سفری به ایران در ابتدای ورود اسلام: قدیمی‌ترین مساجد ایران که در ابتدا آتشکده بودند

ایرانیان اولین مردمانی بودند که به جای پرستش رب النوع، خدایی یگانه را می‌پرستیدند؛ این مساله بر لایه لایه هنر معماری ایران زمین نقش داشت و زمینه را برای مسجدسازی فراهم می‌کرد.

به گزارش راهنماتو، پس از افول دولت ساسانی و ورود اسلام به ایران زمینه مسجدسازی برای مسلمانان فراهم بود چراکه ایرانیان باستان در بناهای مقدس خود از هیچگونه تصاویر بت‌گونه (آنطور که در شرق دور و هند باستان یا حتی بین‌النهرین می‌بینیم) استفاده نمی‌کردند.

اما اگر بخواهیم به زمانی پیش از دوره ساسانیان و اماکن مقدس ایران باستان برگردیم باید به این نکته اشاره کنیم که عموما آتشکده‌های ایرانی در فضای باز قرار می‌گرفت، بنابراین بناهای مقدس فراوانی از دوره هخامنشیان برجای نمانده.

بنابراین در این مطلب  رهسپار دوره‌ای می‌شویم که اسلام به ایران وارد می‌شد و بسیاری از آتشکده‌ها تبدیل به مسجد. در این مقاله برخی از آتشکده‌هایی که تبدیل به مسجد شدند و هنوز محلی هستند برای نیایش به شما معرفی خواهد شد.

تغییر کاربری آتشکده‌ها در بدو ورود اسلام به ایران

حال به سر خط بازمی‌گردیم و دوره‌ای که ساسانیان سقوط کردند. پس از سقوط آخرین سلسله پادشاهان باستانی ایران، اسلام ترویج می‌یافت و منتشر می‌شد و آیین مزداپرستی دستخوش تغییرات فراوانی می‌گشت. از طرفی با افزایش تعداد مسلمانان، نیاز به مساجد و اماکن سیاسی-اجتماعی مربوط به مسلمانان نیز افزایش می‌یافت.

بنابراین، اغلب در همان مکان آتشکده‌ها شروع به عبادت کردند تا از این راه نشان دهند که در حال ادامه یکتا پرستی عهد باستان هستیم. بنابراین، معماری اسلامی ادامه دهنده معماری عصر ساسانی شد در حالی که مواد و مصالح، طرح و نقشه و پلان‌ها را تکمیل یا دستخوش تغییر می‌کرد.

مسجد سنگی داراب، واقع در دل کوه پهنا و در نزدیکی شهرستان داراب، اثری تاریخی و معماری منحصر به فرد است که ریشه در دوران ساسانی دارد. این بنا که ابتدا به عنوان معبد مهرپرستان آریایی مورد استفاده قرار می‌گرفته، در دوره ساسانیان به آتشکده تبدیل شده و سپس در عصر اتابکان فارس به مسجد تغییر کاربری داده است. ساختار سنگی و ستون‌های تمام سنگی این بنا، حکایت از مهارت بالای معماران آن دوران دارد. مسجد سنگی داراب با تلفیق معماری باستانی و اسلامی، نمادی از تاریخ پرفراز و نشیب ایران است.

آدرس مسجد سنگی

برای رفتن به مسجد سنگی باید به پنج کیلومتری جنوب‌شرقی شهر داراب بروید.

2. مسجد جامع ایزدخواست: چهارطاقی ساسانی ایزدخواست

مسجد جامع بروجرد، یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی و مذهبی ایران است که بر روی خرابه‌های یک آتشکده ساسانی بنا شده است. این مسجد با قدمتی بیش از هزار سال، شاهدی بر تحولات تاریخی و معماری ایران است. این بنای باشکوه که در طی سده‌ها بارها بازسازی و تعمیر شده، ترکیبی منحصربه‌فرد از معماری اسلامی و باستانی ایران را به نمایش می‌گذارد.

گنبدخانه مرتفع، ایوان‌های بلند، شبستان‌های ستون‌دار و کتیبه‌های تاریخی، از جمله ویژگی‌های بارز این مسجد هستند. مسجد جامع بروجرد نه تنها یک مکان مقدس برای مسلمانان بلکه یک موزه زنده از تاریخ و فرهنگ ایران نیز محسوب می‌شود. البته پیش از اینکه تبدیل به مسجد شود از آتشکده آن ویرانه‌ای بیش نمانده بود!

آدرس مسجد جامع بروجرد

برای رفتن به مسجد جامع بروجرد باید به استان لرستان، بروجرد، محله دودانگه، خیابان جعفری بروید.

4. مسجد جامع نیریز

در مورد مسجد جامع فهرج یزد شک و تردیدهایی وجود دارد. برخی می‌گویند این مسجد از ابتدا در قرن اول هجری به عنوان مسجد ساخته شد. اما، نقش و نگارهای ساسانی که بر درهای این مسجد هستند نشان می‌دهند که از هنر ساسانی و حتی پارتی در ساخت این بنا استفاده شده است.

بنابراین حتی اگر این بنا را یک مسجد بدانیم، آرایه‌هایی از یک آتشکده ساسانی در آن به چشم می‌خورد. این مسجد زیبا با سه دهانه شبستان و با قوس‌های بیضی از خشت خام و پوششی از گل است و به جای کاهگل از کاهگل ارزه در ساخت آن استفاده شده است. از طرفی گچبری‌های این بنای زیبا به صورت شکنجی و پیچکی است همانطور که در کاخ کسری می‌بینیم و نمای دیوارها از سیم گل و ریگ گل است.

آدرس مسجد جامع فهرج

برای رفتن به مسجد جامع فهرج باید به استان یزد، شهر یزد، بزرگراه یزد-بافق، روستای فهرج بروید.

6. مسجد تاریخانه دامغان

یکی دیگر از مساجد برجای مانده از قرون اولیه اسلام که در مورد تاریخ احداث آن حدس و گمان‌هایی هست، مسجد تاریخانه دامغان است که مطمئنا شالوده آن ساسانی است. شاید بتوان گفت که معروف‌ترین و بزرگترین مسجد قرون اولیه اسلامی (تقریبا قرن دوم هجری) در ایران، این بنا است.

وقتی به طرح کلی ساختمان نگاهی می‌اندازیم مبهوت از زیبایی آن متوجه نوع آجرچینی و مصالح آن می‌شویم که به رنگ قرمز و ستون‌هایی شبیه به ستون‌های دوره ساسانیان به ما چشمک می‌زنند. آسمانه شبستان در این مسجد کوتاه است و پیرامون حیاط آن رواق‌هایی با طاق ضربی روی پله‌های مدور قرار گرفته. می‌گویند در نهایت این بنا در عصر سلجوقیان تکمیل شد و به شکلی که اکنون می‌بینیم درآمده است.

آدرس مسجد تاریخانه دامغان

برای رفتن به مسجد تاریخانه دامغان باید به استان سمنان، دامغان، میدان امام خمینی، خیابان شهید مطهری بروید.