استقبال از دیپلماسی

‌عبدالرحمن فتح‌الهی: بعدازظهر سه‌شنبه به وقت محلی در نیویورک، نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل با دستور کار بررسی اجرای قطع‌نامه ۲۲۳۱ برگزار شد و هرکدام از اعضای شورا (امنیت) به نمایندگی از کشورهای متبوع خود به بیان دیدگاه‌ها و نظرات‌شان پرداختند. در مجموع اگرچه نشست پایانی سال ۲۰۲۴ شورای امنیت درخصوص برجام به انتقادات و حتی خط‌و‌نشان‌کشیدن برای تهران گذشت، اما کماکان همه طرفین بر راه‌حل مذاکره و دیپلماسی به جای تشدید تنش تأکید داشتند. چنان‌‌ که ‌رزماری دی‌کارلو‌، معاون دبیر‌کل سازمان ملل متحد در امور سیاسی و صلح، در جریان قرائت هجدهمین گزارش ‌آنتونیو گوترش‌ این درخواست را داشت که به راه‌حل دیپلماتیک برای احیای اهداف برنامه متعهد باقی بمانند و چندجانبه‌گرایی و دیپلماسی را در اولویت قرار دهند.

دبیرکل سازمان ملل در بخشی از گزارش دوصفحه‌ای خود متذکر شد:‌ «از زمان آخرین گزارش من (گوترش)، تحولات منطقه‌ای پیرامون برجام بدتر شده است که بر نیاز حیاتی به راه‌حل صلح‌آمیز برای موضوع هسته‌ای ایران تأکید می‌کند». دبیرکل سازمان ملل یادآور شد: «آمریکا‌ نه به این طرح (برجام) بازگشته ‌و نه تحریم‌های یک‌جانبه اعمال‌شده پس از خروج از برجام در هشتم می ‌۲۰۱۸ را لغو یا تعلیق کرده است». در ادامه این گزارش قید شده: «آمریکا همچنین معافیت‌ها را در رابطه با تجارت نفت جمهوری اسلامی ایران تمدید نکرده است. ایران از ماه می ‌۲۰۱۹ پس از خروج آمریکا از برجام، هیچ‌یک از گام‌هایی را که برخلاف تعهدات مرتبط هسته‌ای خود برداشته، معکوس نکرده (بازنگردانده) است. در حالی که وارد آخرین سال اجرای قطع‌نامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) می‌شویم، از اعضای (شرکت‌کنندگان) برجام و آمریکا می‌‎خواهم به راه‌حل دیپلماتیک برای احیای اهداف برنامه متعهد باقی بمانند و از آنها می‌خواهم چندجانبه‌گرایی و دیپلماسی را در اولویت قرار دهند؛ همان اصولی که به آنها اجازه داد تا این توافق را در سال ۲۰۱۵ ایجاد کنند و مسیرهایی برای صلح و امنیت پایدار به دست آورند».

 آژانس: ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران ۳۲ برابر حد مجاز برجام است

همچنین در نشست شورای امنیت سازمان ملل عنوان شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تازه‌ترین گزارش خود باور دارد «فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی مربوط به برجام به‌طور جدی تحت تأثیر توقف اجرای تعهدات هسته‌ای ایران قرار گرفته است. آژانس تداوم آگاهی و اطلاعات در بسیاری از جنبه‌های برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را از دست داده است». علاوه بر این، آژانس خاطرنشان کرد از فوریه ۲۰۲۱ تاکنون قادر به راستی‌آزمایی کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده در جمهوری اسلامی ایران نیست، اما تخمین زده است که تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴، کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۶۰۴.۴ کیلوگرم (بیشتر از حد ۲۰۲.۸ کیلوگرم تعیین‌شده در برجام)، شامل ۸۶۶.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصد از نوع U-235 و ۱۸۴.۳ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد از نوع U-235 است. آژانس علاوه بر این، در مورد نشست‌های سطح بالای خود با جمهوری اسلامی ایران در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۴ گزارش داد که طی آن احتمال عدم گسترش بیشتر ذخایر اورانیوم غنی‌شده U-235 با خلوص ۶۰ درصد توسط ایران مطرح شد. با این حال، این گفت‌وگوها مستلزم رایزنی‌های مستمر برای ایجاد اقدامات راستی‌آزمایی فنی مورد نیاز آژانس برای تأیید اجرای چنین ترتیبی است.

