هشدار! هیپاتیت در کمین شماست، کبد را دریابید
به مناسبت ۶ مرداد «روزجهانی هپاتیت» درباره خوردنی‌های مجاز و غیرمجاز برای سلامت کبد بیشتر بدانیم.
هپاتیت، اسم رسمی یا علمی‌تر «یرقان» یا همان «زردی» است. همان عارضه‌ای که سفیدی چشم‌ها و پوست را زرد کرده و زندگی را به‌هم می‌ریزد. گرچه این بیماری در هر نوع دارای اثر سوء متفاوتی است، اما به هرحال می‌تواند ردش را روی بدن باقی بگذارد. یکی از راهکار‌های کمک به درمان هر بیماری‌ای تغذیه سالم و کامل است. به مناسبت ششم مرداد، روز جهانی هپاتیت با دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در سال‌های دور، یکی از درمان‌های رایج خوراندن ماهی ریز خام به بیمار مبتلا به یرقان بود. این شرایط گاهی این‌قدر ادامه پیدا می‌کرد که بیمار به دلیل مصرف ماهی خام و عدم هضم آن یا ابتلا به بیماری جدید، مشکلات جدیدی را تجربه می‌کرد! درواقع هرچند پروتئین می‌تواند عاملی کمک‌کننده به درمان بیماری باشد، اما مصرف ماهی خام، به هیچ عنوان درمان درستی برای هیچ‌یک از انواع هپاتیت نیست.
دکتر جعفریان درباره تغذیه افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «در حال حاضر و با پیشرفت علم، گرچه می‌توان به بعضی از توصیه‌های طب قدیمی یا درمان مادربزرگ‌ها اعتماد کرد، ولی همیشه این‌طور نیست؛ به‌ویژه وقتی پای بیماری سخت و جدی درمیان باشد.»
اشتها را برگردانید
افرادی که دچار بیماری خاصی نیستند هم باید اصل تعادل در تغذیه را رعایت کنند. این نکته درباره بیماران از اهمیت خاص‌تری برخوردار است. دکتر جعفریان معتقد است: «برای انتخاب غذای سالم باید به مغذی بودن غذا توجه کرد. غذای روزانه باید حاوی گروه‌های مناسب و اصلی غذاها، متناسب با توان و تحمل بیمار باشد.» بیاشتهایی یکی از نشانه‌های ابتلا به بیماری است.
در افراد مبتلا به هپاتیت نیز همین مشکل وجود دارد. علاوه بر این‌که ممکن است خیلی زود سیر شده و احساس پُری کنند. اما برای بهبود باید تغذیه مناسب داشت. دکتر جعفریان درباره شیوه غذا خوردن می‌گوید: «حجم غذا را کم کنید. به جای آن تعداد دفعه‌های خوردن غذا را افزایش دهید. غذا‌های سبک، اما مغذی در حجم کم یا مایعات گزینه‌های خوبی هستند. به علاوه این‌که غذا نباید خیلی داغ یا سرد باشد که طعم و عطر آن به‌خوبی احساس نشود».
نمکی‌ها را کم کنید
بیاشتهایی، اختلال در احساس عطر و طعم غذا به دلیل بیماری باعث می‌شود تا از نمک، شکر، ادویه‌ها و... بیشتر استفاده کنیم. این رفتار درست نیست. این استاد دانشگاه درباره مصرف نمک در افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «میزان مصرف نمک بهتر است به کمتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم نیاز روزانه در روز برسد؛ بنابراین علاوه‌بر کاهش مصرف نمک، بهتر است موادغذایی حاوی نمک مانند انواع تنقلات نمکی، کنسروها، گوشت‌های فرآوری شده، پنیر‌ها (به‌جز پنیر‌های بدون نمک) و... متوقف شود.» این متخصص تغذیه درباره میزان مصرف نمک توصیه می‌کند: «میزان مصرف روزانه نمک به اندازه ۳۰۰ میلی‌گرم کافی است و بیش از این مقدار توصیه نمی‌شود.»
