چه‌کسی پشت فرمان ایران خودرو می‌نشیند
در شرایطی که فردا با برگزاری مجمع صاحبان سهام، رقابت بر سر کنترل کرسی‌های مدیریت ایران خودرو به اوج می‌رسد پرسش اصلی آن است که صندلی‌های هیأت مدیره ایران خودرو به چه‌کسانی خواهد رسید؟
قرار است یکشنبه 28مرداد- سهامداران ایران‌خودرو با حضور در مجمع عمومی عادی به‌طور فوق العاده هیأت‌مدیره جدید را برگزینند. در این شرایط رقابت بر سر کنترل اکثریت کرسی‌های هیأت مدیره و در نهایت تعیین یا تثبیت مدیرعامل به اوج می‌رسد.
هیأت مدیره ایران‌خودرو از 5عضو تشکیل شده و هر گروهی که 3عضو آن را در اختیار داشته باشد می‌تواند در اعمال سیاستگذاری‌ها و نصب مدیرعامل نقشی پر رنگ‌تر ایفا کند. در 4دهه گذشته سازمان گسترش به نمایندگی از دولت از قدرت کافی برای ایفای چنین نقشی برخوردار بوده است.
اما در مجمع فردا برای نخستین بار تسلط دولت بر مدیریت ایران‌خودرو به چالش کشیده می‌شود. از چند سال پیش در ترکیب سهامداران عمده شرکت ایران‌خودرو یک مالک جدید هم حضور یافته؛ گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد شرکت قطعه‌سازی کروز دست‌کم 18درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد هرچند گفته می‌شود میزان مالکیت این شرکت در ایران‌خودرو در ماه‌های اخیر به میزان نامعلومی افزایش یافته است. کروز از طریق شرکت‌های وابسته‌اش در سال‌های اخیر یک صندلی از 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو را در اختیار داشته است. محمد علیپور فطرتی و حمید کشاورز ازجمله صنعتگران فعال در بخش خصوصی هستند که کروز را در اوایل دهه 60خورشیدی پایه‌گذاری کرده‌اند. تخمین‌ها و برآوردها نشان می‌دهد کروز 12تا 30درصد از قطعات مورد نیاز ایران‌خودرو را برای ساخت اتومبیل تولید می‌کند.
برخی برآوردها نشان می‌دهد شرکت کروز احتمالا در روز 28مرداد و در پایان مجمع عادی به‌طور فوق العاده ایران‌خودرو دست‌کم صاحب 2کرسی از 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو خواهد شد و حالاپرسش اصلی آن است که صندلی سوم هیأت مدیره ایران‌خودرو به چه‌کسی خواهد رسید؟ صندلی سوم تعیین‌کننده ترکیب موازنه قوا در هیأت مدیره بزرگ‌ترین شرکت خودروساز ایران خواهد بود.
چگونگی مالکیت کروز در ایران‌خودرو
شرکت کروز به‌طور مستقیم در شرکت ایران‌خودرو سهامدار نیست، بلکه این شرکت از طریق تاسیس 2شرکت زیر مجموعه تحت نامهای تدبیر سرمایه آراد و وینارت به‌طور غیرمستقیم سهام شرکت ایران‌خودرو را خریده است. سهم این شرکت که در چند سال گذشته کمتر از 10درصد بود در 3سال گذشته از طریق خرید سهام خرد در بورس تهران آرام آرام افزایش یافته است. کروز حالا میزان مالکیتش را در ایران‌خودرو در بدبینانه‌ترین حالت به 18درصد رسانده است. البته با توجه به نقص‌های موجود در نحوه نمایش ترکیب سهامداران عمده در سامانه‌های بورس برای رونمایی از میزان دقیق مالکیت کروز در سهام ایران‌خودرو باید در انتظار مجمع فردا باقی ماند. به‌نظر می‌رسد سهام متعلق به کروز و مالکان آن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با وزن سهام متعلق به سازمان گسترش و نوسازی و صندوق بازنشستگی کشوری که اولی ماهیت دولتی و دومی شبه دولتی دارد؛ برابری می‌کند. به این ترتیب گمان می‌رود جریان مجمع فوق العاده ایران‌خودرو در روز یکشنبه 28مردادماه به‌گونه‌ای پیش رود که تعیین مالکان 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو با تنش‌هایی همراه شود زیرا دارنده 3کرسی از این 5کرسی می‌تواند خود را به‌عنوان مالک اصلی ایران‌خودرو معرفی کند.
