احیای قدرت منطقه‌ای

عبدالرحمن فتح‌الهی: پایگاه خبری میدل‌ایست نیوز به نقل از منابع خود گزارش داد مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، هفته جاری برای شرکت در نشست گروه D8 به قاهره سفر خواهد کرد. به گفته این منابع، پزشکیان در حاشیه این نشست، دیدارهایی دوجانبه با مقامات حاضر در نشست D8 خواهد داشت. به نوشته ایرنا، گروه D8، متشکل از کشورهای مهم اسلامی در حال توسعه دارای ظرفیت‌های بسیار خوب و مؤثری برای تأثیرگذاری بر روند تحولات منطقه‌ای و حتی جهانی هستند و می‌توانند با ایفای نقشی فعال، موتور محرکه‌ای برای دیگر سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و تشویق دیگر کشورهای بزرگ اسلامی باشند که در این سازمان‌ها عضو هستند. گروه D8 در سال ۱۳۷۶ با عضویت هشت کشور اسلامی در حال توسعه شامل ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، مالزی، اندونزی، مصر و نیجریه تشکیل شد. این گروه‌ به‌طور کلی‌ در‌برگیرنده ۱.۲ میلیارد نفر از جمعیت جهان است که میزان تولید ناخالص داخلی آن ۴.۸ تریلیون دلار و 4.5 درصد تولید ناخالص جهان است. گروه یادشده این ظرفیت را دارد که نقش تلاش‌های دیپلماتیک سازمان‌های همکاری اسلامی، اتحادیه عرب و همکاری شانگهای در زمینه غزه را پررنگ‌تر کرده و تأثیر آن را افزایش دهد.

در‌ این ‌بین، رسانه‌ها هم از سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به مصر در روز پنجشنبه هفته جاری خبر دادند که با توجه به تحولات اخیر سوریه پیش‌بینی می‌شود رؤسای‌ جمهوری ایران و ترکیه در حاشیه این نشست دیدار و درباره تحولات سوریه رایزنی کنند. گفتنی است حضور هم‌زمان پزشکیان و اردوغان در نشست قاهره، السیسی را امیدوار کرده تا کانال یا پل مذاکرات بین تهران-آنکارا در معادلات منطقه پس از سقوط بشار اسد باشد؛ به‌ویژه آنکه گزارش شده «اردوغان با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌‌‌جمهوری مصر‌ نیز دیداری با محوریت سوریه خواهد داشت. در همین زمینه گویا مصری‌ها هم برای رفع نگرانی‌ها درباره دولت جدید سوریه به آنکارا روی آورده‌اند؛ کما‌اینکه مقامات مصری گفته‌‌‌اند قاهره قبل از سقوط بشار اسد از اردوغان دعوت کرده بود، اما بعد از فروپاشی دولت سوریه خواستار برگزاری مذاکرات مستقیم السیسی با اردوغان درباره سوریه شده است».

 عراق، اولین مقصد مسعود پزشکیان

دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران به ریاست مسعود پزشکیان از هشتم مرداد ۱۴۰۳ با شعار وفاق ملی آغاز به کار کرده و در بیش از صد روز گذشته تمرکز خود را بر تقویت روابط با کشورهای همسایه و منطقه قرار داده است. به نوشته اکو ایران، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، در شهریور ۱۴۰۳ عراق را به‌عنوان اولین مقصد خود انتخاب کرد. این سفر به دعوت رسمی نخست‌وزیر عراق انجام شد و شامل ملاقات‌هایی با مقامات عراقی ازجمله نخست‌وزیر و رئیس‌جمهوری این کشور بود. هدف از این سفر، تقویت روابط دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین دو کشور عنوان شد. مهم‌ترین بخش این سفر بازدید از شهر بندری بصره بود که مورد استقبال استاندار این استان قرار گرفت. او در این سفر با نخبگان فرهنگی، مذهبی، دانشگاهی و جمعی از عشایر بصره دیدار داشت و بر تعهد جدی ایران برای پیگیری پروژه خط ‌آهن شلمچه-بصره تأکید کرد.

