دموکراسی اقتصادی؛ کلید احیای صندوق‌های بازنشستگی

محمد حاجعلی: صندوق‌های بازنشستگی به‌ عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی، سال‌هاست‌ با چالش‌های بزرگی مانند ضعف مدیریتی، عدم شفافیت و کاهش اعتماد عمومی مواجه‌اند. برای بازسازی این اعتماد و ارتقای پایداری مالی این نهادها، یک مسیر چهارمرحله‌ای پیشنهاد شده است که تاکنون دو گام کلیدی آن، یعنی شفافیت اطلاعاتی و مشارکت ذی‌نفعان، از طریق کارگروه‌های مشورتی بررسی شده است.

اکنون نوبت به گام سوم این مسیر می‌رسد: اعطای حق رأی به ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های کلیدی. این اقدام می‌تواند مسیر جدیدی را در مدیریت صندوق‌های بازنشستگی باز کند و دموکراسی اقتصادی را در این نهادها نهادینه کند.

چرا حق رأی ذی‌نفعان مهم است؟

در‌حال‌حاضر، بسیاری از تصمیمات کلیدی در صندوق‌های بازنشستگی، مانند سیاست‌های سرمایه‌گذاری، تخصیص منابع و تغییرات ساختاری، بدون مشارکت مستقیم ذی‌نفعان اتخاذ می‌شود. این رویکرد نه‌تنها باعث کاهش اعتماد عمومی، بلکه در مواردی منجر به تصمیمات نادرست و زیان‌بار برای صندوق‌ها شده است. اعطای حق رأی به ذی‌نفعان می‌تواند دو اثر مهم داشته باشد:

1. افزایش مسئولیت‌پذیری مدیران: وقتی ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های کلیدی مشارکت داشته باشند، مدیران نیز موظف خواهند بود‌ پاسخ‌گوی عملکرد خود باشند.

2. تقویت حس مالکیت در میان اعضا: وقتی بازنشستگان و شاغلان بدانند که نظراتشان تأثیر مستقیم بر تصمیمات دارد، احساس تعلق بیشتری به صندوق‌ها خواهند داشت و برای حفظ و بهبود عملکرد آنها تلاش خواهند کرد.

مدل‌های مشارکت ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری

اعطای حق رأی به ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های کلیدی می‌تواند به اشکال مختلفی انجام شود. برخی از مدل‌های موفق در این زمینه عبارت‌اند از: 1. نظرسنجی‌های الکترونیکی: تصمیمات کلان، مانند تغییر سیاست‌های سرمایه‌گذاری یا تصویب پروژه‌های بزرگ، می‌توانند از طریق نظرسنجی‌های الکترونیکی با رأی‌گیری مستقیم ذی‌نفعان انجام شوند. این روش شفافیت را افزایش داده و امکان مشارکت گسترده را فراهم می‌کند. 2. نمایندگی در هیئت‌مدیره: یکی از روش‌های متداول در کشورهای توسعه‌یافته، حضور نمایندگان ذی‌نفعان در هیئت‌مدیره صندوق‌های بازنشستگی است. این نمایندگان می‌توانند از طریق انتخابات مستقیم توسط اعضای صندوق انتخاب شوند و در تصمیم‌گیری‌های کلان نقش مؤثری ایفا کنند. 3. حق وتو در تصمیمات کلیدی: در برخی از موارد، به‌ویژه در تصمیم‌گیری‌های مربوط به تغییرات اساسی در ساختار یا سرمایه‌گذاری‌های پرریسک، می‌توان حق وتو را برای ذی‌نفعان در نظر گرفت تا جلوی تصمیمات نادرست گرفته شود.

چگونه می‌توان این مدل‌ها را اجرائی کرد؟

اجرای این مدل‌ها نیازمند یک‌سری اقدامات اجرائی و قانونی است که به‌ طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 1. اصلاح اساسنامه صندوق‌ها: بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی ساختاری سنتی دارند که در آنها جایگاهی برای مشارکت مستقیم ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها پیش‌بینی نشده است. اصلاح این ساختارها و ایجاد مکانیسم‌های قانونی برای مشارکت ذی‌نفعان ضروری است. 

2. ایجاد زیرساخت‌های رأی‌گیری الکترونیکی: با توجه به تعداد زیاد ذی‌نفعان، استفاده از پلتفرم‌های رأی‌گیری دیجیتال می‌تواند فرایند رأی‌گیری را ساده‌تر و شفاف‌تر کند. این سیستم‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که امنیت، صحت و شفافیت فرایند رأی‌گیری تضمین شود. 3. آموزش و آگاه‌سازی ذی‌نفعان: برای آنکه مشارکت ذی‌نفعان مؤثر باشد، لازم است آنها درک درستی از مسائل اقتصادی و مالی مرتبط با صندوق‌های بازنشستگی داشته باشند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی و ارائه اطلاعات به ‌صورت شفاف می‌تواند به این هدف کمک کند.

چالش‌ها و راهکارها

اعطای حق رأی به ذی‌نفعان، هرچند اقدامی ضروری و مفید است، اما بدون چالش نخواهد بود. برخی از چالش‌های پیش‌رو و راهکارهای پیشنهادی عبارت‌اند از: 1. مقاومت مدیران سنتی: بسیاری از مدیران ممکن است با این تغییرات مخالفت کنند؛ زیرا کاهش انحصار در تصمیم‌گیری‌ها به معنای افزایش نظارت بر عملکرد آنهاست. راهکار این مشکل، ایجاد قوانین الزام‌آور و تشویق فرهنگ شفافیت در صندوق‌هاست. 2. عدم آگاهی کافی ذی‌نفعان: برخی از ذی‌نفعان ممکن است به دلیل پیچیدگی مسائل مالی و اقتصادی، قادر به اتخاذ تصمیمات آگاهانه نباشند. ایجاد کمیته‌های مشورتی تخصصی و ارائه آموزش‌های مستمر می‌تواند این مشکل را کاهش دهد. 3. ریسک تصمیمات احساسی: در برخی موارد، رأی‌گیری عمومی ممکن است منجر به تصمیمات احساسی و کوتاه‌مدت شود. برای جلوگیری از این امر، می‌توان از مدل‌های ترکیبی که شامل رأی‌گیری عمومی و نظارت کارشناسانه است‌ استفاده کرد. اعطای حق رأی به ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های کلیدی، سومین گام در مسیر اصلاح اعتماد عمومی به صندوق‌های بازنشستگی است. این اقدام، نه‌تنها به افزایش شفافیت و اعتماد عمومی کمک می‌کند، بلکه موجب می‌شود‌ تصمیمات این نهادها با در نظر گرفتن منافع واقعی اعضای آن اتخاذ شود. بدون شک، فقط در سایه چنین اصلاحاتی می‌توان امید داشت‌ صندوق‌های بازنشستگی از بحران‌های فعلی عبور کرده و به نهادی پایدار و قابل اعتماد برای نسل‌های آینده تبدیل شوند.