سفر به تهران قدیم؛ معجزه سفیدآب و گِل سرشور در تهران قدیم

قبل از ظهور پدیده ای مثل روشور یا همان سفیدآب، تهران‌نشین ها با انواع بیماری های پوستی دست و پنجه نرم می کردند و حتی روایت شده که اواخر دوره قاجار بیماری های مثل جرب و خارشک در تهران شیوع پیدا کرد.

اگر چه بیشترین حمام های قاجاری در تهران ساخته شد اما وسایل استحمام معمولا از شهرهای دور و نزدیک به پایتخت می رسید. کارگاه‌های راسته خیابان مولوی و محدوده بازار، محل تولید روشور و انواع صابون بود اما مواد اولیه آنها به شهرهای دیگر تعلق داشت.

نصرالله حدادی، تهران پژوه معتقد است روشور یکی از نخستین وسایل استحمام تهران ها در روزگار قدیم بود: «در تهران قدیم، روشور برای ضدعفونی کردن پوست، رفع جوش های ناشی از اصلاح و رفع لکه های پوستی به کار می رفت و آن را با کیسه به بدن می کشیدند. روشورها ترکیبی از چربی و پیه و مغز استخوان گوسفند بود که مقداری پودر مل هم به آن اضافه می کردند تا قوام پیدا کند. روشورهای اعلا عمدتا در یزد، کرمان و مناطقی در کردستان تولید می شد اما تعدادی کارگاه تولید روشور هم در تهران وجود داشت. زنان دوره قاجار از روشور به عنوان ماده آرایشی لایه‌بردار هم استفاده می کردند و به همین دلیل به آن سفیداب به معنای سفیدکننده صورت می گفتند.»

تا قبل از ظهور پدیده ای مثل روشور یا همان سفیدآب، تهران‌نشین ها با انواع بیماری های پوستی دست و پنجه نرم می کردند و حتی روایت شده که اواخر دوره قاجار بیماری های مثل جرب و خارشک در تهران شیوع پیدا کرد و مبتلایان گاهی از شدت خارش تکه های آجر را به دست و پایشان می کشیدند.

صابون یکی دیگر وسایل مورد نیاز برای رفتن به حمام های سنتی تهران بوده است. حدادی در این باره می گوید: «در تهران قدیم ۳ نوع صابون مورد استفاده عموم قرار می گرفت. صابون آشتیانی که از آشتیان می آمد، صابون برگردان محصول تبریز بود و صابون زیتون در رودبار تولید می شد. برخی تاجرهای تهرانی مواد اولیه صابون ها را به پایتخت می آوردند و در دوره پهلوی اول انواع صابون را در کارگاههای محدوده خیابان مولوی هم قالب می زدند.

گِل سرشور ماده دیگری بود که از مشهد به تهران آوردند و برای دوام ریشه مو مورد استفاده تهرانی ها قرار می گرفت. البته استفاده از گل سرشور تاریخچه ای طولانی دارد؛ همانطور که سعدی در یکی از اشعارش می گوید: گِلی خوشبوی در حمام روزی/ رسید از دست محبوبی به دستم». تهران‌نشین های قدیم برای رفتن به حمام های عمومی ابزارهای مخصوصی هم داشتند.

حدادی در این باره هم چنین توضیح می دهد: «قشر متمول جامعه همیشه در بقچه حمام شان یک سینی مسی هم داشتند که برای جلوگیری از ابتلا به بیماریهای پوستی در حمام زیر پایشان می گذاشتند. لنگ و قطیفه را هم از بازار پامنار تهیه می کردند و کوچه لیف‌باف‌ها در پامنار معروف بود. کیسه را هم با نخ های زمخت می دوختند تا چرک را از پوست جدا کند.»

منبع: همشهری