کنسرت فرضی پرستو احمدی؛ صد سال مبارزه از سکوت به سرود آزادی

سما بابایی -  «کنسرت فرضی» این کلید واژه‌ای است که چند روزی است، نه‌تنها فضای موسیقی ایران که فضای عمومی‌تری را نیز تحتِ تاثیر خود قرار داده است. خانمِ «پرستو احمدی» چهارشنبه‌ای که گذشت، ویدئویی از اجرای خود در یک کاروانسرا را با پوششِ اختیاری منتشر کرد و قطعاتی چون «سر کوی دوست»، «عزیز جون»، «کمر باریک»، «مرا ببوس»، «لحظه دیدار»، «چه سازم» و «از خون جوانان وطن» را با همراهی نوازندگانی چون احسان بیرق‌دار، سهیل فقیه‌نصیری، امین طاهری و امیرعلی پیرنیا اجرا کرد. او در حالی خواند که گردن‌آویزی از نقشه‌ی «ایران» بر گردنِ خود انداخته بود. 

این اجرا به سرعت در شبکه‌های اجتماعی هم‌رسانی شد و با وجود فیلتر بودن یوتیوب صدها هزار بار دیده شده است. 

پرستو، خواننده‌ی خبرساز 

این اولین بار نیست که «پرستو احمدی» به عنوان یک خواننده، خبرساز می‌شود. او پیش‌تر نیز به خاطر اجرای آهنگ «از خون جوانان وطن» در جریان اعتراضات سال ۱۴۰۱، شناخته شد و برایش پرونده‌ای قضایی تشکل دادند. ترانه‌ی «هوای آزادی» نیز دیگر اثرِ اوست که با شعری از فاطمه دوگوهرانی بر وزن اشعار شاهنامه فردوسی تنظیم و در سوم خرداد ۱۴۰۲ منتشر شد. اجرای این قطعه در فضای مجازی مورد استقبال قرار گرفت. او خود این قطعه را ادای دینی به جنبش «زن، زندگی، آزادی» دانست. 

علاوه بر آن اجراهای زنده و ضبط‌های استودیویی پرستو احمدی در پلتفرم‌های مختلف از جمله یوتیوب، به ویژه برای آثار «سنگ خارا» و «غریبه»، واکنش‌های متعددی را به همراه داشته است. 

محدودیت صدای زنان در ایران و زنی که در وطن خواند 

احمدی هنگام اجرای این کنسرت نوشت: «من، پرستو؛ دختری که می‌خواهم برای مردمی که دوستشان دارم بخوانم. این حقی است که نمی‌توانستم از آن چشم بپوشم؛ خواندن برای خاکی که عاشقانه دوستش دارم. اینجا، در این نقطه از ایران عزیزمان، در این تکه‌ای که تاریخ و اسطوره‌های ما به هم پیوند می‌خورند، صدای من را در این کنسرت فرضی بشنوید و خیال کنید، این وطن زیبا را…»

او در شرایطی این کنسرت را برگزار کرد که محدودیت صدای زنان در ایران طی نیم‌قرنِ اخیر، یکی از موضوعات فرهنگی و اجتماعی چالش‌برانگیز بوده است و در این مدت، زنان به‌طور قانونی از اجرای تک‌خوانی در ملأعام یا ارائه‌ی آثار موسیقی به‌صورت مستقل منع شده‌اند. 

علاوه بر قوانین شرعی و فقهی، بخشِ زیادی از این موضوع به سیاست‌های فرهنگی مدیران دولتی برمی‌گردد که هیچ‌گاه در پی راه‌حلی برای این موضوع نگشته‌اند و نتیجه‌ی این رویکرد، حذف زنان از بسیاری از صحنه‌های هنری بوده است و طی آن بسیاری از خوانندگان زن ایرانی یا فعالیت‌های خود را متوقف کردند یا به همکاری در پروژه‌هایی روی آوردند که در آن‌ها صدایشان در هم‌خوانی با مردان قرار می‌گیرد.

در این میان بسیاری از خوانندگان زن به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند تا به فعالیت‌های هنری خود ادامه دهند؛ اما حالا خانم احمدی می‌گوید که می‌خواهد در «ایران» و برای «مردمانش» بخواند. 

او البته تنها خواننده‌ی زنی نیست که در تلاش برای دور زدنِ محدودیت‌هاست، در سال‌های اخیر، بسیاری از زنان هنرمند تلاش کرده‌اند با خلاقیت و استفاده از ابزارهای جدید (مانند فضای مجازی)، صدای خود را به گوش مخاطبان برسانند. کنسرت‌های زیرزمینی، انتشار آثار مستقل آنلاین و همکاری‌های بین‌المللی، بخشی از این تلاش‌ها بوده است. 

