(تصاویر) سفر به تهران قدیم؛ قرق باب همایون برای حمام رفتن قاجاریان

در دل بازار و یکی از کوچه پسکوچه‌های شلوغ خیابان باب همایون، حمام کهن و قجری هنوز سرپاست که روزگاری حمام سرخانه خاندان شاه قاجار بود. حمامی که با وجود مشقت‌های زمانه به همت «امانی» میراث‌دار این مکان برخلاف دیگر حمام‌های تهران که اغلب گرمابه مهاجران شدند، همچنان هویت تاریخی‌اش را حفظ کرده و با توسعه و به روز شدنش هم پذیرای توریست‌ها و تهرانی‌های بسیاری است که برای یک روز آن را قرق می‌کنند تا در این گرمابه تاریخی کیسه کشیده و چرک‌هایشان را به آب بدهند.

امانی، گرمابه دار این حمام درباره هویت تاریخی آن می‌گوید: «این حمام برای شاهزاده‌ها قرق می‌شد. حمام از یک روز قبل برای ورود آماده و آب تمیز در خزینه ریخته می‌شد. تا وقتی شاهزاده‌ها و نوکرانشان از حمام نمی‌رفتند، کسی اجازه نداشت وارد شود. معمولاً حمام طول می‌کشید و خیلی‌ها منتظر می‌ماندند تا بعد از تمام‌شدن حمام شاهزاده‌ها و رفتن آنها، به حمام وارد شوند.»

به اعتقاد نصرالله حدادی، تهران‌شناس، ساخت گرمابه باب همایون را به آغامحمدخان قاجار نسبت می‌دهند. هر چند در این سخن باید اندکی تردید کرد. کاخ گلستان و خیابان باب همایون در زمان آغامحمدخان، هنوز جایی جدا از زندگی توده‌های مردم نشده بود که نیاز به گرمابه و سازه‌هایی جداگانه برای درباریان داشته باشد.

شاید گرمابه را هم‌زمان با گسترش کاخ و خیابان‌های پیرامونش، ساخته باشند. گرمابه‌ باب همایون در سالیان پس از آن، به‌ویژه در دوره‌ی پهلوی‌ها، از کاربرد انحصاری‌اش دور شد و جایی برای دیگر مردم، به‌ویژه بازاریان شد. اندک اندک نیز محلی برای بازاریانی شد که افزون‌ بر شست‌وشو، داد و ستدهای بازاری خود را هم «جوش» می‌دادند. مردم کوچه و بازار نیز به این گرمابه می‌آمدند.

هنوز تابلوی نرخ کیسه کشی و مشت و مال آن دوران روی دیوار جا خوش کرده است. هزینه‌هایی که با قیمت این روزها هوش از سرتان می‌برد، از آن نوشته چنین برمی‌آید که در دهه‌ بیست و سی خورشیدی، هزینه کیسه و صابون با قطیفه برای یک نفر ۳ریال بود. همین خدمت برای دو نفر ۵ریال و برای ۳نفر ۶ریال محاسبه می‌شد. هزینه صابون تنها با قطیفه برای یک نفر ۲ریال، برای ۲نفر ۳ریال و برای۳ نفر ۴ریال بود. شست‌وشو با قطیفه هم یک ریال بود. این نرخ‌ها برای استفاده یک ساعت از حمام بود و اگر بیشتر می‌شد، مشتری باید هزینه بالاتری پرداخت می‌کرد.

در گذشته برای گرم نگه‌داشتن گرمابه و روشن کردن مشعل آن، از چوب و هیزم استفاده می‌شد. سال‌های پس از آن، نفت سیاه جای چوب را گرفت. کوره‌ کف گرمابه در زیرزمین است. برای رفتن به آنجا باید ۸۰ پله را پایین رفت. کار روشن کردن مشعل‌ها و مراقبت از کوره بر دوش کارگری است که به او «موتور سوزن» می‌گویند!

منبع: همشهری