پیدا و پنهان مرگ‌ومیر‌ها

حدائق معتقد است: «بیش از ۶۰ درصد خطر حوادث قلبی‌عروقی مربوط به ریسک فاکتورهای قابل اصلاح ابتلا به این بیماری‌هاست.» او فشار خون بالا، سیگار کشیدن، بیماری‌های قندی، چربی بالا و اضافه وزن را از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی بیماری‌های قلبی می‌داند و معتقد است: «اصلاح سبک زندگی بیش از ۶۰ درصد حوادث قلبی عروقی را کم می‌کند، پیشگیری اولیه بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر از مداخلات ثانویه یا اعمال جراحی است.» 

از سوی دیگر برخی از کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت می‌گویند که در ایران عواملی چون آلودگی هوا و محصولات غذایی که منطبق با استانداردهای بین‌المللی نیستند خود عوامل بسیار تاثیرگذاری در افزایش مرگ‌ومیر ایرانی‌ها به شمار می‌روند. مطالعات انجام شده در مورد تاثیر آلودگی هوا نشان می‌دهد، میزان مرگ‌ومیر ناشی از عارضه قلبی در افرادی که در شهرهای آلوده زندگی می‌کنند، نسبت به کسانی که در هوای سالم‌تر قرار دارند، بیشتر است. گزارش‌های دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در سال‌های گذشته گویای آن است که «۱۲ درصد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی به‌علت آلودگی هوا است. همچنین به‌طور کلی یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، سرطان ریه، حملات قلبی و بیماری مزمن انسدادی ریه مرتبط با آلودگی هوا هستند.» 

محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی در همین زمینه به تازگی خبرهای نگران‌کننده‌ای را عنوان کرده است: «بر اساس اطلاعات مرکز تحقیقات آلودگی هوا که داده‌های آن از ایستگاه‌های پایش سراسر کشور گرفته شده، نشان می‌دهد که سال گذشته حدود ۵۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور رخ داده، این تعداد موارد مرگ بین ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است، سالانه حدود ۴۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از عوامل مختلف مانند تصادف و بیماری در کشور اتفاق می‌افتد که از این تعداد ۵۰ هزار مورد آن به آلودگی هوا منتسب است یعنی تقریبا حدود ۱۲ درصد از کل موارد مرگ را به خودش اختصاص می‌دهد.»

چندی پیش با توجه به متوقف شدن چند نیروگاهی که مازوت‌سوزی می‌کردند، سخنگوی دولت اعلام کرد: «برای دولت سلامت مردم مهم است.» این در حالی است که همچنان آلودگی هوا در بسیاری از کلانشهرهای ایران ادامه دارد و باید دید چه زمانی قرار است این قاتل پنهان ایرانی‌ها همچنان به فعالیت‌های خود ادامه دهد. 

قاتل ۲: سرطان‌ها

«سرطان دومین علت مرگ‌ومیر بعد از بیماری‌های قلبی‌-عروقی است.» محمدرضا سهرابی، معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی بر این موضوع صحه می‌گذارد. او درباره آمار ابتلا به سرطان در ایران می‌گوید: «در کشور ما سالانه بیش از ۱۳۵ هزار نفر مبتلا به سرطان می‌شوند که تا سال ۱۴۲۰ این تعداد بیش از ۱۰۰ درصد افزایش خواهد داشت و آمار مبتلایان به بیش از ۲۹۰ هزار نفر در سال خواهد رسید.» 

پیش از این هم «دنیای اقتصاد» گزارشی در همین زمینه داشت و به سراغ «انجمن حمایت از بیماران سرطانی خراسان شمالی «عطوفت» رفته و گفت‌وگویی با آن‌ها انجام داد که نتایج قابل تاملی در برداشت: «از جمعیت ۸۶۳ هزار نفری این استان فقط در حدود ۵ هزار نفر مبتلا به بیماری سرطان تحت پوشش درمانی این خیریه قرار دارند. این بیماران شامل ۲ هزار و ۷۰۰ مرد و بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ زن و در حدود ۲۰۰ کودک می‌شوند.» این آماری است که روزبه‌روز در حال افزایش است.

سرطانی که زمانی نادر بود اکنون در بسیاری از شهرهای ایران گسترش پیدا کرده و راهش را به درون بیشتر خانواده‌های ایرانی باز کرده است. کرمانپور به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «انواع سرطان‌ها به نوعی به کم‌تحرکی و سبک زندگی برمی‌گردد. روش‌هایی که باعث بالا رفتن چربی خون، دیابت و بیماری‌های زمینه‌ای می‌شود و بعد منجر به انواع سرطان‌ها.» 

سهرابی هم شیوه زندگی از جمله استعمال دخانیات، مصرف غذاهای شور، چرب، پرکالری و کم تحرکی را از دیگر عوامل بروز سرطان می‌داند و تاکید می‌کند: «این رفتارها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در بروز سرطان‌ها نقش دارند به عنوان مثال عادت‌های غذایی نادرست، چاقی و اضافه وزن احتمال ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند پستان و روده بزرگ را افزایش می‌دهد.» با این وجود بار دیگر وقتی بررسی انجام می‌شود، به گفته معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌رسیم که عوامل محیطی مانند افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و آلاینده‌ها و برخی عوامل شیمیایی زیان‌آور در محیط کار از دیگر علل بروز سرطان است. 

