سفری به سرزمین باستانی الیمایی؛ حیرت‌انگیزین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی مسجد سلیمان

الیمایی‌ها ادامه‌دهنده‌گان راه ایلامی‌ها هستند؛ همان‌هایی که در دوره تهاجم اسکندر به ایران حکومتی مستقل به حساب می‌آمدند و مسجد سلیمانی یکی از قرارگاه‌های آن‌هاست.

به گزارش راهنماتو، وقتی حکومت هخامنشیان سقوط کرد، حکومت الیمایی‌ها به تدریج مستقل شد و تا پایان سلسله اشکانی قدرت محلی خود را حفظ کرد. درواقع این حکومت در دوره‌ی سلوکیان، حکومتی قدرمتند در بخش جنوب غربی ایران بود و قصه‌های ناگفته فراوانی دارد.

آن‌چه از ردپای الیمایی‌ها در تاریخ و خاک باستانی ایران زمین برجای مانده نشان می‌دهد که این حکومت در گذرگاه مهم جنوبی فلات ایران به بین‌النهرین سفلی بودند؛ جایی که می‌توان مسجد سلیمان را نیز در آن یافت. حالا از اواسط قرن نوزدهم تا کنون برخی از اثار باستانی که در حوالی کوه‌های بختیاری به دست آمده، از مجسمه‌ها گرفته تا نقش برجسته‌ها، نشانی از الیمایی‌ها برخود دارند.

در این مطلب برای سفر به تاریخ باستانی مسجد سلیمان، قصه الیمایی‌ها را به صورت مختصر مرور می‌کنیم و بعد به مسجد سلیمان بازمی‌گردیم و جاهای دیدنی تاریخی و طبیعی‌اش که نباید از نظرها دور بماند.

الیمایی‌ها چه کسانی بودند؟

در سال 1352 خورشیدی، علی‌اکبر سرافراز، با شروع پژوهش‌های باستان‌شناسی خود در مسجد سلیمان، به محله کلگه و یک نیایشگاه متعلق به الیمایی‌ها دست یافت. این کشف، نقطه عطفی در تاریخ‌شناسی منطقه بود و نقوش برجسته‌ای که در این نیایشگاه پیدا شد، حضور الیمایی‌ها را به‌طور قطعی ثابت کرد.

نیایشگاه کلگه، که بر تپه‌ای به همین نام ساخته شده، به شکلی خاص و منحصر به فرد طراحی شده است. معبد این نیایشگاه بر روی تپه‌ای مصنوعی از گچ و ملات برپا شده و با برش‌ها و حجاری‌هایی به شکل مصطبه‌ای ساده و در عین حال زیبا، خود را در دل تاریخ جا داده است.

آنچه این نیایشگاه را از دیگر سایت‌های باستانی متمایز می‌کند، نقوش برجسته‌ای است که مفاهیم مذهبی و دینی خاصی را انتقال می‌دهند. یکی از این نقوش برجسته، تصویری از گاومیشی است که با قدی حدود 70 سانتیمتر، به‌نظر می‌رسد در حال حرکت به سمت مذبحی باشد. بر پشت این گاومیش، شاهینی نشسته که به‌طور طبیعی، گذر زمان آن را فرسوده کرده است.

در مقابل گاومیش، آتشدانی کوچک با ارتفاعی حدود 70 سانتیمتر حجاری شده که زیبایی و دقت در جزئیات آن، جلوه‌ای خاص به این مجموعه بخشیده است. این نقوش برجسته نه تنها به‌عنوان آثار هنری، بلکه به‌عنوان پنجره‌ای به دنیای مذهبی و فرهنگی الیمایی‌ها، اهمیت بسیاری دارند.

عاقبت الیمایی‌ها چه شد؟

تپه کلگه زرین، با شماره ثبت 0121 در فهرست آثار ملی ایران، در تاریخ 01/10/0359 به ثبت رسید. این تپه تاریخی که مرکز محله کلگه را تشکیل می‌دهد، در جبهه جنوبی مسجد سلیمان و مشرف به شهر واقع شده است. تپه با ابعاد تقریبی 62 متر طول و 62 متر عرض، در میان تپه‌ماهورهای طبیعی و مصنوعی منطقه قرار دارد و در سال‌های اخیر توجه محققان را به خود جلب کرده است.

چند سال پیش از شروع کاوش‌ها در این محوطه، گیرشمن با راهنمایی نگهبان آثار باستانی مسجد سلیمان از تپه بازدید کرده بود، اما به دلیل عدم توجه کافی، آن زمان کشف‌های بیشتری صورت نگرفت. با خاکبرداری در این منطقه، بقایای دیوارهای قدیمی ساخته‌شده از سنگ و ملات گچ نمایان شد که حکایت از وجود یک بنای عظیم در این مکان دارد.

تپه کلگه با برش‌ها و حجاری‌های دقیق بدنه‌اش، به شکل یک مصطبه مستطیل‌گونه و احتمالاً چند طبقه ساخته شده است. این بخش‌ها به‌دقت با سنگ‌های حجاری‌شده و ملات گچ مرمت شده‌اند و هماهنگی و تناسب آنها با دیوارهای طبیعی تپه به‌خوبی مشهود است. در عمق سه متری از سطح تپه، گمانه‌زنی‌هایی انجام شد که به دلیل محدودیت زمانی و مساعد نبودن شرایط، متوقف گردید.

با این حال، از بقایای دیوار مرمتی که بیش از سه متر ارتفاع دارد، می‌توان تصور کرد که این ساختار از دیوارهای بلند و مقاومی برخوردار بوده است. معماری نیایشگاه کلگه به سبک مصطبه‌ای بوده که معبد آن بر فراز این تپه قرار داشته است، این ویژگی‌ها نشان‌دهنده دقت و مهارت بالای معماران آن دوره در طراحی و ساخت بنا بوده است.

