غیبت کتاب های تاریخ شفاهی

این روزها با کتاب های بسیاری که حاصل گفتگو و یا مجموع خاطرات هستند، روبرو هستیم. از سویی عنوان تاریخ شفاهی را می شنویم که زیاد استفاده می شود. به راستی تاریخ شفاهی چیست؟ چه ضرورتی برای تهیه و تدوین پروژه های تاریخ شفاهی وجود دارد؟ تاریخ شفاهی تا چه اندازه می تواند مورد استناد واقع شود؟ و هزار پرسش دیگر! این پرسش ها و همچنین تحقیقات بسیار ارزنده دکتر ولی الله مسیبی، باعث شد تا برخی از پرسش هایمان را از ایشان در حوزه تاریخ محلی و شفاهی بپرسیم. او دارای دکتری تاریخ محلی و متخصص تاریخ شفاهی است. از جمله آثار او می توان به «تاریخ هزار ساله شهر رضا»، « تاریخ شفاهی بیماری ام اس»، « تاریخ شفاهی باشگاه سپاهان» و «تاریخ شفاهی صنایع گیتی پسند» اشاره کرد. با هم پاسخ های مسیبی را می خوانیم:

*ولی الله مسیبی را چقدر می شناسید؟

ولی الله مسیبی در مهرماه ۱۳۶۹ به عنوان دانشجوی رشته تاریخ در دانشگاه اصفهان پذیرفته شد و همچنان خود را یک دانشجوی تاریخ می داند.

*شما برنامه و الگوی خاصی برای مطالعه دارید؟

تا زمان ورود به دانشگاه بیشتر کتاب های داستانی و رمان مطالعه می کردم ولی با ورود به دانشگاه تمرکز روی کتاب های تاریخی شد در کلاس های تندخوانی موسسه نصرت که در دهه هفتاد در دانشگاه اصفهان بود شرکت کردم و بهترین روش مطالعه را یک دور کامل خواندن و خط کشیدن مطالب مهم و دفعه دوم خلاصه نویسی و حفظ کردن مطالب کتاب می دانم.

* رابطه شما با فضای مجازی چطور است؟

کاربست فضای مجازی در مطالعات تاریخی و نویسندگی مهم است اما هنوز خودم نتوانسته بطور احسن از این تکنولوژی در راه پیشبرد اهداف خود استفاده کند.

*شما سراغ تاریخ رفتید یا تاریخ سراغ شما آمد؟

در سال ۱۳۶۹ چون قبولی در دانشگاه اصفهان حتی برای رشته تاریخ هم سخت بود فقط دلم می خواست در این دانشگاه قبول شوم و چون ضریب تاریخ و جغرافیا بالا بود و احتمال قبولی این رشته بیشتر دیگر رشته ها بود تاریخ اولین اولویتم بودکه قبول شدم اما چیزی که مرا را به تاریخ علاقه مند کرد خود تاریخ نبود بلکه شخصیت و دانش استادان گروه تاریخ آن زمان بود. در دوران دانشجویی با استادان خود رابطه دوستی برقرار کردم و از هر کدام از آنها مواردی را الگو گرفتم. دکتر لقمان دهقان، دکتر مهدی کیوان، دکتر اصغر محمود آبادی و دکتر مرتضی نورائی از کسانی بوده اند که در شکل گیری تفکرات تاریخی من تأثیر گذار بوده اند و خوشه چین خرمن این بزرگواران بوده ام.

*تعریف تاریخ محلی که تخصص شماست، چیست؟

در دوران کارشناسی به تاریخ محلی علاقه مند بودم بطوری که درس اختیاری پایان نامه با موضوع تاریخ محلی و عنوان جغرافیای تاریخی دهستان قمبوان را انتخاب نمودم و  به راهنمایی دکتر مهدی کیوان در گروه تاریخ در سال ۱۳۷۲ دفاع نمودم. در همین راستا و بنا به علاقه به تاریخ محلی برای پایان نامه کارشناسی ارشد موضوع قمشه در گذر تاریخ را انتخاب نمودم و در سال ۱۳۷۷ به راهنمایی دکتر لقمان دهقان دفاع نمودم که سال بعد با نام تاریخ هزارساله شهرضا چاپ و منتشر شد. تاریخ محلی از نظر من پژوهش در یک برش مکانی هست که ویژگی های طبیعی، انسانی و اداری مهمترین محورهای آن می باشد.

