( تصاویر) لومومبا؛ نخست‌وزیری که MI6 در اسید حل کرد

پاتریس لومومبا رهبر استقلال کنگو (زئیر) و اولین نخست‌وزیر منتخب مردم جمهوری دموکراتیک کنگو پس از رهایی از استعمار بلژیک بود. کسی که مبارزات ضداستعماری او در دهه 50 میلادی، قلب و ذهن ملت کنگو و قاره‌ آفریقا را فتح کرد و ملتی را از استعمار و بردگی نجات داد و در نهایت "شهید راه آزادی" نام گرفت.

مرور سرگذشت این مبارز ضد استعمار، سند جنایت هولناک دیگری از دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا را ورق می‌زند که آشکارا منتخب یک ملت را برای تداوم استثمار و استعمار ثروت آفریقا، به وحشیانه‌ترین شکل ممکن به قتل می‌رسانند.

لئوپولد دوم پادشاه استعمارگر بلژیک

در آغاز، کنگو برای لئوپولد درآمد کمی داشت و حتی کار به جایی رسید که قصد داشت اعلام ورشکستگی کند. ولی در پایان عمرش سرمایه او به معادل بیش از دوهزار و دویست میلیارد یورو رسیده بود. یعنی سودی برابر با سه هزار برابر سرمایه گذاری اولیه!. برای رسیدن به چنین درصدهای بالائی از سود، امکان ندارد بتوان تحت شرایط عادی کار کرد .

 وی پس از محروم کردن فرزندانش از ارث، در حالی که راه دیگری برایش باقی نمانده بود، در سال 1889 طی وصیت نامه ائی تمام ثروتش را به دولت بلژیک بخشید . در سال 1909، این بخشش از طرف مجلس بلژیک مورد قبول واقع شد که طی آن کنگو رسماً به مستعمره بلژیک تبدیل گردید.

تحت حکومت لئوپولد دوم، بلژیک جایگاه قابل توجهی در اعمال سیاست‌های استعمارگرانه یافت. استعمارگران بلژیکی در کنگو برای مجبورکردن بومی‌ها به انجام کار رایگان، زن و فرزندانشان را به گروگان می‌گرفتند یا دست‌ها و پاهای آن‌ها را قطع می‌کردند.

برای این‌که بومیان از فشنگ برای کشتن آهو یا سایر حیوانات استفاده نکنند، باید حساب فشنگ‌هایشان را به اربابان بلژیکی خود می‌دادند‌. اگر کم می‌آوردند می باید این کمبود را توجیه کنند‌. بدین سان دست بومیانی که از فشنگ برای مصارف دیگری استفاده کرده بودند بریده می شد.

فشار گروه‌های مردمی و سیاسی برای آزادی لومومبا در نهایت موثر واقع شد و وی برای شرکت در کنفرانس بروکسل آزاد شد. در این کنفرانس که در روز 27 ژانویه 1960 برگزار شد، 30 ژوئن به عنوان تاریخ استقلال کنگو انتخاب و زمان برگزاری انتخابات نیز یک هفته پیش از آن تعیین شد. در این انتخابات حزب جنبش ملی کنگو به پیروزی رسید و پاتریس لومومبا به عنوان اولین نخست‌وزیر این کشور، مأمور تشکیل دولت شد.

در سخنرانی روز استقلال کنگو در تاریخ 30 ژوئن 1960، با وجود انتخاب لومومبا به عنوان نخست‌وزیر این کشور، با فشار پادشاه بلژیک و بدلیل هراس از مواضع تند وی، نام لومومبا از لیست سخنرانان مراسم حذف شد.

پادشاه بلژیک در سخنرانی خود در این مراسم سعی کرد دستاوردهای استعمار بلژیک در کنگو را برجسته کرده و از نیروهای استعمارگر خود قدردانی کند. پادشاه بلژیک که بیش از هرچیز نگران از دست دادن منابع غنی اورانیوم، الماس و طلای کنگو بود، در این مراسم از دولت جدید کنگو خواست تا ساختاری را که بلژیک در این کشور پایه‌گذاری کرده است با اصلاحات از بین نبرند. پادشاه بلژیک تاکید که کشورش همچنان در کنار دولت و مردم کنگو خواهد بود.