از سفر به نیویورک برای حضور در سازمان ملل تا سفر به دوحه در راستای تقویت روابط منطقه‌ای و حل اختلافات میان کشورها دومین سفر پزشکیان به نیویورک بود. او برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفت. بسیاری سخنرانی او در مجمع عمومی را شاخه زیتون ایران به جهان قلمداد کردند. مسعود پزشکیان در سومین سفر رسمی خود به دوحه قطر به دعوت «شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی» سفر کرد تا در اجلاس مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیایی شرکت کند. در این سفر، رئیس‌جمهوری از امضای شش سند همکاری بین ایران و قطر خبر داد و همچنین به گفت‌وگوهای مثبت میان وزرای خارجه کشورهای عربی و عراقچی، وزیر خارجه ایران، اشاره کرد. این مذاکرات به تقویت روابط و حل اختلافات میان کشورها کمک کرد و امیدواری‌هایی برای ادامه این روند در آینده وجود دارد.

سفر ترکمنستان و توافقات مهم در حوزه انرژی

ترکمنستان، چهارمین مقصد پزشکیان در سفرهای منطقه‌ای بود که با هدف شرکت در همایش بین‌المللی «ارتباط متقابل زمان‌ها و تمدن‌ها؛ مبنای صلح و توسعه» انجام شد. در این سفر، مذاکرات و توافقات مهمی در زمینه‌های گاز، راه و برق انجام شد که می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از تحریم‌ها و ارتقای سطح روابط دو کشور کمک کند. پزشکیان همچنین در دیدار با رهبر ترکمنستان به توافقاتی برای تقویت بازارچه‌های مرزی و افزایش صادرات گاز به ایران رسید. یکی از نقاط عطف سفر پزشکیان، دیدار او با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، بود که در آن به بحث درباره پیمان‌ها و قراردادهای انرژی و زیرساختی پرداخته شد. این دیدار به تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های انرژی و پتروشیمی کمک کرد و دو طرف بر ضرورت اقداماتی مؤثر در قبال بحران‌های انسانی در غزه و لبنان تأکید کردند. همچنین پزشکیان با رؤسای‌ جمهور ترکمنستان و ازبکستان گفت‌وگوهایی انجام داد که منجر به تشکیل کارگروه‌های مشترک برای همکاری‌های بیشتر شد.

روسیه و شرکت در نشست کشورهای عضو بریکس

پنجمین مقصد سفر‌های خارجی پزشکیان، روسیه بود که اول آبان، رئیس‌جمهور، تهران را به مقصد کازان ترک کرد. در این سفر، رئیس‌جمهوری در نشست اصلی سران کشورهای عضو بریکس با موضوع «تقویت چندجانبه‌گرایی برای توسعه و امنیت جهانی عادلانه»، نشست گسترده کشورهای عضو بریکس و اولین جلسه بریکس‌پلاس با عنوان «ساختن جهانی بهتر با هم» حضور یافت و سخنرانی کرد. پزشکیان در جریان این سفر با رؤسای‌ جمهور روسیه، چین، مصر، آفریقای جنوبی، بلاروس، ونزوئلا و بولیوی، رئیس دولت امارات و نخست‌وزیران هند و اتیوپی دیدار و گفت‌وگو کرد.

