یک عکس یک روایت: داستان عکس، عکاسی و زنان قاجار!

«روزی چندین زن خوش سیما نزدم آمده و گفتم مایلم عکسی از آنان بگیرم. خیلی خوشحال شدند، پانزده یا شانزده نفرشان چهره‌های جذاب خود را در معرض دید گذاشتند، اما زمانی که دوربین را آماده کرده با کمال تعجب تنها شش زن مسن در آنجا نشسته، بقیه مخفیانه فرار کرده بودند. زنان سالخورده گفتند اگر شخصی صورت زنان جوان را حتی در عکس ببینند، شوهران آنان بسیار خشمگین خواهند شد»؛ اینها گفته «کولیور رایس» از عکاسان زن خارجی در مورد زنان ایران در دوره قاجاریه است. 

به گزارش فرارو، اگرچه صنعت عکاسی از دوره محمدشاه قاجار وارد ایران شد، اما از دوره ناصرالدین شاه گسترش پیدا کرد. ابتدا تنها مردان عکاسی می‌کردند و عکاسی از مردان امری رایج شده بود تا اینکه به مرور نه تنها زنان وارد عرصه عکاسی شدند و عکاسخانه بانوان تاسیس شد بلکه از زنان نیز عکس‌هایی برداشته می‌شد. 

البته در همین دوره عکس‌برداری از زنان با چالش‌هایی همراه بود، زیرا در جامعه آن روز ایران، عکسبرداری با زندگی اجتماعی، مسائل شرعی و امور فرهنگی در جامعه مغایرت داشت. به همین دلیل هم دوربین ابتدا وارد دربار و حرمسرای شاه شد و بعد راهی به دورن جامعه زنان عادی پیدا کرد. ناصرالدین شاه برخی از مسائل آن روز جامعه را نادیده گرفت و از زنان حرمسرا عکس‌برداری کرد.

شاه شوق و ذوق زیادی به عکاسی داشت به همین دلیل دوربین‌های جدیدی می‌خرید و سعی داشت که با شیوه‌های نوین عکس‌برداری آشنا شود. او عکس‌های زیادی از مادر، خواهران، دختران و زنان خودش می‌گرفت. البته خود شاه نیز در این خصوص نگران بود که عکس‌های زنان به دست نامحرم بیافتد و به همین علت هم بود که عکاسی از زنان حرم تحت نظارت خودش و در عکاسخانه اختصاصی که تاسیس کرده بود، انجام می‌گرفت. 

مهمترین مساله‌ای که زنان دوره قاجاریه را از عکس انداختن منع می‌کرد، ترس از این بود که مبادا نامحرم چهره آنها را ببیند. همین امر هم باعث شده بود تا معمولاً در خانواده‌های اشرف و اعیان، عکس‌هایی توسط افراد خانواده انداخته شود و به مرور که در برخی زمینه‌ها آگاهی پیدا کردند به مرور عکس انداختن از زنان نیز شروع شد که این کار توسط برخی از زنان عکاس صورت می‌گرفت. البته در این دوره زنانی که حجاب بر آنها واجب نبود و زنان رقاصه اجازه عکس انداختن داشتند و حتی به گفته عین‌السلطنه «دکان عکس فروشی بود. عکس زن داشت، تمام را خودش انداخته اسم و رسمشان را خوب می‌دانست، اما اغلب بد شکل و بد ترکیب بودند؛ یعنی عکس آنها را بد انداخته بود».