل از خشکسالی) بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه است. این شهر از اولین و قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های انسان است که در هزاره اول با نام توشپا و به عنوان پایتخت پادشاهی اورارتو در عصر آهن محسوب شده و بعدها به عنوان پایتخت پادشاهی ارمنی و با نام واسپوراکان شناخته شد. این منطقه یکی از محل‌های درگیری عثمانی‌ها و روس‌ها در جنگ‌های استراتژیک در جنگ جهانی اول بود. پس از جنگ، وان به ترکیه الحاق شد و شهر جدیدی در ضلع شرقی ارگ باستانی بازسازی گردید.

قلعه وان

این قلعه در غرب شهر وان و در شرق دریاچه وان قرار دارد و از استحکامات شهر باستانی توشپا پایتخت پادشاهی اورارتو در قرن ۹ میلادی بوده که با سنگ‌های بزرگ و دیوارهای بلند از شهر باستانی محافظت می‌کرده است. این بنای سنگی باشکوه بین قرن ۷ تا ۹ میلادی بنا شده و دارای چهل برج مختلف بوده است که طی زمان از بین رفته‌اند.

قلعه وان در گذر زمان به حکومت‌های مختلف تعلق داشته است و پادشاهی‌های گوناگون همچون اورارتو، ارمنیان، هخامنشیان، پارسیان، ساسانیان، سلجوقیان، مادها، اشکانیان، رومی‌ها، بیزانس، اعراب، روس‌ها، صفوی و افشاریه از آن استفاده کرده‌اند. عمده کار این قلعه محافظت از شهر اصلی و مرکز دیده‌بانی بوده است و در نوع خود بزرگ‌ترین و معروف‌ترین قلعه بر جای مانده از دوران اورارتوها است.

خاص‌ترین کتیبه باستانی

این کتیبه به همراه کتیبه‌های سوئز از معدود کتیبه‌های هخامشیان در بیرون از مرزهای کنونی ایران است ولی با توجه اینکه کتیبه‌های سوئز در موزه لوور است کتیبه وان تنها کتیبه‌ای است که علی‌رغم گذشت قرن‌ها در خارج از مرزهای کنونی ایران در محل اصلی خود جای دارد و از این جهت خاص‌ترین کتیبه باستانی است.

متن کتیبه

نوشته‌های کتیبه در سه ستون و در بیست و هفت سطر و به سه زبان زنده زمان خود از چپ به راست نگاشته شده است. زبان‌های به کار رفته در کتیبه وان شامل پارسی باستان، ایلامی و اکدی می‌باشد. لازم است به این نکته اشاره شود که زبان اکدی یک زبان از مجموعه بزرگ زبان‌های آفریقایی-آسیایی است که از هزاره سوم پیش از میلاد در میانرودان (بین‌النهرین) بین آشوریان و بابلیان رایج بوده است.

این زبان اولین زبان سامی (یا سِمیتی یکی از زیرشاخه‌های خانواده زبان‌های آفریقایی-آسیایی هستند که ریشه آن‌ها به غرب آسیا بازمی‌گردد) می‌باشد. در بیشتر کتیبه‌ها (منهای چند کتیبه از جمله کتیبه دیوان در تخت‌جمشید) خشایارشا فرموده‌های پدر خویش را تکرار نموده البته در تعدادی پس از متن‌های تکراری به تمجید از پدرش پرداخته و در انت‌ها از خداوند طلب حمایت و مساعدت نموده است.

کتیبه‌های ثبت نشده در قلعه وان

در قلعه وان کتیبه‌ها و نوشته‌های دیگری نیز وجود دارند که به نسبت کتیبه سه زبانه خشایارشا اندازه‌های کوچک‌تری دارند اما متاسفانه نه در جایی ثبت شده‌اند و نه در ماخذی به آن‌ها اشاره شده است. حتی تعلق زمانی و دیرینگی این کتیبه یا نوشتارها دقیقا مشخص نیست چه بسا ترجمه این آثار توسط متخصصین زبان‌های باستانی منجر به کشف بیشتر تمدن غنی هخامنشیان یا سایر ملل آن موقع گردد.

وضعیت نگهداری و حفاظت از کتیبه و نوشتارهای وان

متاسفانه حفظ و نگهداری از این آثار ارزشمند چندان جدی گرفته نشده است و با توجه به آب و هوای منطقه و بارش‌ها در فصول سرد و تابش آفتاب در فصول گرم، همچنین مجاورت آثار با دریاچه وان و وجود رطوبت احتمال تخریب این آثار را بالا برده است. امید آنکه با رایزنی‌های فرهنگی از این آثار با ارزش تمدن جهانی محافظت به عمل آید.

منبع: اعتماد