برای ترمیم بخورید
به نظر شما چرا به افرادی که بیمار شده یا دچار آسیب‌های بدنی می‌شوند، مصرف موادغذایی حاوی پروتئین پیشنهاد می‌شود؟ مثلا به آنها کباب، تخم‌مرغ، ماهی و... می‌دهند. دکتر جعفریان درباره نیاز به مصرف پروتئین در افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «پروتئین‌ها، داروی طبیعی ترمیم بدن هستند. در این مورد نیز خوردن پروتئین‌ها توصیه می‌شود؛ اما باید از انواع سبک و زودهضم بوده و به مقدار کم مصرف شوند تا کبد دچار آسیب مضاعف نشود.»
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: «سلول‌های کبد به دلیل ابتلا به هپاتیت، آسیب می‌بینند. مصرف پروتئین می‌تواند روند ترمیم آنها را تسریع کند. اما خوردن پروتئین به مقدار زیاد یا از انواع سنگین در افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی حاد، باعث آسیب مضاعفی به اسم آنسفالوپاتی می‌شود. این بیماری به سلول‌های مغز آسیب وارد می‌کند؛ بنابراین پیش از مصرف پروتئین، با پزشک یا متخصص تغذیه درباره خوردن نوع، زمان و مقدار پروتئین روزانه مشورت کنید.»
انرژی از منابع سالم
این بار بعد از سرخ‌کردن غذا حتی با روغن جامد مخصوص سرخ کردن (امیدواریم از این روغن‌ها استفاده نکنید!) به کف ماهیتابه نگاه کنید که چه لایه ضخیمی از روغن منجمد شده است. تصور کنید چه بر سر اندام‌های ما با رسوب روغن می‌آید! بنابراین گرچه یکی از مهم‌ترین منابع تامین انرژی بدن، روغن‌ها هستند، اما باید در مصرف آنها دقت کنید. دکتر جعفریان درباره انتخاب روغن مصرفی می‌گوید: «روغن‌ها به انواع خوب و بد تقسیم می‌شوند.
انواع خوب، مانند روغن‌های تهیه شده از دانه‌ها و روغن موجود در بعضی دیگر از خوراک‌هاست.» این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: «روغن‌های دیگر شامل انواع روغن بذرکتان، زیتون و ماهی است. این روغن‌ها هم باید به مقدار کم مصرف شوند. از خوردن هر نوع روغن یا چربی نامناسب مانند روغن جامد، چربی مرغ و گوشت و کره نیز خودداری کنید.»
با میوه‌ها و سبزی‌ها باشید
هیچ‌کسی از خوردن میوه و سبزی تازه ضرر نکرده است. نهایت عارضه آنها، نفخ است که اتفاقا مانع چسبندگی روده بزرگ می‌شود. دکتر کوروش جعفریان درباره مصرف میوه و سبزی تازه می‌گوید: «روزانه تا پنج وعده میوه و سبزی تازه میل کنید. میوه‌ها و سبزی‌هایی که آنتی‌اکسیدان بالایی دارند، به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده کبد کمک بیشتری می‌کنند.»
شیرین نباشید
اگر از خوردن شیرینی و شکلات و... یک نکته مثبت پیدا کردید، نظرم را درباره مضرات آنها تغییر می‌دهم! پوسیدگی دندان‌ها، تغییر ناگهانی در قند خون، اضافه وزن، افزایش اسید معده و... همگی از عوارض مصرف شکر و قند به هر شکل است. دکتر جعفریان برای مصرف قند‌ها توصیه می‌کند: «بهترین منابع دریافت هیدرات کربن، منابع طبیعی آن یعنی حبوبات و غلات به‌ویژه انواع سبوس‌دار، پاستا، برنج قهوه‌ای، توت، کشمش و خرماست؛ بنابراین از خوردن منابع حاوی هیدرات کربن مصنوعی جدا خودداری کنید.»
انواع هپاتیت را بشناسیم
هیاتیت دارای انواع مختلفی است که به شکل شاخص، آن را به سه شکل هپاتیت A، B و C می‌شناسند. این بیماری گرچه باعث التهاب کبد می‌شود، اما زمینه آن ویروسی است. از شاخص‌ترین راه‌های انتقال این بیماری می‌توان به خون و فرآورده‌های خونی، انتقال مادر به جنین، تماس جنسی، تیغ و سرنگ مشترک در معتادان اشاره کرد. هپاتیت A نوعی عفونت کبدی به‌شدت مسری است که به‌وسیله ویروس هپاتیت A ایجاد و منتقل می‌شود.
