مجمع یا شورای نگهبان دوم؟

مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنان در مسیر راهگشایی است یا به تبع اختیاراتی که دارد، خود به سدی تبدیل شده که عبور از آن غیر ممکن شده است؟ عملکرد «هیئت عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام» در مجمع تشخیص مصلحت نظام مدت‌هاست با انتقادهای بسیاری همراه شده است؛ تا جایی که اگر تا پیش از این برخی نمایندگان جسته‌گریخته انتقادی به عملکرد این هیئت وارد می‌کردند، این روز‌ها به‌وضوح پشت تریبون مجلس از آن سخن گفته می‌شود. سخنانی که نشان از مسدودشدن روند قانون‌گذاری توسط این هیئت دارد و نمایندگان معتقدند روند کاری این هیئت نادیده‌گرفتن اختیار مجلس در قانون‌گذاری است و هر مصوبه‌ای که باب میل برخی از اعضای مجمع نباشد، به‌راحتی در هیئت عالی نظارت وتو می‌شود؛ درحالی‌که قرار بوده این هیئت در‌باره سیاست‌های کلی اعمال نظر کند، نه اینکه خود به شورای نگهبان دیگری تبدیل شود. در این بین مدت‌هاست صاحب‌نظران با اشاره بر لزوم اتمام مناقشات موجود بر سر هیئت عالی نظارت، تصریح دارند که تخصص، تعهد و منطق و تمکین به قانون اساسی کشور باید مورد تأکید مجمع تشخیص بوده و جز منافع ملی هیچ‌چیز دیگری مبنای عملکرد آن قرار نگیرد و از برخورد سلیقه‌ای با مصوبات پرهیز کند. از طرفی موافقان عملکرد هیئت عالی نظارت بر قانونی‌بودن آن تأکید دارند. از دید آنها این هیئت از اعضای مجمع بوده و توسط این مجمع تشکیل شده است، بنابر‌این وجود و عملکرد آن کاملا قانونی است. اما نه این مناقشه بر سر نقش و وظایف هیئت عالی نظارت تمام شده و نه دورنمایی برای حل چالش میان مجلس و مجمع در این موضوع وجود دارد.

شورای نگهبان دوم؟‌

مهرداد لاهوتی، نماینده لاهیجان و عضو کمیسیون برنامه و بودجه، چندی پیش در تذکری گفت: هیئت عالی نظارت بر سیاست‌های کلی در مجمع تشخیص مصلحت نظام در کنار شورای نگهبان مصوبات مجلس را بررسی می‌کند. فقط هم سیاست‌های کلی را بررسی نمی‌کند و به موارد دیگر هم می‌پردازد. عملا هیئت عالی نظارت مجمع به شورای نگهبان دیگری تبدیل شده است. احمد بخشایش‌اردستانی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، با اشاره به اینکه هیئت عالی نظارت بر سیاست‌های کلی مجمع تشخیص مصلحت نظام از وظایف خود فراتر رفته و شفافیت و پاسخ‌گویی لازم را هم ندارد، گفت: رهبر انقلاب سیاست‌های کلی را مطرح و دستورالعمل‌هایی هم برای آن اعلام کرده‌اند. هیئت عالی نظارت بر سیاست‌های کلی نظام باید این موارد را بررسی و رسیدگی کند. آیا این کار را انجام داده است یا نه؟ اگر این کار را انجام داده، چرا وضعیت جامعه به این شکل است و چرا همه از شرایط کشور ناراضی هستند؟

چرا زندگی مردم به رنج افتاده است؟ چرا قیمت دارو در یک ماه اخیر دو برابر شده است؟‌ همچنین وقتی هیئت عالی نظارت نظر خود را برخلاف نظر نمایندگان در‌باره واردات‌ خودرو اعلام کرد، این انتقادات به اوج خود رسید؛ زیرا مجمع تشخیص مصلحت نظام مصوبه تخصیص ارز سه‌میلیارد‌و ۳۰۰ یورویی به واردات خودرو را به دو میلیارد یورو تغییر داد. این در شرایطی است که تعرفه واردات که از سوی مجلس ۶۰‌ درصد تعیین شده بود و میزان آن‌ مورد ایراد هیئت عالی نظارت و شورای نگهبان نیز نبوده است، به صد درصد تغییر یافت. حالا در شرایطی که واگذاری مدیریت ایران‌خودرو به بخش خصوصی این روزها به دغدغه اصلی برخی از نمایندگان مجلس تبدیل شده‌ و سخنگوی دولت هم دیروز از آن حمایت کرده است، برخی دیگر از نمایندگان با توجه به تصمیمات مجمع تشخیص مصلحت نظام، نگران بازار خودرو در سال آینده هستند. در همین راستا، سلمان اسحاقی، نماینده مردم قائنات و زیرکوه، ‌‌در گفت‌وگو با خانه ملت تصمیمات مجمع تشخیص مصلحت نظام را مانع تحقق اهداف مجلس خوانده و اظهار کرده است:‌ مصوبه مجمع با حضور رئیس‌جمهور بوده است، بنابراین در شرایط کنونی دولت باید به‌‌طور شفاف اعلام کند‌ آیا مخالف یا موافق واردات خودرو است و هدفش این است که مردم همچنان تحت سلطه خودروسازان داخلی باقی بمانند؟

