تاریخ تطور علم در تمدن اسلامی

کتاب «آفاق دانایی در سپهر تمدن اسلامی» که شامل مصاحبه حامد زارع با رسول جعفریان است، به همت انتشارات روزنه منتشر شد. زارع در مقدمه، کتاب جعفریان را چنین معرفی می‌کند: «او به‌عنوان یک مورخ در دهه شصت و هفتاد خورشیدی بنا بر سابقه‌ای که در آن بالیده بود و بر‌اساس سنت فکری رایج در دهه‌های پیش از آن، از وضعیت کنونی تمدنی ما در برابر هر نوع انتقادی دفاع می‌کرد، اما در دهه هشتاد و نود و با تمرکزی که بر روی بحث علم و مفهوم آن پیدا کرد، افکارش دچار دگردیسی شد و به‌عنوان یک محقق تاریخ اندیشه، آسیب‌شناسی مفهوم علم در تمدن اسلامی و همچنین وضعیت علم در دوران معاصر را در دستور کار خود قرار داد».

او در ادامه با اشاره به دل‌مشغولی‌های معاصر جعفریان می‌نویسد: «جعفریان در پانزده سال اخیر با تمسک به چهره‌های کاملا علمی در تمدن اسلامی نظیر ابن‌خلدون و ابوریحان بیرونی، بخش زیادی از مطالبی را که تحت عنوان شبه‌علم قابل نام‌گذاری است، در عرصه‌هایی نظیر نجوم، علوم غریبه و طب اسلامی به طور جدی به چالش کشیده است. رسول جعفریان امروزه با این دریافت از وضع تحقیقات علمی کشور که در آن آثار مستقل درباره سرگذشت علم در تمدن اسلامی به‌ندرت یافت می‌شود، اهتمام خود را مصروف بررسی انتقادی مفهوم علم در تمدن اسلامی و همچنین وضعیت علم در ایران معاصر کرده است».

حامد زارع با ذکر این نکته که اگرچه جعفریان در 10 سال اخیر همه وقت خود را وقف تلاش برای رسیدن به درکی نو و متفاوت از تصویر و تصور علم در جوامع اسلامی کرده، اما در‌این‌میان از کتاب و کتابخانه به‌عنوان اصلی‌ترین مشغله‌اش نیز غفلت نورزیده و حتی این دو حوزه را به همدیگر پیوند زده و مجموعه‌ای کم‌نظیر از بررسی انتقادی را در دسترس علاقه‌مندان علوم انسانی ایران قرار داده، می‌نویسد: «رسول جعفریان علاوه بر تداوم پروژه تحقیقاتی ویژه‌اش درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی و تطورات و تصورات آن، از بازبینی آثار قدیمی خود و آماده‌سازی آنها برای انتشار بعدی با اضافات و اصلاحات نیز تغافل نمی‌کند».

کتاب «آفاق دانایی در سپهر تمدن اسلامی» در سه فصل مجزا با عناوین زندگی‌نامه، نقدنامه و کارنامه به بررسی آثار و آرای استاد تاریخ دانشگاه تهران در شش دهه عمر او پرداخته است. کتاب تلاش دارد تا از طریق سؤال و جواب و مصاحبه، آینه‌ای در برابر کوشش‌های رسول جعفریان در عرصه‌های متنوع تاریخ تشیع، تاریخ اندیشه دینی، تاریخ تطور علم در تمدن اسلامی و همچنین تولید علم قرار دهد. امیدوارم این کتاب بتواند تنها گوشه‌ای از جهد عظیم رسول جعفریان را نشان دهد. جهدی که در این دوران کمتر از آن می‌توان نشانی دید. پیش‌تر کتاب‌های «آفاق حکمت در سپهر سنت» گفت‌وگو با سید‌حسین نصر، «آفاق فلسفه در سپهر فرهنگ» گفت‌وگو با رضا داوری، «آفاق معرفت در سپهر معنویت» گفت‌وگو با ابراهیمی‌دینانی، «آفاق فکرت در سپهر فطرت» گفت‌وگو با غلامرضا اعوانی، «آفاق حقیقت در سپهر شریعت» گفت‌وگو با محقق‌داماد و «آفاق عرفان در سپهر ایران» گفت‌وگو با نصرالله پورجوادی از سوی حامد زارع منتشر شده بود. کتاب «آفاق دانایی در سپهر تمدن اسلامی» گفت‌وگو با رسول جعفریان در 420 صفحه در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.