(تصاویر) محبوب‌ترین غذای ایرانیان باستان و پادشاهان هخامنشی چه بود؟

دوران هخامنشیان، یکی از برجسته‌ترین دوره‌های تاریخ ایران باستان است که نه تنها به دلیل دستاورد‌های سیاسی و نظامی‌شان شناخته می‌شود، بلکه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیز تأثیرات عمیقی داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی اجتماعی انسان‌ها، که به نوعی منعطف با شرایط اقتصادی و فرهنگی هر دوره است، مقوله خوراک و شیوه‌های تغذیه است.

به بررسی منابع غذایی، شیوه‌های آماده‌سازی و طبخ غذا، و نحوه ارتباط آن با فرهنگ و طبقات اجتماعی در دوران هخامنشیان پرداخته می‌شود.

گزارش‌های یونانی؛ ضیافت‌ها و جشن‌ها در دربار هخامنشی

یکی از منابع مهم اطلاعات در مورد غذا و آشپزی در دوران هخامنشی، گزارش‌های نویسندگان یونانی است که در توصیف ضیافت‌ها و مراسم سلطنتی هخامنشیان نوشته شده‌اند. این گزارش‌ها به وضوح نشان می‌دهند که درباریان هخامنشی و پادشاهان در ضیافت‌ها و جشن‌ها از انواع غذا‌های مختلف استفاده می‌کردند. در ضیافت‌های سلطنتی که به‌ویژه در تخت جمشید برگزار می‌شد، انواع گوشت‌ها شامل گاو، شتر، گوزن، ماکیان و حتی شترمرغ، به‌عنوان غذای اصلی سرو می‌شدند. این جشن‌ها معمولاً با تعداد زیادی مهمان و حضور افراد برجسته همراه بودند که به‌طور ویژه برای پذیرایی از پادشاه و دربار تدارک دیده می‌شدند.

گزارش‌های مختلف یونانی نشان می‌دهند که میزان غذای سرو شده در چنین جشن‌هایی بسیار زیاد بود و سهم بیشتری از غذا به گارد سلطنتی و دیگر نیرو‌های نظامی اختصاص می‌یافت. این ضیافت‌ها نمادی از قدرت و رفاه دربار هخامنشیان بودند و نقش مهمی در بازتاب وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه ایفا می‌کردند.

ضیافت‌های مجلل که برای پذیرایی از پادشاه تدارک دیده می‌شدند، بسیار افسانه‌ای بودند. معمولاً ۱۵ هزار نفر برای پذیرایی در تخت جمشید در نظر گرفته می‌شدند که از میان آنها ۴۰۰ نفر آموزش‌دیده و خبره در رأس امور پذیرایی قرار داشتند. بر اساس روایت کتزیاس (Ketzias-Dinon Apad)، پادشاه در این مراسم شرکت نمی‌کرد، اما در این مهمانی‌ها و گردهمایی‌های باشکوه، اقوام نزدیک او مانند مادر و همسر حضور داشتند و از زمان اردشیر دوم (۴۰۵-۳۵۹ پیش از میلاد)، برادر کوچک‌تر پادشاه نیز در این مراسم شرکت می‌کرد.

توضیحات مربوط به ضیافت‌های سلطنتی که توسط هراکلیدس (Heracleides) بازنمایی شده است، به صرفه‌جویی در خوراک اشاره می‌کند. با این حال، انواع متنوعی از غذا‌ها سرو می‌شد. این غذا‌ها شامل حیواناتی نظیر اسب‌ها، شترها، گوزن‌ها، ماکیان، غزال‌ها و پرندگانی مانند شترمرغ عربی، غاز و خروس بود. سهم‌بندی هر مقدار غذا با توجه به تعداد میهمانان مشخص می‌شد، اما میهمانان اجازه داشتند باقیمانده غذا را نیز با خود ببرند. بیشترین سهم از گوشت و دیگر غذا‌ها به گارد سلطنتی تعلق می‌گرفت و مقدار باقی‌مانده بین دیگر افراد تقسیم می‌شد.

بر اساس روایت آریستوفانس، مأمور دربار هخامنشی، در یک وعده غذایی، گاوی نر که به‌طور کامل در اجاق پخته شده بود و پرنده‌ای بزرگ که احتمالاً شترمرغ بوده، سرو شده است. منوی غذایی کتزیاس، مورخ یونانی، که در کتابش با عنوان «باج و خراج پرداخت‌شده در سرتاسر آسیا» آمده، متأسفانه باقی نمانده است.

پولیانوس، مورخ یونانی، به لیست اقلام مورد نیاز برای وعده‌های رسمی مانند صبحانه، ناهار و شام اشاره کرده است. به گفته او، الکساندر در کاخ سلطنتی پارسیان لیستی بر روی لوح برنزی مشاهده کرده بود که بر یک ستون نصب شده بود. این لوح شامل اطلاعاتی درباره مواد غذایی مصرفی روزانه بود.

نان و شیرینی‌هایی با کیفیت عالی توسط قنادان در این دوران تهیه می‌شد. هنگام سفر‌های پادشاه از تخت جمشید به شوش یا بالعکس، قنادان پیشاپیش حرکت می‌کردند تا نان و شیرینی تازه برای ورود پادشاه آماده باشد.

میوه‌هایی مانند توت، آلو، سیب، گلابی، انجیر و خرما در باغ‌های اطراف تخت جمشید پرورش داده می‌شد. پرورش زنبور عسل نیز رایج بود و خرما و انجیر از غذا‌های اصلی مردم به شمار می‌رفتند. گردو و پسته نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند. رومی‌ها به پسته لقب «گردوی ایرانی» داده بودند.

لبنیات مانند شیر و پنیر نیز به‌عنوان غذای اصلی مردم دوران هخامنشی استفاده می‌شد. میوه‌ها و سبزیجات نیز بخشی از رژیم غذایی این دوران را تشکیل می‌دادند.

خوراک و وضعیت اجتماعی؛ ارتباط میان غذا و طبقات اجتماعی

یکی از نکات جالب توجه در مورد خوراک در دوران هخامنشیان، ارتباط آن با وضعیت اجتماعی افراد جامعه است. به‌ویژه در دربار هخامنشی، نوع خوراک مصرفی نشان‌دهنده مرتبه اجتماعی افراد بود. به گزارش راز بقا پادشاهان و درباریان از غذا‌های لذیذ و متنوعی بهره‌مند بودند، در حالی که طبقات پایین‌تر جامعه، مانند کارگران و سربازان، غالباً از مواد ساده‌تری مانند نان و غلات استفاده می‌کردند. این تفاوت‌ها نه تنها در تغذیه، بلکه در نحوه زندگی و حتی در نوع و میزان دسترسی به منابع غذایی نیز مشهود بود.

مطالعه خوراک در دوران هخامنشیان نه تنها به ما اطلاعاتی در مورد عادات غذایی و شیوه‌های طبخ غذا در این دوران می‌دهد، بلکه به‌طور غیرمستقیم، جنبه‌هایی از ساختار اجتماعی و فرهنگی امپراتوری هخامنشی را نیز نمایان می‌کند. از منابع مختلف، اعم از اوستا، تابلت‌های ایلامی و گزارش‌های یونانی، می‌توان نتیجه گرفت که غذا در دوران هخامنشیان نه تنها یک نیاز فیزیولوژیک، بلکه یک عنصر مهم فرهنگی و اجتماعی بود. خوراک در این دوران نمادی از قدرت، طبقات اجتماعی و حتی باور‌های دینی مردم بود که نقش آن در زندگی روزمره و مراسمات مختلف کاملاً مشهود است.

منبع: راز بقا