با وجود این محدودیت‌ها، زنان ایرانی همچنان بخش قابل‌توجهی از موسیقی و فرهنگ ایران را شکل داده‌اند آیا از این پس، شاهدِ اقداماتِ بیش‌تری در این زمینه خواهیم بود؟ 

واکنش‌ها: از قیاس با قمر تا پروژه خواندنِ کنسرتِ فرضی 

واکنش‌ها به «کنسرت فرضی» از سوی حقوق‌دانان، هنرمندان و فعالان اجتماعی بسیار زیاد بوده است، برخی از کاربران، اقدامِ خانم احمدی را با «قمرالملوک وزیری» مقایسه کردند که در سالِ سال ١٣٠٣ خورشیدی در گراندهتل و بدون حجاب روی صحنه رفته بود و نظمیه از او تعهد گرفت که دیگر بی‌حجاب کنسرت ندهد، البته که این قیاس تنها به‌دلیلِ ساختارشکنی این دو خواننده مطرح می‌شود و نه قدرتِ صدا یا امورِ تکنیکی. 

اما در همین زمینه، محسن برهانی در شبکه‌ی «ایکس» نوشت: «]بر اساس قوانین کیفری موجود در جمهوری اسلامی ایران: ۱- برگزاری کنسرت بدون مجوز، جرم نیست. ۲- خوانندگی زن، جرم نیست.» 

حسن نمکدوست (استاد ارتباطات و رسانه) در همین شبکه چنین اظهارنظر کرد: «قانون حجاب ‌و عفاف، پیام است، اجرای کنسرت فرضی خانم پرستو احمدی نیز یک پیام. مانند همیشه بخش بزرگی از جامعه‌ی امروز ایران، پیام اول را تحکم و تهدید معنا می‌کند و دومی را آزادی و حق. حاکمیت هم برعکس و طبق معمول، اولی را حق می‌داند و دومی را تهدید. یک گسست ارتباطی تام و تمام.»

در این میان «عبدالرضا داوری» نیز در اظهار نظر خود نوشت:‌ «رونمایی از پروژه پرستو احمدی، ۴۸ ساعت قبل از ابلاغ قانون حجاب و عفاف، همان‌طور که طراحان این قانون در انتظارش بودند تا قدرت چانه‌زنی مخالفان دولتی اجرای قانون حجاب و عفاف کاهش یافته و به دفاع از قانون حجاب شرعی متنعم شوند. هم‌افزایی برندها و بنیادگرایان تماشایی است!»

معین خزعلی، مشاور حقوقی نیز در واکنش نوشته است: «بنا بر قوانین فعلی در ایران نه خوانندگی زنان جرم است و نه انتشار تصویر خوانندگی یک زن بدون حجاب اجباری در فضای مجازی. از این رو هرگونه اعلام جرم یا تشکیل پرونده قضایی علیه پرستو احمدی کاملا غیرقانونی است.»

رضا شفاخواه، وکیل دادگستری نیز گفته است: «خانم پرستو احمدی اجرای شما و گروهتان از ترانه خون جوانان وطن لاله دمیده، اشکمان را درآورد. اگر برای شما و همراهانتان دردسر قضایی و پرونده درست کردند، ما و همکارانمان شما را در راهروهای دادگستری تنها نخواهیم گذاشت.»

پرونده تشکیل شد 

البته که احتمالا این گروه، متوجه‌ی مشکلاتِ احتمالی ای بوده‌اند که با آن مواجه خواهند شد؛ این همان موضوعی است که کسانی گروهِ «کنسرت فرضی» را تقدیر کرده و آن را ناشی از شجاعت‌شان می‌دانند. چند ساعت بعد از انتشارِ این کنسرت، قوه قضاییه اعلام کرد، برای اجرای موسیقی بدون مجوز و بدون رعایت «موازین قانونی و شرعی» برخورد می‌کند. خبرگزاری میزان (خبرگزاری وابسته به این قوه) نیز  خبر داد که برای دست‌اندرکارانِ این پروژه، پرونده تشکیل شده و با دیگر عوامل اجرا نیز برخورد خواهد شد. این خبرگزاری با غیرقانونی خواندن این کنسرت، از برخورد مقتضی و تشکیل پرونده قضایی علیه خواننده و عوامل این اجرا خبر داد: «در این ویدئو یک گروه به خوانندگی خانمی بدون رعایت موازین قانونی و شرعی در حال اجرای یک قطعه موسیقی هستند که موازین قانونی و فرهنگی کشور در این اجرا رعایت نشده و با ورود دستگاه قضایی ضمن برخورد مقتضی، علیه خواننده و عوامل تولید آن پرونده قضایی تشکیل شده است.» 

پیش‌تر و هم‌زمان با قطعه‌ی «از خون جوانان وطن» وسایل شخصی پرستو احمدی توقیف و حساب کاربری اینستاگرام او نیز از دسترس خارج شده بود.