مجمع اعتبار مصوب مجلس را کاهش داد

علی حدادی، دبیر کمیسیون صنایع مجلس‌ نیز با اظهار امیدواری از تعامل با مجمع تشخیص برای بررسی مجدد مصوبات مجلس، درباره واردات خودرو تأکید کرده‌: مصوبات مجلس می‌توانست در صورت اجرا، قیمت‌ها را در بازار خودرو تا حدی کاهش دهد، اما متأسفانه مجمع مجددا تعرفه واردات را افزایش و اعتبار مصوب مجلس را کاهش داد که این کار باعث می‌شود‌ شوک روانی به بازار خودرو وارد و قیمت‌ها با افزایش روبه‌رو شود. همچنین زارعی، عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی‌ نیز با انتقاد از مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره تعرفه‌‌‌گذاری واردات خودرو در بودجه سال ۱۴۰۴ عنوان کرده است:‌ مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره افزایش تعرفه واردات خودرو در بودجه، نافی اهداف مجلس در تنظیم بازار خودرو بود. غلامحسین زارعی ‌ورود مجمع به مصوبه مذکور را دارای ایراد حقوقی خوانده است. او درباره چرایی این موضوع تأکید کرد: بررسی این موضوع نه در قالب وظایف و اختیارات مستمر و نه در قالب اختیارات مقطعی مجمع است؛ چراکه اگر در موضوعی اختلافی بین شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی شکل نگیرد، مجمع نمی‌تواند به موضوع ورود کرده و مصلحت نظام را در آن بخش تشخیص دهد.

زارعی ادامه داد‌ این در‌ حالی است که در زمینه مصوبه تعیین تعرفه واردات خودرو، بین شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی اختلاف‌‌نظری وجود نداشته است؛ بنابراین ورود مجمع تشخیص مصلحت نظام به این مصوبه با ایراداتی همراه است. علیرضا سلیمی، عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی‌ نیز در توییتی نوشته است‌: با توجه به مرگ‌و‌میر سالانه ۱۶‌ هزار نفر و مجروح و معلول‌شدن ۷۰‌ هزار نفر در تصادفات، آیا این مصوبه‌‌‌ مجمع با سیاست‌‌‌های کلی بخش سلامت مغایرت ندارد؟ حتی هادی طحان‌نظیف، سخنگوی شورای نگهبان‌ نیز در نشست خبری اخیر خود با رسانه‌ها، بعد از اینکه پاسخ بسیاری از سؤالات خبرنگاران را به نتیجه جلسات هیئت عالی نظارت در مجمع تشخیص ارجاع داد، با اشاره به انتخاب سخنگو از طرف مجمع تشخیص خطاب به خبرنگاران گفت: «در جریان این نشست تعدادی سؤال به مجمع تشخیص ارجاع داده شد و خوب است که پاسخ سؤال‌های خود را از آن طریق جویا شوید».