*چه کتاب های خوبی در حوزه تاریخ محلی برای اصفهان معاصر که در آن مشغول فعالیت هستید، وجود دارد؟

تمام کسانی که تاریخ های محلی را برای پژوهش های خود انتخاب می کنند به غیر از اینکه زحمات زیادی باید بکشند اما یک اثر جاودانه از خود بجای خواهند گذاشت دکتر عبدالمهدی رجایی با اینکه اصفهانی نیست اما کتاب های ماندگار و تاثیر گذاری خلق کرده است یکی از آرزوهای من این هست که روزی تمام نویسندگان تاریخ محلی در سراسر استان اصفهان دورهم جمع شوند و تجربیات خود را یک کاسه نموده تا تاریخ های محلی یکدستی تولید شود.

*آیا کتاب های خاطرات بخشی از تاریخ شفاهی هستند و یا کتاب های تاریخ شفاهی دارای ویژگی های خاصی هستند؟ کتاب هایی که به صورت گفتگو ارائه شده اند، چطور؟

دو دهه از تولد تاریخ شفاهی به صورت آکادمیک در کشور می گذرد  هر چند شفاهی کاران ایران نزدیک به نیم قرن هست به جمع آوری خاطرات می پردازند. نگارش تاریخ های محلی بدون استفاده از منابع شفاهی ابتر خواهد بود محلی کاران دست رسی زیادی به منابع مکتوب ندارند و مجبور هستند برای تکمیل داده های خود از منابع شفاهی استفاده کنند. بنظر ولی الله مسیبی تا کنون و تا این لحظه کتابی با تعاریف تاریخ شفاهی در ایران نوشته و چاپ نشده است. هرچند چندین هزار کتاب خاطرات تاکنون چاپ و منتشر شده است که اکثر آنها کارهای ارزشمندی هستند. به قول استاد نورائی شاید بسیاری از مصاحبه ها، تاریخ شفاهی نیستند ولی ما آنها را دور نمی اندازیم.

*در انتخاب موضوعات پژوهشی در تاریخ شفاهی، برای شما چه اولویت هایی وجود دارد؟

انتخاب موضوع یکی از مهمترین قسمت ها در فرایند تاریخ شفاهی می باشد باید موضوعی انتخاب شود که بکر و تازه باشد و بتواند در جامعه تأثیر گذار باشد موضوعی که بتواند دردی از دردها و مشکلی از مشکلات جامعه را حل کند در عین حال موضوع روز و به قول معروف دهان پرکن باشد.

*چه شد که سراغ تاریخ شفاهی بیماری ام . اس رفتید؟ نمونه دیگری برای بیماری های دیگر توسط شما و یا دیگر پژوهشگران انجام شده است؟

در سال ۱۳۹۱ در رشته تاریخ گرایش تاریخ ایران دانشگاه اصفهان قبول شدم و دوماه در این گرایش تحصیل نمودم اما به پیشنهاد دکتر نورائی و علاقه خود به تاریخ محلی تغییر گرایش دادم و به تحصیل در گرایش تاریخ محلی پرداختم. بازهم بخاطر علاقه مندی به تاریخ محلی رساله دکتری خود را با موضوع تبیین تاریخی بیماری ام اس در منطقه پیربکران را انتخاب کردم و با هفتاد نفر از بیماران مبتلا به ام اس این منطقه مصاحبه نمود و با راهنمایی دکتر علی اکبر جعفری و مشاوره دکتر امین از دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۳۹۵ از رساله خود دفاع نمودم و سال بعد با اضافه کردن مصاحبه ها کتاب تاریخ شفاهی بیماری ام اس را چاپ و منتشر نمودم. بیماری ام اس در استان اصفهان و بویژه در غرب این استان و در حاشیه رودخانه زاینده رود شیوع بیشتری نسبت به دیگر مناطق دارد  در جهت رمزگشایی از اینکه چه عواملی باعث شیوع آن شده است با هفتاد نفر بیمار مبتلا مصاحبه شد و در این کتاب ۳۰ مولفه مهم مورد سوال قرار گرفت تا بفهمیم علائم، عوامل و راههای پیشگیری آن چیست؟ ام اس  بیشترین تعداد مبتلایان در بین بیماری ها در بین جوانان می باشد بنابراین پرداختن به این موضوع که هرروزه تعداد زیادی به آن مبتلا می شود از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.