 تسهیلگر برجام: گفت‌وگوها ادامه یابد؛ همه از اجرای برجام حمایت کنند

در ادامه نشست دوره‌ای شورای امنیت، ونسا فریزر، سفیر و نماینده دائم مالت در سازمان ملل که کشورش تسهیلگر توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام است، بر راه‌حل مذاکره تأکید داشت و مانند گوترش در درخواست مشابهی عنوان کرد: «من از همه کشورهای عضو می‌خواهم به گفت‌وگو ادامه دهند و اهمیت برجام را به عنوان یک توافق چندجانبه در عدم اشاعه هسته‌ای تصدیق کنند». نماینده مالت گفته‌هایش را این‌گونه ادامه داد: «همچنین می‌خواهم جامعه بین‌المللی را تشویق کنم که مطابق بند ۲ قطع‌نامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) عمل کنند. این بند از همه کشورهای عضو، سازمان‌های منطقه‌ای و سازمان‌های بین‌المللی می‌خواهد اقدامات مناسب را برای حمایت از اجرای برجام انجام دهند». به نوشته ایرنا، این آخرین گزارش کشور مالت در مقام تسهیلگری در عضویت دوساله در شورای امنیت 

(۲۰۲۲-۲۰۲۴) است. ساختار گزارش فعلی ‌مانند گزارش ژوئن گذشته تمرکز بر تحولات مربوط به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و ارجاعات به گزارش‌های اخیر آژانس انرژی اتمی درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و برجام است. گزارش ‌مانند گزارش‌های قبلی به تحولات اخیر و گزارش‌های آژانس و تبادل مکاتبات اخیر تروئیکا، ایران و روسیه پرداخته است. علاوه بر گزارش‌های آژانس، تسهیلگر به مکاتبات اخیر تروئیکا، ایران و روسیه به رئیس شورای امنیت و دبیرکل در مورد اجرای تعهدات ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ و برجام اشاره دارد.

 چین: به‌کارگیری مکانیسم ماشه شورای امنیت سازنده نیست

در ادامه نشست شورای امنیت، سفیر و نماینده چین در سازمان ملل با بیان اینکه به‌کارگیری مکانیسم ماشه شورای امنیت سازنده نیست، با موفق‌دانستن مذاکرات اخیر ایران و اتحادیه اروپا، خواستار ادامه گفت‌وگوها شد. این دیپلمات چینی، سفر رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران را موفقیت‌آمیز دانست و تأکید کرد: «همکاری ایران و آژانس همچنان ادامه دارد و این تحولات دلگرم‌کننده و دشوار به‌ دست آمده‌ است و همه باید از این فرصت استفاده کنند». سفیر چین در سازمان ملل ادامه داد: «واشنگتن به ‌عنوان مقصر اصلی بحران هسته‌ای ایران باید از اقدامات فشار حداکثری دوری کند و حسن نیت خود را نشان دهد». به گفته این مقام چینی، «نباید تحولات منطقه را به برنامه هسته‌ای ایران ربط داد و طرفین باید در چارچوب برنامه هسته‌ای ایران رفتار کنند. طرفین باید به‌ دنبال کاهش تنش در خاورمیانه باشند».

