سازمانهای مردم نهاد دولتی!
از روزی که مردم به دنبال احقاق برخی از حقوق خود در قالب سازمانهای مردم نهاد بوده‌اند، بخشی از بار دولت‌ها برداشته شد. این سازمان‌ها در تمام حوزه‌ها از جمله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وارد شدند و سعی بر این بود که به مطالباتی بپردازند که به دست خودشان قابل حل بود. این اساس کار سازمانهای مردم نهاد شکل قرار گرفت و در دهه اخیر بیش از گذشته این موضوع محقق شد. 14هزار سمن در سراسر کشور در حوزه‌های گوناگون فعالیت می‌کنند اما این تمام ماجرا نیست، آن‌ها بدون حمایت هیچ حرفی برای گفتن نداشتند و بسیاری از این سازمان‌ها پس از مدتی کارایی اولیه خود را از دست دادند.
اگر سمن‌ها که مخفف عبارت سازمانهای مردم نهاد است را به دو بخش خوب و بد تقسیم کنیم، که البته بد به معنای ضد اجتماع بودن آن نیست و بیشتر معطوف به عملکرد آن‌ها می‌شود، می‌توان به طریق صحیحی آن‌ها را طبقه‌بندی کرد و از آن سمن‌ها که قابلیت بالاتری دارند، استفاده‌های بهینه‌ای کرد.
به طور کلی سمن‌ها در نقاط مختف جهان و به خصوص در کشورهای توسعه یافته دقیقا تعریف درستی از کمک‌رسان به دولت‌ها را پیاده می‌کنند. حال اینکه در کشورمان بسیاری از سمن‌ها چشم به کمک‌های دولتی دوخته و یا توسط زیرمجموعه‌های دولتی تاسیس شده است!
کوروش محمدی، جامعه‌شناس، در این باره به «ابتکار» می‌گوید: «سمن‌ها بخش‌های غیر دولتی مبتنی بر اراده مردمی هستند و با توجه به نیازهای جامعه و مواردی که دولت در آن موارد ناکارامد است، تشکیل می‌شوند. برای تشکیل یک سمن علاوه بر اراده کافی توسط فرد یا افراد موسس باید اهداف مشخص و توامندی و تخصص انجام کار وجود داشته باشد.»
این جامعه شناس در پاسخ به این سوال که چه موانعی فعالیت سمن‌ها در ایران را رو به ناکارآمدی برده است، می افزاید: «سمن‌ها در کشورمان بدون هیچ مقدمه اولیه صرفا براساس سلیقه‌های فردی تشکیل می‌شود. حتی دیده شده که گاهی تشکیل سمن‌ها به صورت توصیه‌ای بوده و تحت سفارش بخش دولتی تشکیل شده‌اند.»
براساس تعریف قانون، سمن مجموعه‌ای غیرانتفاعی و غیرسیاسی است که بدون کمک دولت برای اهداف مشخص توسط افراد توامند و متخصص تشکیل می‌شود. حال اینکه بسیاری از سمن‌ها در کشور چشم‌شان به جیب دولت است و گاهی که این کمک‌ها قطع می‌شود، فعالیت آن‌ها نیز با افت شدیدی روبه‌رو خواهد شد.
محمدی در ادامه می‌گوید: «بخشی از سمن‌ها با تکیه بر کمک‌ها و دریافت یارانه‌های دولتی منابع خود را تامین می‌کنند و یا تشکیل می‌شوند. متاسفانه بخش زیادی از سمن‌ها در این قالب می‌گنجند و هیچ اتکایی بر توانایی و تخصص خود ندارند. همین موضوع باعث می‌شود زمانی که کمک‌های دولتی برای بازه‌ای کاهش یابد، این سمن‌ها نیز افت می‌کنند.»
به عقیده محمدی سازمان مردم نهادی را سمن خوب گویند که بتواند با اتکا به پتانسیل درونی خود یعنی ارائه تخصص و توانمندی و بدون وابستگی صدرصدی به دولت فعالیت کند. چنین سمنی می‌تواند از دولت به عنوان یک همکار یا یک تسهیل‌گر برای رسیدن به اهداف خود استفاده کند. وی در ادامه می‌افزاید: «متاسفانه برخی از سمن‌ها با این نگاه ایجاد نشده‌اند و با کمک مستقیم دولت رشد کرده اند. به گونه‌ای که سمن‌ها درکشور مانند یک ابزار برای بخش دولتی تبدیل شده. این نوع از سمن‌ها حداقل استقلال را نداشته و تبدیل به مجری سفارشات دولتی خواهد شد.»
محمدی با اشاره به فعالیت سمن‌های کشورهای خارجی می‌افزاید: «سمن‌ها در دنیا تاثیرگذاری بسیاری در حوزه‌های محیط‌زیستی و اجتماعی دارند. تا آنجا که دولت به کمک آن‌ها نیاز دارد نه بلعکس! این سمن‌ها بخشی از کار و مسائلی که دولت از پس آن برنمی‌آید یا در آن کوتاهی کرده است را برمی‌دارد.»
گفتنی است، بسیاری از سمن‌ها در کشورمان در قالب موسسات خیریه فعالیت می‌کنند و متاسفانه آمارهای غیررسمی از پولشویی‌های با ارقام نجومی در این حوزه حکایت دارد. تا آنجا که محسن هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران معتقد است برخی از سازمانهای مردم نهاد در قالب سمن‌ها دست به پولشویی می‌زنند. به گزارش ایسنا، هاشمی گفته بود: « از سمن‌ها و NGOهایی باید استفاده کرد که شفافیت مالی داشته باشند، نه اینکه در پس کارهای‌شان پولشویی کنند و در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مشکلات ما این است که نمی‌توانیم یک خیریه درست پیدا کنیم.» در کشورمان در حال حاضر 14 هزار سازمان مردم نهاد فعالیت می‌کنند.
گفتنی است از این تعداد 6 هزار تشکل با وزارت کشور مرتبط هستند و این خود به این معنا است که حدود نیمی از سازمانهای مردم نهاد کشور نیم‌نگاهی به دولت دارند. با اشاره به موضوعات اخیر آیا از سمن‌ها انتظار می‌رود که در چنین وضعیتی موفق باشند؟ همانگونه که می‌دانید تعدادی از وزارتخانه‌ها، استانداری‌ها و بهزیستی در زمینه صدور مجوز تاسیس سمن فعالیت می‌کنند؛ شاید همین موضوع عاملی است برای این که کیفیت قربانی کمیت شده است!