سریال معاویه ، دعوای جدید تهران و ریاض؟

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ جمهوری اسلامی ایران سریال تلویزیونی «معاویه» ساخته عربستان سعودی را ممنوع کرده و آن را تحریفی تفرقه‌افکن از تاریخ اسلام خوانده است. این سریال به دوره‌ای معروف به «فتنه اول» می‌پردازد که پس از قتل خلیفه عثمان بن عفان (۶۴۴–۶۵۶ میلادی) شکل گرفت. بسیاری از وقایع آن دوران توسط مسلمانان شیعه و سنی عمدتاً بر سر مسئله رهبری جامعه اسلامی در صدر اسلام، به‌شدت متفاوت تفسیر می‌شود.

دستور کار فرقه‌ای

به نوشته  امواج میدیا، ممنوعیت این سریال در ایران پس از اعمال محدودیت‌های مشابه در عراق (با اکثریت شیعه) و همچنین انتقاد مقام‌های مذهبی اهل سنت در مصر صورت گرفته است. رسانه‌ها و مقامات ایرانی دولت عربستان سعودی را متهم کرده‌اند که با استفاده از یک درام تاریخی، دستور کار فرقه‌ای خود را پیش می‌برد و به تنش‌های منطقه‌ای دامن می‌زند.

نورنیوز پرسیده است که آیا صرفاً ممنوع کردن برنامه‌هایی مانند «معاویه» کافی است؟ و خواستار سرمایه‌گذاری در تولید درام‌های تاریخی رقیب شده که بتواند «روایت دقیقی» از تاریخ اسلام ارائه دهد خبرگزاری فارس که به محافل تندرو نزدیک است، عدم سرمایه‌گذاری کافی جمهوری اسلامی ایران در ساخت فیلم‌ها و سریال‌های مذهبی و تاریخی جدید را مورد انتقاد قرار داده است.

ممنوعیت سریال «معاویه» در ایران در شبکه‌های اجتماعی با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است. محافظه‌کاران از این تصمیم حمایت کرده‌اند، در حالی که منتقدان جمهوری اسلامی، این محدودیت‌ها را به سخره گرفته‌اند.

پیمان طاهری، پژوهشگر محافظه‌کار در الهیات، ادعا کرده که این سریال «پر از دروغ» است و فقط برای مشروعیت بخشیدن به سلطنت سعودی ساخته شده است. علیرضا زادبار، مورخ محافظه‌کار، این همزمانی را «یک تصادف جالب» دانسته که پخش سریال معاویه درست زمانی اتفاق افتاده که خشونت‌های اخیر در سوریه تشدید شده است. درگیری‌های خونین میان شبه‌نظامیان علوی و گروه‌های تندروی سنی در شهرهای ساحلی سوریه، منجر به کشته شدن صدها نفر از جمله بسیاری از غیرنظامیان شده است.

گفته می‌شود MBC بیش از ۷۵ میلیون دلار برای تولید سریال معاویه هزینه کرده و از ستارگان معروف جهان عرب در آن استفاده شده است.

فراتر از اختلافات تاریخی

با این حال، برای برخی از ناظران در ایران، به‌ویژه محافظه‌کاران، حساسیت نسبت به این سریال تنها به اختلافات تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه به تحولات سیاسی کنونی نیز مرتبط است.

گروه رسانه‌ای سعودی MBC قرار بود این سریال را در سال ۲۰۲۳ پخش کند، اما به دلیل نگرانی از واکنش‌های فرقه‌ای، آن را به تعویق انداخت. با این حال، اکنون چنین ملاحظاتی دیگر مانعی برای پخش آن به نظر نمی‌رسد.

در یک سال گذشته، نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در منطقه به‌شدت تحول یافته است. جنبش فلسطینی حماس و حزب‌الله لبنان در جنگ‌های اخیر با اسرائیل متحمل خسارات سنگینی شده‌اند. در سوریه، بشار اسد، رئیس‌جمهور تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران، در دسامبر ۲۰۲۴ توسط نیروهای اسلام‌گرای سنی مورد حمایت ترکیه سرنگون شد.

در این شرایط، برخی تحلیلگران معتقدند که پخش این سریال بخشی از تلاش عربستان سعودی برای تقویت نفوذ اسلام سنی در منطقه‌ای است که در آن، ایران شیعه در موضع ضعف قرار گرفته است.

فراتر از تقابل روایی با رسانه‌های سعودی،جمهوری اسلامی ایران همچنین با چالش نفوذ فرهنگی ترکیه مواجه است. برخی ناظران در ایران نسبت به افزایش تأثیر سریال‌های ترکیه‌ای ابراز نگرانی کرده‌اند، در حالی که محدودیت‌های داخلی مانع تولید محتوای باکیفیت در تلویزیون ایران شده است. در نوامبر ۲۰۲۴، تلویزیون دولتی ترکیه از برنامه خود برای راه‌اندازی یک شبکه فارسی‌زبان خبر داد. این ابتکار عمل ترکیه یک ماه بعد آغاز شد، که جمهورس اسلامی ایران را وادار کرد تا در اوایل ۲۰۲۵، شبکه‌ای به زبان ترکی از طریق شبکه پرس ‌تی‌وس راه‌اندازی کند.

مقام‌های ایرانی همواره سانسور شدیدی بر تولیدات فرهنگی اعمال کرده‌اند، زیرا این حوزه را یک عرصه نبرد برای قدرت نرم می‌دانند. جمهوری اسلامی ایران، در تلاش برای مقابله با نفوذ فرهنگی سعودی و ترکیه، ممکن است سرمایه‌گذاری بیشتری در تولید برنامه‌های تلویزیونی انجام دهد که برای مخاطبان منطقه‌ای جذابیت داشته باشد.

با این حال، محدودیت‌هایی بر سر راه این هدف وجود دارد. مقامات بارها بر تولید سریال‌هایی درباره شخصیت‌های مذهبی شیعه تأکید کرده‌اند. با توجه به اینکه اکثریت مسلمانان جهان اهل سنت هستند، چنین تولیداتی ممکن است برای مخاطبان گسترده‌تر چندان جذاب نباشد.