شبکه‌های فیلترشده اولین انتخاب کاربران و کسب‌وکارها برای استفاده است

بررسی‌ها و گزارش‌های مختلف در مورد فیلترینگ نشان داده که این محدودیت در دسترسی به سرویس‌های بین‌المللی به هدف خود نرسیده است و همچنان کاربران با استفاده از فیلترشکن به سرویس‌های محدود شده دسترسی دارند. به تازگی هم مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با جمع‌آوری اطلاعات شرکت‌های استارتاپی و مرکز توسعه تجارت الکترونیک گزارشی از اثر فیلترینگ اینترنت بر تجارت داخلی و خارجی (فروش آنلاین) کسب‌وکارهای اینترنتی کشور منتشر کرده است. طبق این گزارش حدود ۵۷ درصد کسب‌وکارهای اینترنتی با وجود فیلتر شبکه‌های اجتماعی خارجی همچنان از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند. تاثیر فیلترینگ بیشتر از همه باعث خسارت مالی، بیکاری، مهاجرت، عدم حضور سرمایه‌گذاری خارجی و سختی در دسترسی کسب‌وکارها و مردم به سرویس‌های محدود شده است.

به گزارش «فن‌زی» فیلترینگ در کشور هم پای ورود اینترنت به کشور رشد کرده است. حالا کمتر سرویسی خارجی در کشور وجود دارد که فیلتر نشده باشد. فیلترینگ و محدودیت از تابستان ۱۴۰۱ تا کنون هم بیشتر و گسترده‌تر از هر زمان دیگری شده است.

خسارت‌ها و زیان‌های میلیون دلاری

در زمان شروع قطعی و اختلال گسترده در اینترنت و فیلترینگ سرویس‌های مانند اینستاگرام، واتس‌اپ، لینکدین، اسکایپ و … گزارش‌های مختلفی از میزان خسارت این شرایط و ادامه‌دار بودن آن برای ماه‌ها روی کسب‌وکارها منتشر شد. طبق این آمار که در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران هم ذکر شده، مرکز توسعه تجارت الکترونیک خسارت روزانه اختلال و محدودیت اینترنت را از اواخر تابستان سال ۱۴۰۱ روزانه ۵۸.۳ میلیون دلار برآورد کرده است. این آمار از سوی نت‌بلاکس روزانه ۳۱.۵۷ میلیون دلار اعلام شده و پلتفرم پادرو هم این خسارت را روزانه ۲.۹۸ میلیون دلار ذکر کرده است.

بر اساس نتایج گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، که نتیجه نظرسنجی از ۱۰۴ کسب‌وکار اینترنتی است، پیش‌بینی شده بود که در صورت تداوم روند فیلترینگ کشور به طور متوسط، روزانه ۱۴.۱۷ میلیارد تومان کسب‌وکارهای اینترنتی کاهش فروش خواهند داشت.

این مرکز با استناد به گزارش دیجیتال ۲۰۲۳ هم اعلام کرده است، تعداد کاربران فعال ایرانی در شبکه‌های اجتماعی در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۸ میلیون نفر اعلام بوده است. این عدد ۵۴ درصد کل جمعیت و حدود ۶۹ درصد کل کاربران اینترنت را تشکیل می‌دهد. با این حساب ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی در ایران در این سال حدود ۵۴ درصد برآورد شده است. در سال ۲۰۲۲ ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در جهان با ۵ میلیارد کاربر حدود ۶۰ درصد برآورد شده بود.

بر اساس همین گزارش، مهم‌ترین شبکه‌های اجتماعی کشور بر اساس میزان ترافیک آنها در سال ۱۴۰۱ پینترست با ۲۶.۲۳ درصد، اینستاگرام با ۲۶.۲ درصد، رددیت با ۱۴.۹۵ درصد، لینکدین با ۱۲.۶۴ درصد، یوتیوب با ۶.۶۹ درصد، فیسبوک با ۶.۳۵درصد، توئیتر با ۶.۲۲ درصد و سایر شبکه های اجتماعی با ۰.۶۹ درصد بوده است. به استناد گزارش ایران دیجیتال ۲۰۲۳، روبیکا با ۳۹ میلیون کاربر در جایگاه نخست شبکه‌های اجتماعی بومی قرار دارد. پس از آن ایتا با حدود ۲۲ میلیون، بله با حدود ۱۵ میلیون و سروش پلاس با حدود ۱۰ میلیون کاربر در رده‌های بعدی شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده کابران ایرانی قرار دارند.

گزارش مرکز پژوهش‌ها به گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک کشور در این زمینه هم اشاره کرده است. مرکز توسعه تجارت الکترونیک بر اساس ارسال پرسشنامه از فعالان تجارت الکترونیک کشور، تخمین زده است که حدود ۴۳ درصد از کل کسب و کارهای اینترنتی در سال ۱۴۰۲ از «شبکه های اجتماعی» به عنوان اصلی‌ترین روش ارائه کالا و خدمات خود استفاده کرده اند. بیشتر این کسب و کارها، علاوه‌بر بر شبکه‌های اجتماعی از وبسایت خود نیز بهره گرفته‌‌اند. بر اساس نتایج همین نظرسنجی، ۲۵ درصد از کسب و کارهای اینترنتی از تلفن، ۲۲ درصد از پیام‌رسان‌ها و ۱۰ درصد نیز از نرم‌افزارهای تلفن همراه به‌‌عنوان بیشترین روش ارائه کالا و خدمات خود استفاده کرده‌اند.

فیلترشکن؛ راه‌های بی‌نهایت برای دور زدن فیلترینگ

فیلترینگ در کنار آزار کاربران و کسب‌وکارها و دور کردن آنها از حق اساسی شهروندیشان، باعث رشد استفاده از فیلترشکن هم شده است. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در بخشی از گزارش خود با اتکا به آمار گزارش سالانه برخی شرکت‌های اینترنتی میزان استفاده از فیلترشکن در کشور را نیز اعلام کرده است.

 بر اساس آمار ذکر شده در گزارش یکتانت، میزان استفاده از VPN در بین کاربران ۱۵ تا ۱۷ سال، ۹۷ درصد است. همچنین میزان استفاده کاربران با تحصیالت ابتدایی از فیلترشکن ۶۳ درصد است؛ یعنی از هر سه کاربر ایرانی با تحصیلات ابتدایی، ۲ نفر از  VPN استفاده می‌کنند. بر اساس گزارش آزمایشگاه داده و حکمرانی، دست کم ۳۰ درصد از کاربران اینترنت در کشور ماهانه تا ۱۵۰ هزار تومان برای خرید یا تمدید اشتراک VPN متقبل هزینه می‌شوند. با در نظر گرفتن تعداد کاربرهای اینترنت کشور، گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن سالانه بالغ بر پنج هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این گزارش اعلام کرده که فیلترینگ باعث ایجاد بازار خرید و فروش غیررسمی VPN با گردش مالی سالانه ۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان شده است.