اعتراض قطعه سازان به کروز
با وجود اینکه شرکت کروز در مقابل سازمان گسترش و صندوق بازنشستگی کشوری یک شرکت خصوصی تلقی می‌شود اما برخی قطعه‌سازان بخش خصوصی با مالکیت و حضور کروز در هیأت مدیره ایران‌خودرو مخالفند در این میان نظر شورای رقابت هم تا حد زیادی با آنها همسو است شورای رقابت به‌دلیل ساختار مالکیت عمودی، با حضور کروز در هیأت مدیره و ترکیب سهامداری ایران‌خودرو مخالفت کرده است. قطعه‌سازان می‌گویند شرکت کروز از یک طرف در تملک تک‌بعدی 2خانواده است و از سوی دیگر می‌تواند با در اختیار گرفتن سهام ایران‌خودرو ارتباط همکاری قطعه‌سازان را با شرکت ایران‌خودرو قطع کند. مطابق اطلاعات موجود هم‌اکنون 100درصد از سهام شرکت کروز به شرکت توسعه صنایع وینارت تعلق دارد و 100درصد از سهام این شرکت هم تحت مالکیت 2خانواده علیپور و کشاورز است.
در عین حال سهامداران شرکت وینارت، که همگی از خانواده مالکان کروز یعنی خانواده‌های کشاورز و علیپور هستند، مالک 100درصد از سهام شرکت تدبیر سرمایه آراد هم هستند و این شرکت دست‌کم 18درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد.
قطعه‌سازان همچنین مدعی‌اند شرکت کروز در تلاش است از طریق خرید سهام ایران‌خودرو انحصار ساخت قطعات اتومبیل در ایران را در دست بگیرد، زیرا این شرکت از طریق مالکیت عمودی در ایران‌خودرو و کسب 3کرسی در هیأت مدیره ایران‌خودرو قادر خواهد بود از اطلاعات مربوط به قرارداد‌های داخلی و خارجی ایران‌خودرو قبل از هر شخص دیگری دست یابد و روند تولید قطعات را به نفع خود تمام کند. البته مالکان کروز همه این ادعاها را رد می‌کنند. در این میان شورای رقابت هم با این عقیده هم نظر است و می‌گوید مالکیت شرکت کروز در ایران‌خودرو، با توجه به اینکه این شرکت بخش زیادی از قطعات اولیه شرکت ایران‌خودرو را تولید می‌کند، مطابق با قانون تمرکز یا مالکیت عمودی است و به ایجاد انحصار در صنعت خودرو‌سازی منجر می‌شود.
اقدامات اجرایی شورای رقابت
هفته گذشته رضا شیوا، رئیس شورای رقابت در نامهای به شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و هاشم یکه زارع، مدیرعامل ایران‌خودرو از آنها خواست تا مانع برگزاری مجمع فوق العاده 28مردادماه ایران‌خودرو شوند تا موضوع احتمال ایجاد انحصار شرکت کروز در بازار بررسی شود. در یکی از این نامه‌ها اشاره شده است که واگذاری کرسی‌های بیشتر در هیأت مدیره ایران‌خودرو به کروز غیرقانونی است اما مالکان کروز هم معتقدند براساس قانون تجارت، شورای رقابت قانوناً نمی‌تواند برگزاری یک مجمع را لغو کند. این در شرایطی است که مجمع فوق العاده شرکت ایران‌خودرو در نوبت دوم برگزار می‌شود و مطابق قانون تجارت امکان لغو نوبت دوم مجمع فوق العاده وجود ندارد و مجمع ایران‌خودرو می‌تواند حتی با حضور تعداد کمی از سهامداران تشکیل و انتخابات هیأت مدیره برگزار شود. همزمان با صدور نامه شورای رقابت برای لغو مجمع فوق العاده 28مردادماه شرکت ایران‌خودرو، ابتدا چهارشنبه شب شایعه لغو مجمع منتشر شد اما بعداز آنکه مدیران کروز به این رویه اعتراض کردند، مشخص شد شورای رقابت از قدرت قانونی برای صدور دستور لغو مجمع برخوردار نیست. آگاهان به مسائل قانون تجارت معتقدند مطابق این قانون هیچ‌کس نمی‌تواند برگزاری مجمع را لغو کند مگر با صدور یک دستور یا حکم قضایی. بنابراین به‌احتمال قریب به یقین مجمع صاحبان سهام ایران‌خودرو فردا تشکیل خواهد شد مگر آنکه در دقیقه90 اتفاق‌های دیگری پیش آید.
