وضعیت جنگل‌های ایران و کاهش آنها بررسی چالش‌ها و پیامدها

شرق: جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی در هر کشور هستند که نقشی حیاتی در حفظ تعادل اکولوژیکی، تنوع زیستی، تأمین منابع آبی، مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ خاک ایفا می‌کنند. ایران به‌عنوان یک کشور با تنوع اقلیمی و زیستی منحصر‌به‌فرد، به جنگل‌های ارزشمندی نیاز دارد که نقش مهمی در حفظ این تعادل ایفا می‌کنند. با‌این‌حال، جنگل‌های ایران در سال‌های اخیر با تهدیدها و چالش‌های متعددی مواجه شده‌اند که باعث کاهش شدید مساحت آنها شده است. در این مقاله، به بررسی وضعیت جنگل‌های ایران و علل کاهش آنها پرداخته می‌شود. طبق آخرین گزارش‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران، در حال حاضر جنگل‌های کشور حدود ۱۴ میلیون هکتار مساحت دارند که معادل هشت درصد از مساحت کل کشور است. این در حالی است که در گذشته، سطح جنگل‌ها در ایران بیش از ۱۸ میلیون هکتار بوده و این کاهش چهار میلیون هکتاری نشان‌دهنده روند نزولی درخور‌ توجه در دهه‌های اخیر است. جنگل‌های ایران عمدتا در شمال کشور، به‌ویژه در نواحی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان واقع شده‌اند که به جنگل‌های هیرکانی معروف هستند. این جنگل‌ها‌ که حدود پنج میلیون هکتار از مساحت کل جنگل‌های ایران را شامل می‌شوند، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی و اکولوژیکی دنیا شناخته می‌شوند. یکی از اصلی‌ترین علل کاهش سطح جنگل‌های ایران، فعالیت‌های انسانی است. گسترش کشاورزی و ایجاد زمین‌های زراعی یکی از عوامل عمده‌ای است که منجر به تخریب جنگل‌ها می‌شود. بر اساس داده‌های موجود، حدود ۳۵ درصد از جنگل‌های ایران به دلیل تبدیل به زمین‌های کشاورزی یا ساخت‌وساز از دست رفته‌اند. این فرایند اغلب به دلیل ‌رعایت‌نکردن استانداردهای محیط‌زیستی و استفاده ناپایدار از منابع طبیعی صورت می‌گیرد. علاوه بر این، جنگل‌زدایی‌های غیرمجاز در برخی مناطق نیز به‌شدت افزایش یافته است. تخریب جنگل‌ها در این مناطق عمدتا به دلیل نیاز به چوب و سوخت، به‌ویژه در مناطق روستایی‌ صورت می‌گیرد. عامل دیگری که به کاهش مساحت جنگل‌ها دامن زده‌، آتش‌سوزی‌های گسترده در مناطق جنگلی است. این آتش‌سوزی‌ها‌ که به‌طور معمول ناشی از بی‌احتیاطی انسان‌ها یا تغییرات اقلیمی هستند، به‌طور مداوم جنگل‌ها را در معرض تهدید قرار می‌دهند. در سال‌های اخیر، ایران شاهد آتش‌سوزی‌های وسیعی در جنگل‌های شمالی کشور بوده که خسارات زیادی به این اکوسیستم‌ها وارد کرده است. به‌طور خاص، در سال ۱۳۹۹‌ آتش‌سوزی در جنگل‌های شمال ایران باعث از بین رفتن هزاران هکتار از اراضی جنگلی شد. تغییرات اقلیمی نیز یکی از عوامل مهم در کاهش پوشش جنگلی در ایران است. تغییر الگوهای بارندگی و افزایش دما‌ که به دلیل پدیده‌های جهانی تغییرات اقلیمی رخ می‌دهند، تأثیرات شایان توجهی بر اکوسیستم‌های جنگلی کشور دارند. این تغییرات می‌توانند به کاهش رشد درختان، افزایش خشک‌سالی‌ها و تغییر ترکیب گونه‌های گیاهی منجر شوند. طبق مطالعات انجام‌شده، تغییرات اقلیمی در حال تغییر شدت و نوع بارش‌ها در مناطق شمالی ایران است، به‌طوری‌که بارش‌ها به صورت نامنظم و شدیدتر از قبل رخ می‌دهند. این موضوع باعث کاهش منابع آب در این مناطق و تهدید جنگل‌ها می‌شود. از دیگر مشکلات عمده‌ای که جنگل‌های ایران با آن مواجه هستند، فعالیت‌های صنعتی و استخراج منابع معدنی است. بسیاری از مناطق جنگلی ایران تحت تأثیر پروژه‌های عمرانی، جاده‌سازی و استخراج منابع طبیعی قرار دارند. این فعالیت‌ها به تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش کیفیت اکوسیستم جنگلی می‌انجامد. علاوه بر این، دسترسی آسان به جنگل‌ها برای بهره‌برداری‌های اقتصادی، مانند برداشت چوب و پسماندهای کشاورزی‌ نیز یکی از عوامل تهدیدکننده است. در مواجهه با این چالش‌ها، نیاز به مدیریت پایدار جنگل‌ها و اجرای سیاست‌های محیط‌زیستی جدی و جامع احساس می‌شود. برای مقابله با روند تخریب جنگل‌ها، باید به حفاظت از این منابع طبیعی اولویت داده شود. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران در تلاش است تا از طریق طرح‌های احیای جنگل‌ها و کنترل آتش‌سوزی‌ها، به بازسازی و حفاظت از این اکوسیستم‌ها بپردازد. همچنین، طرح‌های توسعه کشاورزی پایدار، بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از روش‌های غیرمخرب برای تأمین سوخت و چوب‌ می‌تواند به کاهش فشار بر جنگل‌ها کمک کند. در نهایت، افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت جنگل‌ها و اثرات منفی جنگل‌زدایی، می‌تواند نقش مؤثری در حفاظت از این منابع طبیعی ایفا کند. مشارکت جوامع محلی در حفظ جنگل‌ها و اجرای طرح‌های توسعه پایدار، به‌ویژه در مناطق آسیب‌دیده، از اهمیت بالایی برخوردار است. جنگل‌ها نه‌تنها به‌عنوان منابع طبیعی باارزش، بلکه به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از هویت و فرهنگ ایران باید مورد توجه قرار گیرند. کاهش جنگل‌های ایران چالشی است که نه‌تنها تهدیدی برای محیط‌ زیست بلکه برای اقتصاد، فرهنگ و امنیت اجتماعی کشور نیز به شمار می‌رود. بنابراین، اقدامات فوری و مؤثر برای حفاظت از این اکوسیستم‌ها ضروری است تا از بروز بحران‌های زیست‌محیطی جلوگیری شده و آینده‌ای پایدار برای نسل‌های آینده فراهم شود.