آدرس تپه کلگه زرین

برای رفتن به تپه کلگه زرین باید به مسجد سلیمان بروید.

2. معبد بردنشانده

آتشکده جاویدا، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی خوزستان و مسجد سلیمان، در شمال شرقی شهر واقع شده است. این بنای تاریخی که به قرن هفتم قبل از میلاد بازمی‌گردد، به‌ویژه به‌خاطر استفاده از تکنیک خاص ساخت بدون ملات شناخته می‌شود، به‌طوری که سنگ‌ها به‌طور مستقیم روی یکدیگر قرار گرفته‌اند.

برخی کارشناسان معتقدند که معماران تخت جمشید از این آتشکده الهام گرفته‌اند. آتشکده جاویدا، که در گذشته همیشه آتشی در آن افروخته بود، مشرف به صفه سرمسجد است که به عنوان مقر حکومتی پارسیان شناخته می‌شود. این معبد به دستور یکی از پادشاهان بزرگ هخامنشی ساخته شده و سنگ‌های عظیم‌الجثه‌ای که در آن به کار رفته، هرکدام ۴ تا ۵ تن وزن دارند.

آدرس آتشکده جاویدا

برای رفتن به آتشکده جاویدا باید به خوزستان، شمال شرقی مسجدسلیمان بروید.

4. عمارت بنه وار

تنگ بتا، که در ارتفاعات کوه دلا در شهرستان اندیکا واقع شده، یکی از جاذبه‌های تاریخی خوزستان است که شامل ۱۲ نقش‌برجسته بزرگ به ارتفاع هشت‌و‌نیم متر و یک نقش کوچک‌تر به اندازه ۱۴۰ سانتی‌متر می‌شود. این سنگ‌نگاره‌ها که به دوره‌ اشکانیان و حکومت محلی الیمائی‌ها مربوط می‌شود، با توجه به پوشش و آرایش موی افراد حک شده، به عنوان نمادهایی از مراسم مذهبی و حکومتی شناخته می‌شوند.

در این نقش‌برجسته‌ها، ۱۲ نفر به تصویر کشیده شده‌اند که ۹ نفر هم‌قد و سه نفر دارای قامت کوتاه‌تر هستند. در میانه‌ تصویر، کتیبه، گرز و پایه‌ آتش‌دان دیده می‌شود و تاجی که بر سر دو نفر قرار دارد، احتمالاً نشانگر مقام‌های ویژه‌ای مانند ملکه و همسر شاه است. این محوطه تاریخی در سال ۱۳۸۹ به شماره‌ ۲۵۹۸۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

آدرس تنگ بتا

برای رفتن به تنگ بتا باید به دشت شیمبار در مسجد سلیمان بروید.

جاذبه‌های طبیعی مسجد سلیمان

حالا وقت آن رسیده که متوجه شویم چرا مسجد سلیمان تا این اندازه برای حاکمان متعدد ایران مهم بوده است؛ آب و هوای کوهستانی و بکر این شهر در خوزستان دلیلی است برای اهمیت آن در دوران ایران باستان. البته در سال‌های اخیر و در تاریخ معاصر هم مسجد سلیمان تبدیل به شهری نام آشنا شد چراکه اولین چاه نفتی خاورمیانه در مسجد سلیمان احداث شد. در ادامه برخی از جاذبه‌های طبیعی مسجد سلیمان را معرفی می‌کنیم.

6. جزیره کوشک

دشت شیمبار، که به "شیرین بهار" نیز شهرت دارد، یکی از جذاب‌ترین مقاصد طبیعت‌گردی مسجد سلیمان است که در دامنه کوه دلا و در نزدیکی مرز خوزستان و چهارمحال بختیاری قرار دارد. این منطقه سرسبز با چشمه‌های فراوان، آبشارهای زیبا، شط شیمبار و جنگل‌های انبوه بلوط، بادام و درختان میوه، به بهشتی برای دوستداران طبیعت تبدیل شده است.

کوه‌های مرتفع و گل‌های رنگارنگ، بهترین فرصت‌ها را برای کوهنوردی و تفریحات کوهستانی فراهم می‌آورد. همچنین، حیات وحش منحصر به فرد آن، از جمله خرس‌ها و پرندگان شکاری، به جذابیت‌های این منطقه افزوده است. علاوه بر زیبایی طبیعی، فرهنگ بختیاری با صنایع دستی، غذاهای محلی و بازی‌های سنتی، تجربه‌ای فرهنگی و بومی را برای گردشگران به ارمغان می‌آورد.

8. آبشار نگین

سد شهید عباسپور، یکی از عظیم‌ترین سدهای ایران و خاورمیانه، بر روی رودخانه کارون در استان خوزستان بنا شده است. این سازه عظیم که پیشتر به نام سد رضاشاه کبیر شناخته می‌شد، در ۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهر مسجدسلیمان واقع شده و یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری این منطقه به شمار می‌رود.

سد شهید عباسپور که با هدف تولید برق آبی، تأمین آب مورد نیاز بخش‌های کشاورزی و صنعت و همچنین کنترل سیلاب‌های احتمالی ساخته شده، نمادی از مهندسی و تکنولوژی پیشرفته در ایران است. این سد بتنی دو قوسی با طراحی منحصربه‌فرد، علاوه بر تأمین نیازهای آبی و انرژی منطقه، منظره‌ای بدیع و چشم‌نواز را نیز به وجود آورده است.

آدرس سد شهید عباسپور

برای رفتن به سد شهید عباسپور باید به مسجد سلیمان در خوزستان بروید.