مردی به نام «ماهی»؛ از اولین «فرعون» مصر باستان چه می‌دانیم؟

فرادید| دوره آغازین سلسله‌های پادشاهی مصر با وجود اهمیت فراوانی که در شکل‌گیری تمدن مصری داشته، همچنان به‌خوبی شناخته نشده است. تنها نام چند فرمانروا از این دوره باقی مانده و اندک اطلاعاتی که درباره آن‌ها داریم از منابع متأخری به دست آمده که احتمال دارد چندان دقیق نباشند. 

به گزارش فرادید، با این حال، یک نام میان آن‌ها برجسته‌تر است: نارمر. منابع کهن هم‌عقیده هستند که او نخستین پادشاه مصر بوده؛ کسی که مصر علیا و سفلی را در یک پادشاهی واحد متحد ساخت. در ادامه، میراث نخستین فرعون تاریخ مصر را بررسی خواهیم کرد. 

۱. نارمر (احتمالاً) نخستین فرعون مصر بود

مهر استوانه‌ای با نقش یک گربه‌ماهی، نمادی از نام نارمر، از مجموعه هنری وایت‌هاوس، ۲۰۰۲

مصریان باستان از سیستم نوشتاری هیروگلیفی استفاده می‌کردند که شامل ترکیبی از نمادهای تصویری و آوایی میشد. نام نارمر از دو نماد مفهومی تشکیل شده: گربه‌ماهی (Nar) و اسکنه (Mer) 

یک اسکنه و یک گربه‌ماهی روی پالت معروف نارمر کنار تصویر پادشاه حک شده‌اند و از این طریق می‌توان او را شناسایی کرد. در برخی دیگر از آثار، مانند مُهرهای استوانه‌ای کشف‌شده در ابیدوس، تصویر یک گربه‌ماهی در حال حمله به دشمنان مصر مشاهده می‌شود که می‌تواند اشاره‌ای به قدرت و پیروزی‌های نظامی او باشد. 

۳. جسد او هرگز پیدا نشد

پرتره هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی، اثر ساموئل فریمن، ۱۸۳۰، موزه بریتانیا

یکی از مسائل مورد بحث در تاریخ مصر اینست که آیا مِنِس و نارمر یک فرد بوده‌اند یا دو پادشاه مختلف. 

هرودوت مورخ یونانی که در قرن پنجم قبل از میلاد از مصر بازدید کرد، نخستین پادشاه مصر را مِنِس عنوان کرد و هیچ اشاره‌ای به نارمر نکرد. در منابع تاریخی کلاسیک، مِنِس بنیان‌گذار پادشاهی مصر معرفی شده است. 

ویلیام فلایندرز پتری، مصرشناس مشهور ادعا کرد «نارمر» نام واقعی این پادشاه بوده، در حالی که «مِنِس» یک عنوان افتخاری یا نام پسامرگ او بوده است. 

۵. نخستین فرعون مصر احتمالاً توسط یک اسب آبی کشته شد

شاهان مصر‌ قبل از اتحاد دو بخش علیا و سفلی در تصاویر خود ویژگی‌هایی مانند اورائوس (مار کبری طلایی به‌عنوان تاج) و تاج‌های قرمز و سفید مصر علیا و سفلی داشتند. اما نارمر نخستین پادشاهی بود که با هر دو تاج و دیگر نمادهای سلطنتی به تصویر کشیده شد. در پالت نارمر، او دم گاو (که بعدها تبدیل به دم سگ شد) به خود بسته که نماد قدرت فرمانروایی بود. او همچنین «شندیت» (نوعی لباس مخصوص طبقه حاکم) را به تن داشت. 

افزون بر این، نارمر نخستین فرعون بود که خود را با ریش سلطنتی به تصویر کشید. نکته مهم دیگر اینست که در تصویر بالا یک مقام رسمی در حال حمل صندل‌های اوست که نماد پیوند میان زمین و آسمان بودند. سنت پوشیدن صندل‌های خاص فرعونی نیز توسط نارمر آغاز شد. 

۷. نارمر جنگجو بود

پادشاه اسکورپیون در حال شخم زدن زمین، موزه اشمولین لندن، دانشگاه براون

نارمر احتمالاً شهر هیرکون‌پولیس (نَخِن) را به‌عنوان یکی از نخستین مراکز حکومتی خود تأسیس کرد. او همچنین پرستش ایزد حورس را به‌عنوان آیین اصلی کشور نهادینه کرد. 

۹. او مصر را متحد کرد

ویرانه‌های هیرکون‌پولیس، اثر بارون دومینیک ویوان دنون، ۱۸۰۲

فرعون‌های بعدی مصر نارمر را به‌عنوان بنیان‌گذار واقعی پادشاهی مصر گرامی می‌داشتند و شواهدی از احترام مداوم به او در معابد و متون باستانی یافت شده است.

مترجم: زهرا ذوالقدر