سخنرانی آتشین در روز استقلال کنگو

اما به پاتریس لومومبا که بدلیل مواضعش از سخنرانی در این مراسم حذف شده بود، به یکباره و بدون هماهنگی قبلی در پشت تریبون مراسم حاضر شد و سخنرانی تندی را علیه پادشاه بلژیک ایراد کرد. لومومبا در سخنرانی تاریخی خود گفت: استقلال کنگو از سوی پادشاه بلژیک و از روی بزرگواری به ما اعطا نشده است، بلکه با جنگ و مقاومت به دست آمده است و ما به تمام خون‌های ریخته شده در راه ریشه‌کنی استعمار و برده‌داری که سال‌ها به ما تحمیل شده بود احترام گذاشته و افتخار می‌کنیم.

شدت گرفتن این اختلافات فرصت را برای هرج و مرج سیاسی در کنگو و دو پاره شدن این جمهوری تازه استقلال‌یافته فراهم کرد تا در تاریخ 19 سپتامبر 1960، با کودتای سرهنگ جوزف موبوتو، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر از قدرت به زیر کشیده شده و نیروهای تحت فرمان موبوتو کنترل اوضاع را در دست گرفتند. لومومبا در محل نخست‌وزیری حصر خانگی شد و نیروهای سازمان ملل نیز برای حفاظت از وی در محل مستقر شدند.

شکنجه، تیرباران و حل شدن در اسید به دست استعمارگران

پاتریس لومومبا اما در حصر خانگی نیز به تلاش برای تشکیل دولت و مبارزه و کودتاگران و نیروهای استعمارگر بلژیکی که بار دیگر پا به کنگو گذاشته بودند تلاش کرد تا نیروهای خود را سازمان‌دهی کند.

لومومبا که در مقر نخست وزیری محبوس شده بود توانست به کمک خدمتکارانش شبانه از محاصره خارج و به سوی استنلی‌ویل (در شمال شرق) روانه شود تا شاید در آنجا به کمک هوادارانش دوباره بتواند قدرت را در دست بگیرد. اما نیروهای وفادار به ژنرال موبوتو او را در حاشیه رودخانه سانکورو متوقف کردند.

 وی پس از مدت‌ها انتقال به زندان‌های مختلف در کنگو و شکنجه به دست افسران بلژیکی، به ایالت خودمختار کاتانگا برده شد و تحویل یکی از دشمنان قدیمی خود یعنی "موسی چمبه" شد. پس از شکنجه‌های مداوم به دست نیروهای بلژیکی، تصمیم گرفته شد لومومبا و دو وزیر وفادارش تیرباران شوند.

به گفته ایندارجیت رایکه، فرمانده نیروهای وقت سازمان ملل متحد در کنگو لومومبا در حالی که "موهایش بهم ریخته بود و عینک بر چشم نداشت" به پایتخت بازگردانده شد و در مقابل چشم روزنامه نگاران و ماموران سازمان ملل متحد و "در حالی که در عقب یک وانت زنجیر شده بود با حالتی خوار وخفیف" به بازداشتگاه منتقل شد.

پس از اعلام خبر کشته شدن لومومبا، شهرهای مختلف اروپا شاهد تظاهرات بر ضد نیروهای بلژیکی بود که در اعتراض با اقدامات وحشیانه این کشور، به سفارت‌های بلژیک در کشورهای مختلف حمله و اعتراض شد.

در زمان دستگیری لومومبا، نماینده اتحاد جماهیر شوروی با درخواست جلسه فوق‌العاده شورای امنیت سازمان ملل، خواستار ورود سازمان ملل به پرونده لومومبا و آزادی وی شد.

شوروی در جلسه اضطراری شورای امنیت خواستاری آزادی فوری لومومبا، بازگشت وی به قدرت به عنوان نخست‌وزیر دولت منتخب و قانونی، خلع سلاح نیروهای کودتاگر و خروج نظامیان بلژیکی از این کشور شد. در نهایت قطعنامه مورد نظر شوروی برای حمایت از لومومبا موفق به کسب آراء نشد و در قطعنامه‌ای دیگر دبیرکل وقت سازمان ملل مسئول رسیدگی به وضعیت پاتریس لومومبا شد.

طراحی ترور و قتل دلخراش لومومبا از سوی MI6

اما در خصوص طراحی و توطئه سرنگونی و حذف لومومبا، به تازگی نشریه "نقد کتاب لندن" بحث‌هایی را درباره مسئولان ترور رهبر انقلابی کنگو پاتریس لومومبا باز کرده است.

دیوید لی، عضو مجلس اعیان انگلیس، در واکنش به نقد کتابی در باب تاریخ MI6 با عنوان "امپراطوری و اسرار آن: سازمان اطلاعات انگلیس، جنگ سرد و زوال امپراطوری" به قلم کلدر والتون، نامه‌ای نوشت. لی در نامه خود به بخشی از کتاب والتون اشاره می‌کند که می‌گوید "این پرسش همچنان به قوت خود باقی است که آیا نقشه‌های انگلیس برای ترور لومومبا... هرگز ثمره‌ای داشته است؟ در حال حاضر پاسخ این پرسش را نمی‌دانیم."