سرنوشت صندلی سوم
با توجه به سهم 18درصدی شرکت کروز در ایران‌خودرو این شرکت به‌احتمال فراوان مالکیت 2صندلی از 5صندلی ایران‌خودرو را در اختیار خواهد گرفت اما احتمالا سرنوشت صندلی سوم هیأت مدیره ایران‌خودرو به ارائه یک نامه قضایی که گفته می‌شود در دستان مدیران کروز است، موکول خواهد شد. اسفند‌ماه سال قبل زمانی که مجمع فوق‌العاده شرکت ایران‌خودرو برای تعیین اعضای هیأت مدیره برگزار شد نمایندگان کروز نامهای را به مجمع ارائه کردند که طبق آن از شرکت‌های سپهر ایرانیان کیش، نگار نصر سهم و سرمایه‌گذاری سمند، که به نمایندگی از دولت، سهامدار ایران‌خودرو هستند سلب حق رأی شد. به‌دنبال این واقعه دولتیان دست به‌کار شدند و در بهار امسال نسبت به این تصمیم قضایی اعتراض کردند و در رأی جدید حکم قبلی باطل شد و حضور شرکت‌های نامبرده شده در مجمع ایران‌خودرو و ارائه رأی بلامانع تشخیص داده شد. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی است نمایندگان شرکت کروز بار دیگر نسبت به رأی صادر شده در محاکم قضایی اعتراض کرده‌اند ولی هنوز از سرنوشت رأی نهایی صادر شده خبری در دست نیست در چنین شرایطی چنانچه رأی دادگاه به نفع شرکت کروز صادر شده باشد با احتمال بسیار زیاد با ارائه این رأی در مجمع عمومی 28مردادماه، برگ برنده در اختیار شرکت کروز قرار خواهد گرفت.
جایگاه کروز در صنعت قطعه‌سازی
فعالیت شرکت کروز از ابتدای دهه60 با شراکت حمید کشاورز توچائی و محمد علیپور فطرتی آغاز شد.کارخانه احداث شده این دو شریک که اکنون 36سال از همکاریشان می‌گذرد ابتدا به‌کار ساخت کلید‌های مخابراتی در دوران جنگ تحمیلی اشتغال داشت و بعد از پایان جنگ تحمیلی و در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70وارد حوزه ساخت کلید‌های موجود در داشبورد پیکان شد. کارخانه قطعه‌سازی کروز در جنوب تهران و در مقطعی در شهر صنعتی رشت فعال بوده است. این شرکت از 3دهه پیش با آغاز تولید کلید‌های خودروی پیکان وارد عرصه ساخت قطعات اتومبیل شد به و حالا محصولاتی چون استاپر موتور، ایربگ، دسته سیم، ضبط و پخش وکیلومتر شمارهای ایران خودرو را تولید می‌کند. هم‌اکنون شرکت کروز دست‌کم 3کارخانه و خط تولید در جاده قدیم کرج و جاده مخصوص کرج دارد و همراه شرکت عظام یکی از 2قطعه ساز بزرگ ایران است. شرکت کروز که گفته می‌شود هم‌اکنون نزدیک به 30درصد قطعات ایران خودرو را تولید می‌کند از ابتدای دهه 90شروع به خرید سهام شرکت ایران خودرو کرد و به‌تدریج درصد مالکیتش را در شرکت ایران خودرو افزایش داد. از دو سال پیش شرکت کروز 40درصد از سهام گروه بهمن، تولید‌کننده خودروهای مزدا را هم از بنیاد تعاون سپاه خرید و به مالک اصلی گروه بهمن تبدیل شد.