درخواست نماینده اروپا در سازمان برای مذاکره آمریکا و همه طرف‌ها درباره برجام

نشست شورای امنیت با سخنان استاوروس لامبرینیدیس، نماینده اتحادیه اروپا در سازمان ملل متحد، ادامه یافت او از همه طرف‌ها از‌جمله آمریکا خواست درباره برنامه هسته‌ای ایران و برجام مذاکره کنند. نماینده اتحادیه اروپا در سازمان ملل همچنین اضافه کرد: «دیپلماسی همچنان بهترین راه برای اطمینان از ماهیت برنامه هسته‌ای ایران است و برجام به ثبات سراسر منطقه کمک خواهد کرد». به گفته ایرنا، او بدون اشاره به اقدامات مخرب تروئیکای اروپا، با بیان اینکه قطع‌نامه ۲۲۳۱ همچنان چارچوب گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران است، با مقصر وانمودکردن تهران‌ مدعی شد: «گزارش‌های اخیر آژانس حاکی از توسعه برنامه هسته‌ای خطرناک ایران بوده و عدم همکاری ایران با آژانس موجب اخلال در روند نظارت آژانس شده است». این مقام اروپایی همچنین ادعا کرد: «اظهارات مقامات ایران درباره احتمال تغییر دکترین هسته‌ای خود نیز نگران‌کننده است». نماینده اتحادیه اروپا در سازمان ملل با بیان اینکه این اتحادیه به راهکار دیپلماتیک در قبال برنامه هسته‌ای ایران پایبند است، گفت: «کانال ارتباطی برای دریافت پیشنهادهای مختلف باز است». این مقام اروپایی به جنگ اوکراین و ادعاها درباره نقش تهران در این جنگ در کمک به روسیه هم پرداخت و به ادعای او‌، «اتحادیه اروپا نگران مشارکت ایران در جنگ روسیه علیه اوکراین است».

‌ آمریکا: دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به راه‌حل مؤثر در قبال ایران است

در نشست شورای امینت، ‌رابرت وود‌، سفیر و نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز با تکرار ادعاهای واشنگتن علیه جمهوری اسلامی ایران، بر راه‌حل مذاکره تأکید کرد و مدعی شد: «دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به راه‌حل مؤثر و پایدار برای نگرانی‌های جامعه بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای ایران است». البته این دیپلمات دولت بایدن با ارجاعی به گزارش دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا کرد: «ما دلایل خوبی برای نگرانی درباره نیات تهران داریم». چون به باور او، «اقدامات ایران نشان می‌دهد‌ علاقه‌ای به اثبات قابل راستی‌آزمایی‌بودن برنامه هسته‌ای خود ندارد؛ بنابراین ما باید در محکومیت این رفتار خطرناک و شکست ایران در همکاری و رسیدگی به سؤالات حل‌نشده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صریح باشیم». این دیپلمات آمریکایی در‌عین‌حال افزود: «اگرچه دیپلماسی بهترین گزینه است، اما ایالات متحده نیز به‌صراحت گفته که ایران هسته‌ای هرگز نمی‌تواند یک گزینه باشد. ما آماده هستیم تا از تمام عناصر قدرت ملی برای اطمینان از این نتیجه استفاده کنیم».

 روسیه: فعال‌سازی مکانیسم ماشه محکوم به شکست است

واسیلی نبنزیا، سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل‌ نیز روز سه‌شنبه به وقت محلی در نشست شورای امنیت درباره قطع‌نامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام با انتقاد از رویکرد آمریکا و اروپا در قبال برجام، تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه را محکوم به شکست دانست. به گفته این دیپلمات روس، «نمی‌توان اظهارات نماینده اتحادیه اروپا درباره توافق هسته‌ای ایران را منطقی و واقع‌گرایانه دانست. آنها با مقصر جلوه‌دادن ایران و اظهاراتی ضدایرانی خواستار نادیده‌گرفتن نقض تعهدات خود نسبت به قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستند». نبنزیا با بیان اینکه دولت بایدن با ادعای تلاش برای رسیدن به توافق با ایران روی کار آمد اما تلاش معناداری برای بازگشت به برجام انجام نداد، خاطرنشان کرد: «طرف‌های اروپایی با وجود ادعای خود مبنی ‌بر پایبندی به دیپلماسی، از هر بهانه‌ای برای اتخاذ رویکردهای ضدایرانی استفاده می‌کنند و نتوانسته‌اند از آمریکا فاصله بگیرند».

