بــرق در فشــار

شرق: صنعت انرژی کشور به جایی رسیده است که امروز قادر نیست حدود یک‌سوم تقاضای گاز و حدود یک‌چهارم تا یک‌پنجم تقاضای برق را پاسخ دهد. در این وضعیت که زمستان امسال آلودگی شدید هوا ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی برای تأمین انرژی بیداد می‌کند و روزهاست مدارس، ادارات و دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشانده است و فعالان صنایع بارها به تعطیل‌شدن بخش درخورتوجهی از ظرفیت کارخانه‌ها و صنایع به دلیل کمبود انرژی اعتراض کرده‌اند، گزارش‌های مختلفی درباره از مدار خارج‌شدن نیروگاه‌های کشور به گوش می‌رسد؛ آن‌هم درست در آستانه زمستان که مصرف گاز اوج می‌گیرد و نیروگاه‌های برق را برای تأمین سوخت مورد نیاز خود زیر فشار بیشتری می‌گذارد. با این حال ماجرای کمبود انرژی سر دراز دارد و نتیجه سال‌ها سیاست‌گذاری اشتباه، دخالت بی‌حد‌و‌حصر دولت‌ها در اقتصاد انرژی و رانت و فساد شکل‌گرفته در این بخش است.

80 نیروگاه از مدار خارج شد

اخبار خارج‌شدن نیروگاه‌های برق یکی‌یکی در رسانه‌ها منتشر می‌شود. دو روز پیش تسنیم خبر داد که درحال‌حاضر از مجموع بیش از ۶۰۰ واحد نیروگاهی، حداقل ۸۰ واحد نیروگاهی به‌ دلیل کمبود یا نبود سوخت (گاز و سوخت مایع) از مدار بهره‌برداری خارج هستند. این تعداد واحد، ظرفیتی بیش از هشت هزار مگاوات را شامل می‌شود. ظرفیت عملی تولید برق حرارتی حدود 58 هزار مگاوات است، وقتی هشت هزار مگاوات از آن به دلیل نداشتن سوخت معادل کافی، از مدار خارج است، در‌واقع حدود 50 هزار مگاوات ظرفیت عملی تولید باقی می‌ماند.

درواقع چیزی نزدیک به یک‌ششم نیروگاه‌های برق کشور به دلیل کمبود سوخت از مدار خارج شده‌اند. از سوی دیگر، نیروگاه‌های حرارتی باید تعمیرات دوره‌ای و اساسی خود را در فصل سرد سال برای آمادگی حداکثری تولید در فصل گرم سال (تابستان) انجام دهند و حدود هفت هزار مگاوات از ظرفیت عملی تولید به‌ دلیل تعمیرات از مدار خارج است و چیزی در حدود 43 هزار مگاوات توان عملی تولید برق فعلی نیروگاه‌های حرارتی است.

آن‌هم در شرایطی که پیک مصرف برق در روزهای جاری بین 45 تا 47 هزار مگاوات است و دولت فاصله نیاز مصرف تا سقف تولید عملی فعلی برق حرارتی (حدود 43 هزار مگاوات) را ناچار است با اعمال خاموشی‌های نوبتی در بخش خانگی و صنایع، جبران کند.

همچنین سهم مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع جزء از کل گاز تولیدی کور از مرز 80 درصد گذشته است و کمتر از 20 درصد گاز برای صنایع عمده، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها باقی مانده است.

پیش‌از‌این وزارت نیرو اعلام کرده بود که ذخایر مخازن سوخت نیروگاهی به‌شدت کاهش داشته است؛ ادعایی که بعد وزارت نفت آن را تأیید کرد و توضیح داد که دولت چهاردهم مخازن سوخت نیروگاهی را تقریبا خالی تحویل گرفته است.

در 16 آبان امسال ایرنا به نقل از محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، نوشت «در زمان آغاز فعالیت دولت چهاردهم، سطح ذخایر سوخت نیروگاهی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش حدود ۴۵درصدی داشت».

همچنین کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، هم پیش از او گفته بود «در ابتدای شهریور ۱۴۰۳ حجم ذخایر نفت‌گاز نیروگاه‌ها ۴۳ درصد و نفت‌کوره ۲۳ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (۱۴۰۲) کاهش یافته است و نفت‌گاز تحویلی به نیروگاه‌ها امسال در شهریور ۳۲ درصد و در مهر ۲۷.۵ درصد افزایش یافته است».

او همچنین توضیح داد: «شهریور امسال مقدار تولید سوخت مایع در مقایسه با شهریور سال گذشته دو درصد افزایش یافت که این امر در شرایطی اتفاق افتاده که روزانه به‌ طور میانگین ۱۳۳ میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع شده است و حجم نفت‌گاز تولیدی در مهر و آبان ۱۴۰۳ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، شش درصد افزایشی بوده است و مقدار نفت‌گاز تحویلی به نیروگاه‌ها در شهریور ۳۲ درصد، در مهر ۲۷.۵ درصد و در آبان‌ نیز ۴۲.۶ درصد افزایش یافته است».

صنعت انرژی، وارث ناکارآمدی

هرچند که ماجرای وضعیت وخیم نیروگاه‌ها و آلودگی هوای ناشی از کمبود انرژی و سوزاندن سوخت‌های فسیلی در زمستان امسال بیداد می‌کند و برخی اعضای کابینه چهاردهم تلاش می‌کنند که توپ قصور ناترازی انرژی را به زمین دولت سیزدهم بیندازند، اما ماجرای کسری انرژی سر دراز دارد.