*بخشی از تلاش های شما درمورد تاریخ حرف، صنایع و تجارت استان اصفهان بوده است. درباره این تلاش هم توضیح می دهید؟

پروژه تاریخ حرف و صنایع و تجارت با همکاری با مرحوم دکتر فریدون الهیاری و چند نفر از دانشجویان انجام شد.

*چه ضرورتی برای تهیه و تدوین تاریخ شفاهی سازمان ها وجود دارد؟

در طول عمر یک انسان نمی تواند همه چیز را تجربه کند بنابراین جمع آوری تجربیات چه افراد و چه سازمان ها ضروری است تا مدیران جدید نخواهند دوباره تجربه کنند.

*دانشگاه ها چه نقشی می توانند در تهیه بهتر و بیشتر تاریخ شفاهی و از جمله تاریخ شفاهی سازمانی داشته باشند؟

مشهد، تهران و اصفهان سه قطب تاریخ شفاهی ایران هستند با این توضیح که شفاهی کاران مشهد و تهران هم در مکتب تاریخ شفاهی اصفهان درس خواندند و فارغ‌التحصیل شدند تاریخ شفاهی سازمانی که در اصفهان کار می شود نه تنها خلق اثر هست برای علاقه مندان این حوزه می تواند از نظر مالی هم جذاب باشد. بعد از پنج دوره که گروه تاریخ دانشگاه اصفهان ۲۲ دانشجوی تاریخ محلی پذیرفت با تعطیلی این گرایش هیچ کدام از دانشگاه های ایران هیچ واحد درسی تاریخ شفاهی ندارند و این موضوع باعث شده این تعداد شفاهی کار در ایران نتوانند جواب گوی تعداد زیاد پروژه های ناتمام باشند.

*بین ادبیات داستانی و تاریخ و به خصوص تاریخ شفاهی چه داد و ستدی وجود دارد؟

خلق هر اثر ادبی و تاریخی بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است که ادبیات داستانی هم از این قانون مستثنی نیست.

*تاریخ شفاهی با انسان شناسی و مردم شناسی و فرهنگ و  ادبیات عامه چه ارتباط و نسبتی دارد؟

جمع آوری فرهنگ عامه باضرورت و عجله هرچه تمام تر باید انجام شود زیرا فاصله بین نسل ها زیاد شده و سرعت تحولات اجتماعی بالا است روزی خواهد آمد که هر آنچه در زندگی عادی مردمان پنجاه سال پیش اتفاق می افتاده فراموش شود.

* شما دلیل کم خواندن کتاب در جامعه را چه می‌دانید؟ سهم مولفان و ناشران در این بین چقدر است؟

با اینکه تعداد کتاب خوان ها کم شده ولی هنوز موضوعات بروز طرفداران خودشان را دارد.

* تا کنون چند بار به مرگ فکر کرده اید؟ درباره مرگ هم پژوهشی داشته اید؟

برای هر فردی ممکن هست در طول زندگی اتفاقاتی افتاده باشد که از مرگ فرار کرده باشد و این مورد  برای من هم چند مورد پیش آمده بنابراین قدر لحظه هایی که می توانیم نفس بکشیم را می دانم. یکی از آرزوهایم نگارش تاریخ شفاهی طول عمر هست که منظور مصاحبه با کسانی هست که طولانی تمرین عمر را داشته اند که امیدوارم این پروژه از یکی دوسال آینده در سراسر کشور شروع شود بنظرم از آن کتابهایی خواهد شد که خوانندگان زیادی خواهد داشت.

*هم اکنون مشغول نوشتن چه کاری هستید؟ بزودی از شما چه اثری منتشر می شود؟

سال ۱۳۹۶ تاریخ شفاهی موسسه اعتباری کوثر را انجام دادم که تقریبا به ۳۱ مرکز استان در کشور سفر کردم که تا سال ۱۳۹۸ ادامه داشت. بعد پروژه کتاب تاریخ شفاهی باشگاه سپاهان شروع شد که خوشبختانه به تازگی قسمت پیشکسوتان چاپ شد و کتاب مدیرعامل ها مراحل پایانی را می گذراند. فعلا مدت دوسال هست که کتاب تاریخ شفاهی صنایع گیتی پسند با تکیه بر تاریخ خاندانی ناصر جنتی در حال انجام هست که در بهار سال ۱۴۰۴ چاپ و منتشر می شود.