هیأت مدیره ایران‌خودرو از 5عضو تشکیل شده و هر گروهی که 3عضو آن را در اختیار داشته باشد می‌تواند در اعمال سیاستگذاری‌ها و نصب مدیرعامل نقشی پر رنگ‌تر ایفا کند. در 4دهه گذشته سازمان گسترش به نمایندگی از دولت از قدرت کافی برای ایفای چنین نقشی برخوردار بوده است.
اما در مجمع فردا برای نخستین بار تسلط دولت بر مدیریت ایران‌خودرو به چالش کشیده می‌شود. از چند سال پیش در ترکیب سهامداران عمده شرکت ایران‌خودرو یک مالک جدید هم حضور یافته؛ گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد شرکت قطعه‌سازی کروز دست‌کم 18درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد هرچند گفته می‌شود میزان مالکیت این شرکت در ایران‌خودرو در ماه‌های اخیر به میزان نامعلومی افزایش یافته است. کروز از طریق شرکت‌های وابسته‌اش در سال‌های اخیر یک صندلی از 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو را در اختیار داشته است. محمد علیپور فطرتی و حمید کشاورز ازجمله صنعتگران فعال در بخش خصوصی هستند که کروز را در اوایل دهه 60خورشیدی پایه‌گذاری کرده‌اند. تخمین‌ها و برآوردها نشان می‌دهد کروز 12تا 30درصد از قطعات مورد نیاز ایران‌خودرو را برای ساخت اتومبیل تولید می‌کند.
برخی برآوردها نشان می‌دهد شرکت کروز احتمالا در روز 28مرداد و در پایان مجمع عادی به‌طور فوق العاده ایران‌خودرو دست‌کم صاحب 2کرسی از 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو خواهد شد و حالاپرسش اصلی آن است که صندلی سوم هیأت مدیره ایران‌خودرو به چه‌کسی خواهد رسید؟ صندلی سوم تعیین‌کننده ترکیب موازنه قوا در هیأت مدیره بزرگ‌ترین شرکت خودروساز ایران خواهد بود.
چگونگی مالکیت کروز در ایران‌خودرو
شرکت کروز به‌طور مستقیم در شرکت ایران‌خودرو سهامدار نیست، بلکه این شرکت از طریق تاسیس 2شرکت زیر مجموعه تحت نامهای تدبیر سرمایه آراد و وینارت به‌طور غیرمستقیم سهام شرکت ایران‌خودرو را خریده است. سهم این شرکت که در چند سال گذشته کمتر از 10درصد بود در 3سال گذشته از طریق خرید سهام خرد در بورس تهران آرام آرام افزایش یافته است. کروز حالا میزان مالکیتش را در ایران‌خودرو در بدبینانه‌ترین حالت به 18درصد رسانده است. البته با توجه به نقص‌های موجود در نحوه نمایش ترکیب سهامداران عمده در سامانه‌های بورس برای رونمایی از میزان دقیق مالکیت کروز در سهام ایران‌خودرو باید در انتظار مجمع فردا باقی ماند. به‌نظر می‌رسد سهام متعلق به کروز و مالکان آن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با وزن سهام متعلق به سازمان گسترش و نوسازی و صندوق بازنشستگی کشوری که اولی ماهیت دولتی و دومی شبه دولتی دارد؛ برابری می‌کند. به این ترتیب گمان می‌رود جریان مجمع فوق العاده ایران‌خودرو در روز یکشنبه 28مردادماه به‌گونه‌ای پیش رود که تعیین مالکان 5صندلی هیأت مدیره ایران‌خودرو با تنش‌هایی همراه شود زیرا دارنده 3کرسی از این 5کرسی می‌تواند خود را به‌عنوان مالک اصلی ایران‌خودرو معرفی کند.