از وضعیت پر از ایراد و اشکال شبکه گازرسانی و نبود تنوع در سبد انرژی مصرفی خانوار گرفته تا تحریم کشور و فقر سرمایه‌گذاری و دانش توسعه میادین گازی و هدررفت بالای گاز در زمان مشعل‌سوزی و توزیع و قیمت‌گذاری، دلایل متعددی است که کارشناسان برای وضعیت چالش‌برانگیز صنعت گاز مطرح می‌کنند و از آن سو در صنعت برق نیز دلایل مشابهی وجود دارد. از راندمان پایین نیروگاه‌های برق، مدل توسعه اشتباهی نیروگاه‌ها، قیمت‌گذاری و دخالت بی‌حد‌وحصر دولت در این صنعت و رانت و فساد شکل‌گرفته و... همه و همه دلایلی است که برای ناترازی برق عنوان می‌شود.

مهدی عرب‌صادق، کارشناس انرژی، با اشاره به اینکه وضعیت ناترازی برق سال به سال بدتر شده، به ایلنا گفته است «در دولت سیزدهم خاموشی کل ۳.۵ برابر و از شش هزار مگاوات ساعت به ۲۱هزارو ۲۰۰ مگاوات رسیدیم و خاموشی صنایع هفت برابر شد؛ یعنی از نیم تراوات‌ساعت به ۳.۵ تراوات‌ساعت رسیدیم».

او تأکید کرده است «شرایطی که اکنون داریم، ناشی از بحران‌های سیاسی یعنی ناکارآمدی انباشته و قانون‌گذاری اشتباه و البته توأم با نبود نظارت‌های دقیق مجلس و توبیخ وزرای قبل است، در کشوری که بیشترین منابع طبیعی را دارد، ۲۵ درصد کمبود دائمی تولید برق و بیش از ۳۳ درصد کمبود تولید گاز ناشی از افت فشار داریم. ما از ناترازی در کشوری صحبت می‌کنیم که دومین دارنده گاز دنیاست. این دیگر ناترازی نیست، ناترازی‌ نامیدن این بحران در حوزه انرژی آدرس غلط است. برخی نادانسته از سر تکرار و برخی هم به‌عمد این را جا انداخته‌اند؛ بنابراین ناترازی نامیدن این بحران یک اشتباه است. اکنون به شرایط بحرانی رسیده‌ایم و در شرایط کنونی کشور با این چیدمان مسئولان، راهکار برون‌رفتی برای این پدیده که موقتی هم نیست، وجود ندارد».

او در ادامه تأکید کرده است: «پیک تولید عملیاتی نیروگاهی ۶۲ هزار مگاوات بوده اما نیروگاه نصب‌شده بیش از ۹۴ هزار مگاوات است؛ یعنی ضریب بهره‌برداری ما از نیروگاه‌ها زیر ۶۷ درصد است. تولید ماکزیمم انرژی در کشور حدود ۳۸۰ تراوات‌ساعت است اما ظرفیت نیروگاهی نصب‌شده ۹۰ گیگاوات‌ساعت است؛ یعنی تولید انرژی ما نسبت به ظرفیت نصب‌شده چهار برابر است اما کشور آمریکا ۴۰۰ گیگاوات‌ساعت توان منصوبه دارد و بیش از چهارهزارو 500 تراوات‌ساعت تولید انرژی یعنی ضریب بیش از ۱۰ دارد. وقتی این شاخص‌ها را مقایسه کنیم، به این معناست که در دولت قبل به سمت بحرانی‌شدن وضعیت رفتیم».

عرب‌صادق در ادامه به موضوع استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها اشاره کرد و گفت: «دولت و وزارت نیرو اعلام می‌کنند مازوت‌سوزی انجام نمی‌دهیم، اما از سوی دیگر پیگیر مصوبه سوزاندن ۵۰ میلیون لیتر مازوت در روز هستند، در‌صورتی‌که در سال‌های قبل اوج مازوت‌سوزی ۳۲ میلیون لیتر بوده است. مازوتی در نیروگاه باید سوزانده شود که درصد so۲ آن زیر هشت‌دهم درصد باشد اما اکنون این رقم ۳.۵ درصد است، یعنی به ازای هر یک میلیون لیتر، ۳۵ میلیون لیتر so۲ می‌سوزانیم. به عبارت دیگر بیش از ۱۵۰ تن مازوت به خورد مردم می‌دهیم».

نیاز 100 میلیارد‌دلاری صنعت برق به سرمایه‌گذاری

احمدرضا صافی، رئیس هیئت‌‌مدیره سندیکای برق اصفهان، گفته است «مطابق گزارش پژوهش‌های مجلس، سالانه ۱۰ درصد تولید گاز در کشور ما کم می‌شود و اگر امروز ۸۰ میلیارد دلار به صنعت گاز کشور تزریق نشود، این روند کاهشی در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت».

به گزارش اقتصادآنلاین او با بیان اینکه مطابق گزارش شرکت گاز که در شورای انرژی استان اصفهان بیان شد، ناترازی گاز حدود ۲۸ درصد از سال گذشته بیشتر شده است. وضعیت صنعت برق نیز خوب نیست و ما امروز صد میلیارد دلار فقط برای به‌روزرسانی صنعت برق و نه توسعه نیاز داریم و وضعیت ناترازی برق و گاز و به طور کلی انرژی در کشور از شرایط بحران عبور کرده است و اکنون محدودیت شدیدی برای نیروگاه‌های برق به دلیل کمبود گاز اعمال شده است و صنایع بزرگ و شهرک‌های صنعتی و خانگی با محدودیت برق و گاز، همچنان قطعی برق را تجربه می‌کنند».

کمبود سرمایه و نقدینگی در صنعت برق در حالی رخ می‌دهد که وزارت نیرو اعلام کرده است صد هزار میلیارد تومان به فعالان حوزه صنعت برق بدهکار است.