 انگلیس: تروئیکای اروپا به تعامل با ایران ادامه خواهد داد

جیمز کاریوکی، سفیر و معاون نمایندگی انگلیس در سازمان ملل نیز بر دیپلماسی تأکید‌ و در نشست شورا درباره قطع‌نامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام تصریح کرد: «انگلستان و شرکایش در اتحادیه اروپا مصمم به دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک هستند و ما به تعامل با ایران برای یافتن راهی سازنده ادامه خواهیم داد». البته این دیپلمات اروپایی هم با ادبیاتی ضدایرانی اتهاماتی را متوجه تهران کرد و مدعی شد: «ایران به توسعه برنامه هسته‌ای خود در سطوحی ادامه می‌دهد که فاقد هرگونه توجیه غیرنظامی معتبر است و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در‌حال‌حاضر بیش از  ۳۲ برابر محدودیت‌های برجام است». او در پایان عنوان کرد: «اما بگذارید روشن بگویم، با نزدیک‌شدن به موعد انقضای قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر آینده (سال ۲۰۲۵)، در مقطع حساسی قرار داریم. ما هر گام دیپلماتیک لازم را برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای از‌جمله فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در صورت لزوم برخواهیم داشت».

 ایروانی: سوءاستفاده از مکانیسم ماشه با پاسخ قاطع ایران مواجه خواهد شد

مهم‌ترین بخش نشست دوره‌ای شورای امنیت به سخنان امیرسعید ایروانی اختصاص داشت و او هشدار داد: «سوء‌استفاده از مکانیسم ماشه با پاسخ قاطع و متناسب ایران مواجه خواهد شد». نماینده و سفیر دائم ایران در سازمان ملل تصریح کرد: «بگذارید یک‌ بار برای همیشه روشن کنیم که سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک»‌ (مکانیسم ماشه)، ابزاری در دستان شما نیست که بتوانید از آن برای تهدید ایران سوءاستفاده کنید. ایران به‌صراحت اعلام کرده است که چنین اقدام تحریک‌آمیزی با پاسخی قاطع و متناسب مواجه خواهد شد. این موضع به‌‌طور مشخص در نامه رئیس‌جمهور وقت ایران به سران تروئیکای اروپایی در تاریخ ۸ می‌ ۲۰۱۹ اعلام شده بود. فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک برای «بازاعمال مفاد قطع‌نامه‌های لغوشده» بحرانی بزرگ ایجاد خواهد کرد که به ‌نفع هیچ طرفی نخواهد بود». دیپلمات ارشد کشورمان ادامه داد: «ایران بر تعهد پایدار خود به دیپلماسی و گفت‌وگو به‌ عنوان تنها مسیر ممکن برای پیشبرد این موضوع تأکید دارد. در فضایی مبتنی ‌بر تعامل سازنده، هیئت ایرانی دورهای مفصلی از گفت‌وگوها را با تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا در حاشیه هفتاد‌و‌نهمین مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و سپس در تاریخ ۲۸ و ۲۹ نوامبر در ژنو برگزار کرد. هدف این مذاکرات تبادل دیدگاه‌ها درباره وضعیت کنونی و بررسی چشم‌انداز ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای بود.