اعتراض قطعه سازان به کروز
با وجود اینکه شرکت کروز در مقابل سازمان گسترش و صندوق بازنشستگی کشوری یک شرکت خصوصی تلقی می‌شود اما برخی قطعه‌سازان بخش خصوصی با مالکیت و حضور کروز در هیأت مدیره ایران‌خودرو مخالفند در این میان نظر شورای رقابت هم تا حد زیادی با آنها همسو است شورای رقابت به‌دلیل ساختار مالکیت عمودی، با حضور کروز در هیأت مدیره و ترکیب سهامداری ایران‌خودرو مخالفت کرده است. قطعه‌سازان می‌گویند شرکت کروز از یک طرف در تملک تک‌بعدی 2خانواده است و از سوی دیگر می‌تواند با در اختیار گرفتن سهام ایران‌خودرو ارتباط همکاری قطعه‌سازان را با شرکت ایران‌خودرو قطع کند. مطابق اطلاعات موجود هم‌اکنون 100درصد از سهام شرکت کروز به شرکت توسعه صنایع وینارت تعلق دارد و 100درصد از سهام این شرکت هم تحت مالکیت 2خانواده علیپور و کشاورز است.
در عین حال سهامداران شرکت وینارت، که همگی از خانواده مالکان کروز یعنی خانواده‌های کشاورز و علیپور هستند، مالک 100درصد از سهام شرکت تدبیر سرمایه آراد هم هستند و این شرکت دست‌کم 18درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد.
قطعه‌سازان همچنین مدعی‌اند شرکت کروز در تلاش است از طریق خرید سهام ایران‌خودرو انحصار ساخت قطعات اتومبیل در ایران را در دست بگیرد، زیرا این شرکت از طریق مالکیت عمودی در ایران‌خودرو و کسب 3کرسی در هیأت مدیره ایران‌خودرو قادر خواهد بود از اطلاعات مربوط به قرارداد‌های داخلی و خارجی ایران‌خودرو قبل از هر شخص دیگری دست یابد و روند تولید قطعات را به نفع خود تمام کند. البته مالکان کروز همه این ادعاها را رد می‌کنند. در این میان شورای رقابت هم با این عقیده هم نظر است و می‌گوید مالکیت شرکت کروز در ایران‌خودرو، با توجه به اینکه این شرکت بخش زیادی از قطعات اولیه شرکت ایران‌خودرو را تولید می‌کند، مطابق با قانون تمرکز یا مالکیت عمودی است و به ایجاد انحصار در صنعت خودرو‌سازی منجر می‌شود.
اقدامات اجرایی شورای رقابت
هفته گذشته رضا شیوا، رئیس شورای رقابت در نامهای به شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و هاشم یکه زارع، مدیرعامل ایران‌خودرو از آنها خواست تا مانع برگزاری مجمع فوق العاده 28مردادماه ایران‌خودرو شوند تا موضوع احتمال ایجاد انحصار شرکت کروز در بازار بررسی شود. در یکی از این نامه‌ها اشاره شده است که واگذاری کرسی‌های بیشتر در هیأت مدیره ایران‌خودرو به کروز غیرقانونی است اما مالکان کروز هم معتقدند براساس قانون تجارت، شورای رقابت قانوناً نمی‌تواند برگزاری یک مجمع را لغو کند. این در شرایطی است که مجمع فوق العاده شرکت ایران‌خودرو در نوبت دوم برگزار می‌شود و مطابق قانون تجارت امکان لغو نوبت دوم مجمع فوق العاده وجود ندارد و مجمع ایران‌خودرو می‌تواند حتی با حضور تعداد کمی از سهامداران تشکیل و انتخابات هیأت مدیره برگزار شود. همزمان با صدور نامه شورای رقابت برای لغو مجمع فوق العاده 28مردادماه شرکت ایران‌خودرو، ابتدا چهارشنبه شب شایعه لغو مجمع منتشر شد اما بعداز آنکه مدیران کروز به این رویه اعتراض کردند، مشخص شد شورای رقابت از قدرت قانونی برای صدور دستور لغو مجمع برخوردار نیست. آگاهان به مسائل قانون تجارت معتقدند مطابق این قانون هیچ‌کس نمی‌تواند برگزاری مجمع را لغو کند مگر با صدور یک دستور یا حکم قضایی. بنابراین به‌احتمال قریب به یقین مجمع صاحبان سهام ایران‌خودرو فردا تشکیل خواهد شد مگر آنکه در دقیقه90 اتفاق‌های دیگری پیش آید.