از سوی دیگر برخی از کارشناسان همچون سیدحمید حریری که سال‌ها از نزدیک با بیماران در تماس بودند، بر این باورند که اقدامات دیگری هم می‌توانند به کاهش انواع سرطان‌ها کمک کند: «یکی از مهم‌ترین تاثیرات اجرای غربالگری این است که می‌توان سرطان‌های شایع را شناسایی کرد و حداقل روی پیشگیری از این نوع سرطان تصمیماتی در سطح کلان کشوری گرفت. آخرین بررسی‌ها اما نشان می‌دهد؛ در ایران شایع‌ترین سرطان در زنان، سرطان پستان است و بعد از آن سرطان تیروئید، روده بزرگ، سرطان پوست و سرطان معده.

در مردان سرطان پروستات شیوع بیشتری دارد و بعد از آن سرطان پوست، معده، روده بزرگ و ریه. در خراسان شمالی، آذربایجان غربی و شرقی و گرگان سرطان‌های روده بزرگ بیش از سایر استان‌ها رواج پیدا کرده است.» کامران باقری‌لنکرانی، رئیس انجمن آندوسکوپی گوارشی ایران می‌گوید: «۱۲هزار ایرانی در ۱۴۰۱ به سرطان روده بزرگ مبتلا شدند.» این آمار رو به رشد بسیار نگران‌کننده است. 

گویی بسیاری از مردم در محاصره عوامل این بیماری گیر کرده و راه فراری ندارند. حریری به «دنیای اقتصاد» تاکید می‌کند: «اضطراب و نبود شادی و همچنین در نهایت سبک زندگی از مهم‌ترین عوامل موثر روی سرطان به شمار می‌آیند. البته باز هم تاکید می‌کنم که سرطان یک بیماری چندعاملی است.» برخی از مطالعات نشان داده‌اند که عوامل مرتبط با استرس با پیشرفت سریع‌تر انواع سرطان، از جمله سرطان‌های خون مانند لوسمی و لنفوم مرتبط است.

به گفته نویسندگان مقاله‌ای که در نوامبر ۲۰۱۱ منتشر شد، وقتی صحبت از افزایش خطر ابتلا به سرطان به دلیل استرس می‌شود، نتایج مطالعات بسیار متناقض بوده است. با این حال، این مطالعه و سایر مطالعات، شواهد مطمئن‌تری را برای حمایت از این ایده گزارش کرده‌اند که عواملی مانند پریشانی، افسردگی و انزوای اجتماعی می‌توانند بر سرعت پیشرفت سرطان تاثیر بگذارند و این عوامل استرس‌زا با پیشرفت سریع‌تر سرطان مرتبط هستند. 

قاتل ۳: تصادفات جاده‌ای

تصادفات جاده‌ای جایگاه سوم قاتلان اصلی ایرانیان را به خود اختصاص می‌دهد. مرکز آمار ایران اعلام کرده است: «بیش از یک‌سوم مرگ‌ومیر غیرطبیعی در بهار امسال ناشی از حوادث ترافیکی و تصادفات رانندگی بوده است؛ به‌طوری‌که چهار هزار و ۶۹۴ نفر در این حوادث جان باختند.» این درحالی است که طی یک دهه اخیر مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات رانندگی در ایران که با تلاش‌های گسترده نظارتی و فرهنگی مجموعه پلیس روند کاهشی را تجربه کرده بود، شوربختانه طی سه سال اخیر روند صعودی به خود گرفته است. آمارها بسیار قابل تامل است، به‌طوری‌که تعداد مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات در ایران با کل مرگ‌ومیر تصادفات رانندگی در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور و جمعیت ۴۵۰ میلیون نفری برابری می‌کند. 

مدیر انجمن زنان علیه سوانح ترافیکی می‌گوید: «البته باز هم در جهان رتبه دوم یا سوم هستیم که کشته‌های بالایی را داریم و امیدواریم این آمار کاهش پیدا کند» او بر این موضوع تاکید می‌کند: «زمانی که یک حادثه رانندگی اتفاق می‌افتد، نزدیک به ۴۵ درصد کشته‌های ما را رانندگان و سرنشینان خودرو شامل می‌شوند و نزدیک به ۲۳ درصد آن را عابران پیاده و حدود ۲۴ درصد هم موتورسواران تشکیل می‌دهند که در بین اینها متاسفانه آقایان بیش از سه‌چهارم کشته‌ها را شامل می‌شوند.» تصادفات جاده‌ای بیش از ۳ دهه است که جزو قاتلان اصلی ایرانیان به شمار می‌رود. تا امروز بارها بر راهکارها تاکید شده اما چه زمانی قرار است به نتیجه برسد، علامت سوالی است بی‌پاسخ.