روزنامه ایران: قاهره در دوره پزشکیان چاره‌ای جز اعتنا به ایران ندارد

اکنون که ششمین مقصد سفرهای خارجی پزشکیان هم مشخص شده، روزنامه نزدیک به دولت در تحلیل سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهوری ایران به مصر چنین می‌نویسد: «اینک قاهره در دوره پزشکیان با واقعیت ایرانی مواجه شده که چاره‌ای جز اعتنا به دعوت همکاری آن در منطقه برای خود نمی‌بیند؛ ایرانی که با تأکید ویژه رئیس‌جمهوری صلح‌دوست آن، درهای رابطه‌اش با کشورهای منطقه را یکی پس از دیگری گشوده و سعی دارد عمق راهبرد سیاست خارجی‌اش را به مناسباتی تحمیل کند که تا پیش از این امکانی برای رخ‌نمودن نداشت». روزنامه ایران در ادامه تحلیل خود آورده است: «حضور پزشکیان در قاهره را می‌توان بازتاب این تاریخ پرفراز‌ونشیب و درستی ابتکار عمل دولت نوپای او دید؛ درحالی‌که سعی دارد به این قول خود که «من دست دوستی و برادری به سوی همه کشورهای منطقه به‌ویژه همسایگان دراز می‌کنم»، عمل کند؛ وعده‌ای که نه‌تنها میزان‌الحراره روابط ایران و کشورهای عربی، بلکه محکی برای سنجیدن صلاحیت و توانایی دولت چهاردهم در دوره ابتدایی خود به شمار می‌رود و در ادامه می‌تواند بر موج ناامیدی در یکی از سخت‌ترین دوران حاکم بر خاورمیانه پرفراز‌و‌نشیب غالب آید و در این تجربه تاریخ دیپلماسی، یکی‌یکی گشایش و تقویت در روابط ایران با کشورهای منطقه از عربستان و مصر گرفته تا اردن و بحرین را به امری ممکن تبدیل کند».

سیدجلال ساداتیان: حضور پزشکیان در قاهره می‌تواند نقش ایران در منطقه را احیا کند

برخلاف آنچه روزنامه دولتی «ایران» درباره تأثیر سفر پزشکیان به مصر برای ارتقای روابط دوجانبه تهران-قاهره ترسیم کرده است، سیدجلال ساداتیان در گفت‌وگوی خود با «شرق»، اهمیت این سفر را نه حضور رئیس‌جمهور در نشست D8، بلکه احیای نقش ایران در منطقه پس از سقوط بشار اسد می‌داند. 

 به‌ویژه آنکه تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل به نشست اخیر «عقبه» در اردن بدون حضور و نقش‌آفرینی ایران در ترسیم معادلات سوریه اشاره دارد و معتقد است: «با ایجاد ساختار جدید در سوریه، نظم نوینی با حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در راستای کاهش پررنگ ایران در غرب آسیا به وجود آمده است». ازاین‌رو سفیر پیشین ایران در انگلستان، در ارزیابی اهمیت سفر پزشکیان به مصر، وزن بیشتری را برای بازیابی و احیای نقش ایران در خاورمیانه قائل است، نه مناسبات دوجانبه تهران‌-‌قاهره یا چشمداشت به آثار مثبت گروه D8 در حوزه اقتصادی و تجاری ایران‌.

چراکه نماینده ادوار مجلس معتقد است: «کشوری مانند مصر در حوزه سیاست خارجی برای ترسیم مناسبات و ریل‌گذاری در روابط با جمهوری اسلامی ایران به برایند و خروجی نهایی کشورهای منطقه‌ای از حاشیه خلیج فارس تا ترکیه نگاه دارد». به‌ همین‌ دلیل این استاد دانشگاه، در هدف‌گذاری سفر پزشکیان تأکید می‌کند: «هدف محوری و کانونی حضور رئیس‌جمهور در قاهره باید روی این باشد که وزن ایران به نحوی ترسیم شود که هرگونه برنامه‌ریزی و توافقی برای آینده سوریه و منطقه خاورمیانه بدون نقش‌آفرینی تهران ممکن نباشد». از طرف دیگر، ساداتیان اذعان دارد: «با توجه به وضعیت تحریم‌ها و همچنین حضور ایران در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، اساسا تقویت روابط یا حضور در نشست‌های اقتصادی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از D8 و اکو گرفته تا پیمان شانگهای، آسه‌آن و حتی بریکس نمی‌تواند خروجی ملموسی به دنبال داشته باشد». از‌این‌رو عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس چهارم با یک نگاه واقع‌بینانه تصریح می‌کند: «باید اولویت سفر پزشکیان به مصر برای تقویت وزن دیپلماتیک ایران باشد تا به نحوی خلأ و غیبت ایران در نشست عقبه اردن جبران شود».