ایران در این گفت‌وگوها جدیت و صداقت خود را نشان داده و انتظار دارد طرف‌های مقابل نیز همین رویکرد را اتخاذ کنند. در ژنو توافق شد که تعاملات در هفته‌های آتی ادامه یابد تا شرایط مساعد برای مذاکرات معنادار فراهم شود». ایروانی با اشاره به این نکته که‌ «دیپلماسی معنادار مستلزم احترام متقابل، اصل عمل متقابل و تعهدی پایدار به حقوق بین‌الملل است»، بیان کرد: «تروئیکای اروپایی و ایالات متحده باید رویکردهای تقابلی را کنار گذاشته و تعهد واقعی خود را به دیپلماسی نشان دهند». به گفته نماینده ایران در سازمان ملل، «مسیر پیش‌رو در تعامل مسئولانه و سازنده نهفته است، نه در تهدید، اجبار و فشار. تجربه گذشته نشان داده است تهدید و فشار علیه ایران بی‌اثر بوده و فقط اعتماد را تضعیف کرده و تلاش‌های آتی را پیچیده‌تر می‌کند». دیپلمات کشورمان سخنانش را با این جملات به پایان رساند: «ما قویا معتقدیم برجام همچنان چارچوبی مستحکم و کارآمد برای حل بحران‌های غیرضروری و ساختگی پیرامون برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران است. لذا ایران آماده مشارکت معنادار است، مشروط بر آنکه دیگر طرف‌ها اراده سیاسی واقعی نشان داده و به حقوق بین‌الملل پایبند باشند».

زمان دقیق ادامه گفت‌‌وگوهای ایران و اروپا هنوز مشخص نشده است

با وجود آنکه برخی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل در نشست روز سه‌شنبه بر ادامه گفت‌وگوها و حتی ادامه نشست ژنو تأکید داشتند، به گفته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، هنوز تاریخ مشخصی برای برگزاری نشست ژنو تعیین نشده است. اما به گفته او، «تفاهم شده این روند ادامه پیدا کند و نامه‌نگاری‌های مرتبط با این موضوع، امر جدیدی نیست و طبیعی است». سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره پاسخ ایران به نامه‌ اخیر این کشور‌ها به شورای امنیت سازمان ملل متذکر شد: «ما نیز پاسخ خود را هم به شورای امنیت ارسال کردیم و هم در بیانیه‌ای که از طرف سخنگوی وزارت خارجه منتشر شد، مواضع خود را بیان کردیم».

هم‌زمان با این گفته‌ها، کاظم غریب‌آبادی در مقام معاون حقوقی وزیر امور خارجه نیز در پاسخ به ادعای گروسی در مصاحبه با خبرگزاری ایتالیایی ای‌ان‌اس‌ای تأکید کرد: «صرف‌نظر از اینکه برجام موضوعیت دارد یا نه، راه‌حل پایدار این وضعیت‌ گفت‌وگوهای سازنده خواهد بود». حال باید دید با روندی که در نشست پایانی سال ۲۰۲۴ برای قطع‌نامه ۲۲۳۱ به عنوان ضامن اجرائی برجام طی شد و مواضعی که هر‌کدام از اعضا داشتند، طرف‌های غربی و مشخصا سه کشور اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای (آلمان، فرانسه و انگلستان) چه برنامه‌ای در تعامل یا تقابل با تهران دارند. از همه مهم‌تر آنکه باید منتطر ماند با آغاز‌ به ‌کار دولت دونالد ترامپ از ۲۰ ژانویه سال جدید میلادی، چه مسیری برای پرونده هسته‌ای رقم خواهد خورد. آیا به باور طیفی، برلین، پاریس و لندن با حمایت ترامپ نهایتا مسیر تهدید، ارعاب، افزایش فشار، فعال‌شدن مکانیسم ماشه و نهایتا بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت را در دستور کار قرار خواهند داد یا می‌توان به مذاکره و راه‌حل دیپلماتیک امیدوار ماند؟ هرچند‌ باید اذعان کرد در صورت آغاز مذاکرات نیز فرصت چندان زیادی وجود ندارد؛ چون اروپایی‌ها ادعا می‌کنند در نشست فصلی شورای حکام در اسفند‌‌ سال جاری (شمسی)، احتمالا گام‌های اولیه را برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه‌ بردارند و از سوی دیگر باید معترف بود که آخرین بازه زمانی برای رسیدن به یک راه‌حل جدی، مرداد‌ ۱۴۰۴ خواهد بود. آیا می‌توان در این فرصت کوتاه به انبوهی از اختلافات جدی با غرب پایان داد؟