اما این عضو مجلس اعیان انگلیس در این نامه می‌نویسد "واقعیت این است که، اتفاقاً در این مورد خاص – ترور لومومبا – ، پاسخ به این پرسش را خیلی هم خوب می‌دانیم. از قضای روزگار، یک بار با "دافنه پارک" در حال نوشیدن چای بودم... از سال 1959 تا 1961، او کنسول و دبیر اول سفارت انگلیس در لئوپولدویل، کنگو کینشاسای فعلی، بوده که عملاً در آنجا همان رئیس MI6 می‌شود."

در کنار هم قرار دادن اطلاعات مختلف نشان می دهد که در حالی که می‌توان ادعا کرد ام آی 6، مستقیما پاتریس لومومبا را نکشته اما به یقین نقش مهمی در این قتل ایفا کرده است.

در یک مقطع حساس در تاریخ کنگو، "دافنه پارک"، مامور سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا در کنگو بود. او درست قبل از کسب استقلال کنگو از بلژیک در اواسط سال ۱۹۶۰، وارد این کشور شده بود.

پاتریس لومومبا، که اولین نخست وزیر منتخب کنگو بود بلافاصله با فروپاشی نظم و قانون در کشورش مواجه شد. از سویی ارتش شورش کرده بود و از طرف دیگر گروه های جدایی طلب ایالت کاتانگا که دارای معادن غنی بود سر بلند کردند و به دنبال آن نیروهای چترباز بلژیکی که تصور می‌شد قصد برقراری امنیت را دارند، به کنگو بازگشتند.

پاتریس لومومبا به اقدام سرنوشت سازی مبادرت کرد- او از اتحاد جماهیر شوروی درخواست کمک کرد. این درخواست، لندن و واشنگتن را نگران ساخت. آمریکا و بریتانیا از این بیم داشتند که همانطور که در مورد کوبا اتفاق افتاد، شوروی در آفریقا نیز جای پایی برای خود باز کند.

در لندن نیز کشتن پاتریس لومومبا به فکر چند نفر خطور کرده بود. هوارد اسمیت، یک مقام وزارت خارجه بریتانیا در یادداشتی به چند راه حل اشاره کرده بود: "اولین راه حل، کار ساده بیرون کردن او ( پاتریس لومومبا) از صحنه با کشتن اوست."

نفر بعدی که نقش دولت آیزنهاور را در کودتا علیه لومومبا تصدیق کرد لارنس دِولین، افسر آژانس اطلاعات مرکزی (سیا) در کنگو در سال 1960، بود. رولین بعدها تصدیق کرد که دستوراتی مبنی بر اجرای نقشه ترور لومومبا به وی ابلاغ شده بود.

دولین در کتاب خود با عنوان "رئیس ایستگا کنگو" می‌نویسد که این فرمان را دیک بیسل معاون طرح‌ و برنامه‌های سیا صادر کرده بود. وی ادعا می‌کند که یکی از روش‌هایی که برای ترور لومومبا طراحی شده بود مسموم کردن او بود، بدین صورت که قرار بود خمیردندان لومومبا را به ماده شیمیایی مهلکی آغشته کنند.

با این که دلوین ادعا می‌کند که با این فرمان مخالفت کرده و به دلیل موقعیت سیاسی روابط آمریکا و کنگو، از اجرای آن شانه خالی کرده، سر باز زدن از دستورات در سازمانی همچون سیا به شدت بعید است. اسناد و مدارک معتبری وجود دارد که سیا در عملیات‌ها، کودتاها و ترورهای متعددی با هدف ایجاد بی‌ثباتی در آفریقا در دیگر نقاط جهان دست داشته است. (رجوع کنید به کتاب "در جستجوی دشمن‌ها" به قلم جان استاکول، 1984)

دلوین به مشارکت در دو کودتا به رهبری "موبوتو سه سه سه کو"، مهره قدرتمند آمریکا در کنگو، اقرار کرده است. این کودتاها در ماه سپتامبر 1960 علیه لومومبا شکل گرفت.

در نیمه نخست قرن بیستم آمریکا برای ساخت بمب های اتمی به کار رفته در هیروشیما و ناکازاکی و ده‌ها آزمایش هسته‌ای دیگر در سال‌های جنگ سرد، از اورانیوم معادن کنگو استفاده کرد.

منبع: مشرق