ترسیم آینده سوریه بدون حضور ایران!

اشاره ساداتیان به نشست عقبه ناظر به نشست وزرای خارجه آمریکا، فرانسه، ترکیه و هفت کشور عربی درباره سوریه در اردن بدون حضور روسیه و ایران بود که شنبه‌شب‌ ۲۴ آذر، به پایان رسید. از میان کشور‌های عربی حاضر در نشست یادشده، وزرای خارجه اردن، عربستان سعودی، عراق، لبنان، مصر، قطر و بحرین همراه با احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، در نشست شرکت داشتند. دیگر حاضران برجسته این نشست شامل آنتونی بلینکن (وزیر خارجه آمریکا)، هاکان فیدان (وزیر خارجه ترکیه)، ژان‌نوئل بارو (وزیر خارجه فرانسه)، گیر پترسن (نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه) و کایا کالاس (مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) بودند. همچنین نمایندگانی از بریتانیا و آلمان نیز حضور داشتند. خبرگزاری رسمی اردن (پترا) هم گزارش داده است که گفت‌و‌گو‌های عقبه در دو قالب جداگانه برگزار شد؛ یکی مختص وزرا و مقامات عربی و دیگری نشست مشترک آنان با مقامات غربی، ترکیه‌ای و بین‌المللی. در پی این مذاکرات، دو بیانیه پایانی صادر شد. اما نکته حائز اهمیت این نشست انتقال قدرت در سوریه به حضورنیافتن ایران و روسیه باز‌می‌گردد؛ اتفاقی که می‌تواند برای آینده روابط سیاسی ایران و سوریه تأثیرگذار باشد. این درحالی بود که گزارش‌ها حکایت از آن داشت که در نشست عقبه هیچ نماینده مستقیمی از حاکمان فعلی سوریه نیز حضور نداشتند، اما کشور‌هایی که از این شورشیان تحت رهبری تحریرالشام حمایت می‌کنند، از ‌جمله ترکیه، حضوری پررنگ در نشست اردن داشتند.

گفتنی است در بیانیه پایانی نشست عقبه، تأکید شد فرایند انتقال سیاسی در سوریه باید به‌ طور شفاف، فراگیر و تحت رهبری سوری‌ها انجام شود و مطابق قطع‌نامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل به تأسیس یک دولت غیر‌‌فرقه‌ای منجر شود. بیانیه پایانی نشست عقبه همچنین بر اهمیت مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی در سوریه و ممانعت از ظهور مجدد گروه‌های تروریستی تأکید کرده است. شرکت‌کنندگان از همه طرف‌ها خواسته‌اند تا به خصومت‌ها پایان دهند و حاکمیت، یکپارچگی و تمامیت ارضی سوریه را طبق اصول منشور سازمان ملل گرامی بدارند. رویترز اشاره کرده است که تأکید بر تمامیت ارضی سوریه به‌ویژه به حضور نیرو‌های اسرائیلی در منطقه حائل داخل خاک سوریه مربوط می‌شود. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در کنفرانس خبری حاشیه این نشست تصریح کرد که شرکت‌کنندگان همگی متفق‌القول هستند که دولت جدید در سوریه باید به حقوق اقلیت‌ها احترام بگذارد و پناهگاهی برای گروه‌های تروریستی فراهم نکند. او همچنین در شبکه‌های اجتماعی بیان کرد که گفت‌و‌گو‌های عقبه بر لزوم انتقال سیاسی فراگیر با هدایت سوری‌ها متمرکز بوده است. بلینکن خاطرنشان کرد ایالات متحده از دولتی در آینده سوریه حمایت می‌کند که از طرف مردم این کشور انتخاب شده و نماینده تمام اقشار جامعه باشد.