سرنوشت صندلی سوم
با توجه به سهم 18درصدی شرکت کروز در ایران‌خودرو این شرکت به‌احتمال فراوان مالکیت 2صندلی از 5صندلی ایران‌خودرو را در اختیار خواهد گرفت اما احتمالا سرنوشت صندلی سوم هیأت مدیره ایران‌خودرو به ارائه یک نامه قضایی که گفته می‌شود در دستان مدیران کروز است، موکول خواهد شد. اسفند‌ماه سال قبل زمانی که مجمع فوق‌العاده شرکت ایران‌خودرو برای تعیین اعضای هیأت مدیره برگزار شد نمایندگان کروز نامهای را به مجمع ارائه کردند که طبق آن از شرکت‌های سپهر ایرانیان کیش، نگار نصر سهم و سرمایه‌گذاری سمند، که به نمایندگی از دولت، سهامدار ایران‌خودرو هستند سلب حق رأی شد. به‌دنبال این واقعه دولتیان دست به‌کار شدند و در بهار امسال نسبت به این تصمیم قضایی اعتراض کردند و در رأی جدید حکم قبلی باطل شد و حضور شرکت‌های نامبرده شده در مجمع ایران‌خودرو و ارائه رأی بلامانع تشخیص داده شد. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی است نمایندگان شرکت کروز بار دیگر نسبت به رأی صادر شده در محاکم قضایی اعتراض کرده‌اند ولی هنوز از سرنوشت رأی نهایی صادر شده خبری در دست نیست در چنین شرایطی چنانچه رأی دادگاه به نفع شرکت کروز صادر شده باشد با احتمال بسیار زیاد با ارائه این رأی در مجمع عمومی 28مردادماه، برگ برنده در اختیار شرکت کروز قرار خواهد گرفت.
جایگاه کروز در صنعت قطعه‌سازی
فعالیت شرکت کروز از ابتدای دهه60 با شراکت حمید کشاورز توچائی و محمد علیپور فطرتی آغاز شد.کارخانه احداث شده این دو شریک که اکنون 36سال از همکاریشان می‌گذرد ابتدا به‌کار ساخت کلید‌های مخابراتی در دوران جنگ تحمیلی اشتغال داشت و بعد از پایان جنگ تحمیلی و در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70وارد حوزه ساخت کلید‌های موجود در داشبورد پیکان شد. کارخانه قطعه‌سازی کروز در جنوب تهران و در مقطعی در شهر صنعتی رشت فعال بوده است. این شرکت از 3دهه پیش با آغاز تولید کلید‌های خودروی پیکان وارد عرصه ساخت قطعات اتومبیل شد به و حالا محصولاتی چون استاپر موتور، ایربگ، دسته سیم، ضبط و پخش وکیلومتر شمارهای ایران خودرو را تولید می‌کند. هم‌اکنون شرکت کروز دست‌کم 3کارخانه و خط تولید در جاده قدیم کرج و جاده مخصوص کرج دارد و همراه شرکت عظام یکی از 2قطعه ساز بزرگ ایران است. شرکت کروز که گفته می‌شود هم‌اکنون نزدیک به 30درصد قطعات ایران خودرو را تولید می‌کند از ابتدای دهه 90شروع به خرید سهام شرکت ایران خودرو کرد و به‌تدریج درصد مالکیتش را در شرکت ایران خودرو افزایش داد. از دو سال پیش شرکت کروز 40درصد از سهام گروه بهمن، تولید‌کننده خودروهای مزدا را هم از بنیاد تعاون سپاه خرید و به مالک اصلی گروه بهمن تبدیل شد.