هپاتیت نوع B، عفونت کبدی است که با ویروس HBV منتقل می‌شود. هیاتیت نوع C، عفونتی ویروسی است که با ویروس HCV انتقال می‌یابد. گرچه بعضی نشانه‌های ابتلا به بیماری در انواع هپاتیت مشترک است؛ اما هرکدام دارای نشانه‌های اختصاصی نیز هستند.
در سال‌های دور، یکی از درمان‌های رایج خوراندن ماهی ریز خام به بیمار مبتلا به یرقان بود. این شرایط گاهی این‌قدر ادامه پیدا می‌کرد که بیمار به دلیل مصرف ماهی خام و عدم هضم آن یا ابتلا به بیماری جدید، مشکلات جدیدی را تجربه می‌کرد! درواقع هرچند پروتئین می‌تواند عاملی کمک‌کننده به درمان بیماری باشد، اما مصرف ماهی خام، به هیچ عنوان درمان درستی برای هیچ‌یک از انواع هپاتیت نیست.
دکتر جعفریان درباره تغذیه افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «در حال حاضر و با پیشرفت علم، گرچه می‌توان به بعضی از توصیه‌های طب قدیمی یا درمان مادربزرگ‌ها اعتماد کرد، ولی همیشه این‌طور نیست؛ به‌ویژه وقتی پای بیماری سخت و جدی درمیان باشد.»
اشتها را برگردانید
افرادی که دچار بیماری خاصی نیستند هم باید اصل تعادل در تغذیه را رعایت کنند. این نکته درباره بیماران از اهمیت خاص‌تری برخوردار است. دکتر جعفریان معتقد است: «برای انتخاب غذای سالم باید به مغذی بودن غذا توجه کرد. غذای روزانه باید حاوی گروه‌های مناسب و اصلی غذاها، متناسب با توان و تحمل بیمار باشد.» بیاشتهایی یکی از نشانه‌های ابتلا به بیماری است.
در افراد مبتلا به هپاتیت نیز همین مشکل وجود دارد. علاوه بر این‌که ممکن است خیلی زود سیر شده و احساس پُری کنند. اما برای بهبود باید تغذیه مناسب داشت. دکتر جعفریان درباره شیوه غذا خوردن می‌گوید: «حجم غذا را کم کنید. به جای آن تعداد دفعه‌های خوردن غذا را افزایش دهید. غذا‌های سبک، اما مغذی در حجم کم یا مایعات گزینه‌های خوبی هستند. به علاوه این‌که غذا نباید خیلی داغ یا سرد باشد که طعم و عطر آن به‌خوبی احساس نشود».
نمکی‌ها را کم کنید
بیاشتهایی، اختلال در احساس عطر و طعم غذا به دلیل بیماری باعث می‌شود تا از نمک، شکر، ادویه‌ها و... بیشتر استفاده کنیم. این رفتار درست نیست. این استاد دانشگاه درباره مصرف نمک در افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «میزان مصرف نمک بهتر است به کمتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم نیاز روزانه در روز برسد؛ بنابراین علاوه‌بر کاهش مصرف نمک، بهتر است موادغذایی حاوی نمک مانند انواع تنقلات نمکی، کنسروها، گوشت‌های فرآوری شده، پنیر‌ها (به‌جز پنیر‌های بدون نمک) و... متوقف شود.» این متخصص تغذیه درباره میزان مصرف نمک توصیه می‌کند: «میزان مصرف روزانه نمک به اندازه ۳۰۰ میلی‌گرم کافی است و بیش از این مقدار توصیه نمی‌شود.»
برای ترمیم بخورید
به نظر شما چرا به افرادی که بیمار شده یا دچار آسیب‌های بدنی می‌شوند، مصرف موادغذایی حاوی پروتئین پیشنهاد می‌شود؟ مثلا به آنها کباب، تخم‌مرغ، ماهی و... می‌دهند. دکتر جعفریان درباره نیاز به مصرف پروتئین در افراد مبتلا به هپاتیت می‌گوید: «پروتئین‌ها، داروی طبیعی ترمیم بدن هستند. در این مورد نیز خوردن پروتئین‌ها توصیه می‌شود؛ اما باید از انواع سبک و زودهضم بوده و به مقدار کم مصرف شوند تا کبد دچار آسیب مضاعف نشود.»
