کرمان| از شایعه تا واقعیت
برداشت توده‌های معدنی نمی‌تواند سبب ایجاد زمین‌لرزه شود
کارشناس و رئیس اداره مخاطرات زمین‌شناختی اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کرمان، این استان را یکی از لرزه‌خیزترین استان‌ها در کشور دانست و گفت: ایران دارای چندین روند گسلی بنیادی است که این دیار خود به‌تنهایی چند روند گسلی بنیادی ازجمله سامانه گسلی کوهبنان، سامانه گسلی گوک، سامانه گسلی نایبند، سامانه گسلی سبزواران و غیره که هرکدام از این گسل‌ها دارای گسل‌های فرعی فراوان هستند را در خود جای‌داده و گاهی همین گسل‌های فرعی خود توان لرزه زایی به نسبت بالایی را دارند.
حامد درزاده با بیان اینکه اساسا برداشت توده‌های معدنی نمی‌تواند سبب تولید و ایجاد زمین‌لرزه شود؛ افزود: از طرف دیگر معدن کاری فعال در مقیاس وسیع اطراف شهر کرمان وجود ندارد.
او گفت: عموما عمق کانونی زمین‌لرزه‌های استان کرمان 10 کیلومتر است درحالی‌که حداکثر عمق معدن کاری از چند صد متر تجاوز نمی‌کند بنابراین برخی شایعات مبنی بر اینکه زمین‌لرزه براثر اکتشافات معدنی رخ می‌دهد، صحت ندارد.
این کارشناس همچنین گفت: فرونشست آب‌های زیرزمینی پدیده‌ای است که بیشتر دشت‌های کشور را به سبب برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی درگیر کرده است.
درزاده اضافه کرد: این مهم به دلیل برداشت بی‌رویه و غیر صیانتی از سفره‌های آب زیرزمینی بوده و به طبع آن تخریب لایه‌های خاک به سبب از دست دادن پیوستگی خاک که منجر به کاهش رطوبت و از بین رفتن نیروی شناوری لایه‌های بالایی خاک می‌شود که در نتیجه از آن تحت عنوان زلزله خاموش نام‌برده می‌شود و خسارات ناشی از این پدیده به‌مراتب بیشتر از زمین‌لرزه است.
رئیس اداره مخاطرات زمین‌شناختی اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان با اشاره به اینکه تغییرات دما هیچ ارتباطی با زمین‌لرزه ندارد خاطرنشان کرد: در زمین‌لرزه‌های اخیر که در کرمان به‌ویژه در محدوده سیرچ، گلباف و جوشان رخ‌داده تخریب‌ها به دلیل توجه مسئولان و نوع و کیفیت ساخت‌وساز مردم بسیار اندک بوده است.
دُرزاده تأکید کرد: ضروری است که به مقاوم‌سازی و بهسازی بافت‌های فرسوده توجه بیشتر شود تا شاهد تلفات جانی در این رخداد طبیعی نباشیم.
پایین بودن دانش عمومی، عامل ایجاد شایعات
استادیار دانشگاه تحصیلات تکمیلی و صنعتی کرمان نیز در این زمینه گفت: عموما در اطراف معادن بزرگ که حجم برداشت توده معدنی بالا باشد، ممکن است سبب تغییر میدان تنش در منطقه شده و بر گسل‌های اطراف این معادن اثرگذار باشد.
محمدرضا سپهوند افزود: این اتفاق برای سدها هم قابل‌انتظار است که در شرایط آبگیری و تخلیه سد ممکن است با رخدادهای کوچکی همراه باشد البته بزرگی رخدادهای ناشی ازاین‌گونه فعالیت‌های انسانی بیشتر از پنج ریشتر نبوده است.
او خاطرنشان کرد: غالب این‌گونه شایعات به دلیل پایین بودن دانش عمومی، کم‌توجهی و اهتمام مسئولان مربوطه برای افزایش آگاهی نسبی مردم در مقوله زلزله و رخدادهای طبیعی به‌ویژه در مناطقی است که مردم با این پدیده‌ها در ارتباط هستند. او با اشاره به ارتباط زمین‌لرزه‌های اخیر کرمان و فرونشست‌های ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، افزود: بین زمین‌لرزه‌های اخیر استان و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی آبی نمی‌توان ارتباطی قائل شد، هرچند در غالب زمین‌لرزه‌های کم‌عمق و سطحی، فرونشست‌ها و فراخاست هایی قبل و پس از زمین‌لرزه قابل‌مشاهده و اندازه‌گیری است.
او ادامه داد: حتی با بررسی تغییرات توپوگرافی سطح زمین که به‌عنوان یکی از پیش‌نشانگرهای زمین‌لرزه استفاده می‌شود، نمی‌توان فرونشست ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی را عامل رخداد زمین‌لرزه‌های اخیر قلمداد کرد.
این پژوهشگر ژئوفیزیک زلزله‌شناسی در کرمان اثر افزایش سطح ایستابی آب در شهر کرمان را بسیار قابل‌تأمل تر از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی استان عنوان کرد و افزود: با توجه به ضخامت بالای رسوبات در شهر کرمان (200 تا 300 متر) و اشباع شدن تقریبی آن با آب‌های زیرسطحی تقویت دامنه امواج در محدوده شهر کرمان دور از انتظار نیست.
سپهوند ادامه داد: این مهم عاملی است که میزان خسارت احتمالی در هنگام وقوع زمین‌لرزه را افزایش می‌دهد، به همین دلیل بررسی میزان تقویت دامنه در قسمت‌های مختلف شهری و تأثیر آن بر سازه‌ها ضروری است.
دکتری ژئوفیزیک زلزله‌شناسی در کرمان در پاسخ به ارتباط زمین‌لرزه با فصل‌ها و تغییرات دمایی گفت: غالب زمین‌لرزه‌های ایران کم‌عمق بوده و عمقی بین 10 تا 20 کیلومتر دارند بنابراین تغییرات دمایی و فصل‌ها فقط در لایه‌های سطحی اثرگذارند.
او با تأکید بر اینکه تغییرات دمای هوا نمی‌تواند موجب تحریک گسل‌ها و ایجاد زمین‌لرزه در این عمق‌ها بشود، گفت: زلزله سیرچ برخلاف رخدادهای زمین‌لرزه استان در تابستان رخ‌داده است بنابراین نمی‌توان فصل خاصی را به رویداد زمین‌لرزه‌ها نسب داد. سپهوند افزود: زمین‌لرزه سیرچ در 6 مردادماه 1360 به بزرگی 3/7 ریشتر، زلزله گلباف در خردادماه 1360 به بزرگی 6/6 ریشتر، زلزله لاله‌زار در 3 شهریور 1303 به بزرگی 9/6 ریشتر از نمونه رخدادهایی است که استان کرمان در تابستان تجربه کرده است.