مجمع بن‌بست‌شکنی می‌کند؟

البته انتقاد به عملکرد مجمع فقط به مباحث اخیر خلاصه نمی‌شود و مدت‌هاست انتقاد از مجمع به‌ویژه زمانی که صحبت از هیئت عالی نظارت بر سیاست‌های کلی نظام می‌شود، افزایش چشمگیری می‌یابد. چندی پیش احمد مازنی، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی، در یادداشتی که در اعتماد نوشته، معتقد است: «مجمع تشخیص مصلحت نظام نه‌تنها دیگر بن‌بست‌شکنی نمی‌کند، بلکه خودش تبدیل به بن‌بست شده است. نمونه‌ای که خود شاهد بوده‌ام، رفتار هیئت نظارت بر سیاست‌های کلی نظام درباره طرح اداره و نظارت بر صدا‌و‌سیما‌ست که کاملا غیرکارشناسی و سیاسی بوده و نیز صف‌کشی‌های سیاسی برخی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام در مورد FATF و لوایح مشابه به نحوی است که در راه‌حل معضلات نظام و زندگی مردم ایجاد بن‌بست کرده و جماعتی را نسبت به اصل نظام، قانون اساسی و حکومت دینی مسئله‌دار کرده است. در این زمینه اظهارات آقای پورمحمدی در مناظره انتخاباتی و موضع‌گیری‌های برخی اعضای مجمع به‌جای حس تعامل برای خروج از بن‌بست‌ها، حس تقابل و گروکشی‌های سیاسی را تداعی می‌کند. امام‌ خمینی‌ مدام در این مورد به کارگزاران نظام تذکر می‌دادند که بخشی از متن حکم مربوط به تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام گواه این دغدغه امام است».

هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص یک هیئت من‌درآوردی نیست

البته صادق آملی‌لاریجانی دیروز در مقام پاسخ‌گویی به این انتقادها‌ گفته است: «حمله به مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیئت عالی نظارت کار خوبی نیست». او که بارها ورود هیئت عالی نظارت در بررسی بیشتر مصوبات مجلس را در راستای سیاست‌های کلی نظام تعبیر کرده است، ‌روز گذشته نیز مجددا در همین راستا گفت: «حمله به مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیئت عالی نظارت کار خوبی نیست، اما بدتر از آن برای خود آن نماینده جلوه درستی ندارد و نشان می‌دهد کسی که در جایگاه قانون‌گذاری نشسته است، اطلاعی از قوانین کشور ندارد». آملی‌لاریجانی بار دیگر با تأکید بر اینکه «‌هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام یک هیئت من‌درآوردی نیست و این‌طور نیست که سرخود در مجمع تشخیص این تصمیم گرفته شده باشد که هیئت عالی نظارت ایجاد شود»، گفت: «اگر انسان کمی فکر کند و تعقل داشته باشد، امکان ندارد چنین مسائلی را مطرح کند».

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام خاطرنشان کرد: «وظیفه‌ای که به نحو نیابتی از جانب مقام معظم رهبری داده شده و بسیار مهم است، نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام است که از‌جمله وظایف رهبری انقلاب است. اما مطابق قانون اساسی، رهبری می‌توانند برخی از این وظایف را واگذار کنند و امروز این موضوع به جمعی منتخب از مجمع تشخیص و افرادی خارج از آن سپرده شده است». آملی‌لاریجانی با دقیق دانستن خروجی کار هیئت عالی نظارت گفت: «‌بنابراین نباید تشکیک بی‌جا کرد که ناشی از فقدان اطلاعات است. به‌جای آن، به دنبال تعامل سازنده با این هیئت باشیم. هیئت عالی نظارت کاری بسیار دقیق و فنی در ارزیابی اجرای سیاست‌های کلی انجام داد و گزارش آن هم تقدیم رهبری انقلاب شد. مطابق همان گزارش ثابت شد در کثیری از مؤلفه‌های مهم این سیاست کار مهمی انجام نشده است. مثلا در زمینه تقویت بخش خصوصی آیا اقدام جدی‌ای انجام شد؟ رهبری انقلاب نجات این کشور را سپردن کار اقتصاد به مردم می‌دانند و این حرف امروز ایشان نیست، بلکه از دهه 70 این سخنان را مطرح می‌کردند». بر اساس این گزارش، برخی از صاحب‌نظران بر این باورند که ورود هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص به حوزه قانون‌گذاری، نوعی موازی‌کاری با مجلس به شمار می‌رود و منجر به تضعیف جایگاه آن می‌شود؛ تا جایی که که حتی علی مطهری از این مسئله به عنوان یک بدعت یاد کرده است. ‌عزت‌الله یوسفیان ملا، نماینده ادوار مجلس نیز در گفت‌وگویی با ایرنا گفته بود: کار این هیئت در جهت تضعیف قانون اساسی و تضعیف مجلس است. اما مجمع هرگز این انتقادات را وارد ندانسته و این مناقشه میان مجلس و مجمع سالیان است ادامه یافته و همچنان ورود مکرر مجمع به اکثریت مصوبات مجلس و اظهار‌نظرهای مخالف با بهارستان یک چالش جدی سیاسی است.