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: «سلول‌های کبد به دلیل ابتلا به هپاتیت، آسیب می‌بینند. مصرف پروتئین می‌تواند روند ترمیم آنها را تسریع کند. اما خوردن پروتئین به مقدار زیاد یا از انواع سنگین در افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی حاد، باعث آسیب مضاعفی به اسم آنسفالوپاتی می‌شود. این بیماری به سلول‌های مغز آسیب وارد می‌کند؛ بنابراین پیش از مصرف پروتئین، با پزشک یا متخصص تغذیه درباره خوردن نوع، زمان و مقدار پروتئین روزانه مشورت کنید.»
انرژی از منابع سالم
این بار بعد از سرخ‌کردن غذا حتی با روغن جامد مخصوص سرخ کردن (امیدواریم از این روغن‌ها استفاده نکنید!) به کف ماهیتابه نگاه کنید که چه لایه ضخیمی از روغن منجمد شده است. تصور کنید چه بر سر اندام‌های ما با رسوب روغن می‌آید! بنابراین گرچه یکی از مهم‌ترین منابع تامین انرژی بدن، روغن‌ها هستند، اما باید در مصرف آنها دقت کنید. دکتر جعفریان درباره انتخاب روغن مصرفی می‌گوید: «روغن‌ها به انواع خوب و بد تقسیم می‌شوند.
انواع خوب، مانند روغن‌های تهیه شده از دانه‌ها و روغن موجود در بعضی دیگر از خوراک‌هاست.» این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: «روغن‌های دیگر شامل انواع روغن بذرکتان، زیتون و ماهی است. این روغن‌ها هم باید به مقدار کم مصرف شوند. از خوردن هر نوع روغن یا چربی نامناسب مانند روغن جامد، چربی مرغ و گوشت و کره نیز خودداری کنید.»
با میوه‌ها و سبزی‌ها باشید
هیچ‌کسی از خوردن میوه و سبزی تازه ضرر نکرده است. نهایت عارضه آنها، نفخ است که اتفاقا مانع چسبندگی روده بزرگ می‌شود. دکتر کوروش جعفریان درباره مصرف میوه و سبزی تازه می‌گوید: «روزانه تا پنج وعده میوه و سبزی تازه میل کنید. میوه‌ها و سبزی‌هایی که آنتی‌اکسیدان بالایی دارند، به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده کبد کمک بیشتری می‌کنند.»
شیرین نباشید
اگر از خوردن شیرینی و شکلات و... یک نکته مثبت پیدا کردید، نظرم را درباره مضرات آنها تغییر می‌دهم! پوسیدگی دندان‌ها، تغییر ناگهانی در قند خون، اضافه وزن، افزایش اسید معده و... همگی از عوارض مصرف شکر و قند به هر شکل است. دکتر جعفریان برای مصرف قند‌ها توصیه می‌کند: «بهترین منابع دریافت هیدرات کربن، منابع طبیعی آن یعنی حبوبات و غلات به‌ویژه انواع سبوس‌دار، پاستا، برنج قهوه‌ای، توت، کشمش و خرماست؛ بنابراین از خوردن منابع حاوی هیدرات کربن مصنوعی جدا خودداری کنید.»
انواع هپاتیت را بشناسیم
هیاتیت دارای انواع مختلفی است که به شکل شاخص، آن را به سه شکل هپاتیت A، B و C می‌شناسند. این بیماری گرچه باعث التهاب کبد می‌شود، اما زمینه آن ویروسی است. از شاخص‌ترین راه‌های انتقال این بیماری می‌توان به خون و فرآورده‌های خونی، انتقال مادر به جنین، تماس جنسی، تیغ و سرنگ مشترک در معتادان اشاره کرد. هپاتیت A نوعی عفونت کبدی به‌شدت مسری است که به‌وسیله ویروس هپاتیت A ایجاد و منتقل می‌شود.
هپاتیت نوع B، عفونت کبدی است که با ویروس HBV منتقل می‌شود. هیاتیت نوع C، عفونتی ویروسی است که با ویروس HCV انتقال می‌یابد. گرچه بعضی نشانه‌های ابتلا به بیماری در انواع هپاتیت مشترک است؛ اما هرکدام دارای نشانه‌های اختصاصی نیز هستند.