استمرارِ حافظه

امین شاهد - روزنامه‌نگار و پژوهشگر

بدون شک تاریخ هنر ایران در کنار بسیاری از هنرمندان تأثیرگذار دیگر، نام نیکزاد نجومی (نیکی) را در صدر حافظه خود ثبت خواهد کرد؛ کسی که در 82‌سالگی همچنان دغدغه‌مند و پرتلاش به مسائل روز اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی واکنش نشان داده است. اگر قرار باشد حرفه‌ای‌بودن در هنر را تعریف کنیم، هنرمند تمام‌وقت و بدون بازنشستگی، یک هنرمند حرفه‌ای است و نیکی یک هنرمند تمام‌وقت است. آثار نیکزاد نجومی، آینه‌ای شکسته از حقیقت‌اند؛ تکه‌هایی از تاریخ، سیاست و فرهنگ که در هزارتوی رنگ‌ها و خطوط، معنایی تازه می‌جویند. این آثار توجه منتقدان را به دلیل زبان بصری جسورانه و پر از بار سیاسی خود جلب کرده است. هنر او ترکیبی از سوررئالیسم، تفسیر اجتماعی و انتقاد صریح از سیستم‌های سیاسی است. در ترکیب‌های بی‌نظیرش، انسان‌هایی با شکل‌های تحریف‌شده در پس‌زمینه‌های آشفته ظاهر می‌شوند که احساسات بی‌نظمی و مقاومت را برمی‌انگیزند و اغلب به نقد رژیم‌های سرکوبگر می‌پردازند. تکنیک در آثار نیکزاد نجومی نقش مهمی در بیان مفاهیم پیچیده و چندلایه‌ای که او دنبال می‌کند، دارد. او با بهره‌گیری از ترکیب‌های خاص، سبک‌های متنوع و انتخاب دقیق مواد و فرم، موفق به خلق آثاری شده که بیننده را به تأمل و واکنش وامی‌دارد.

یکی از مشخصه‌های بارز آثار نجومی، استفاده از عناصر هنر سنتی ایرانی (به‌ویژه مینیاتور) در کنار سبک‌های مدرن غربی است. او خطوط، ترکیب‌بندی و رنگ‌آمیزی ظریف مینیاتور ایرانی را با روش‌های جسورانه‌تر مدرنیسم، مثل رنگ‌آمیزی آثار فوویستی که بیانگر خشونت یا تضاد هستند، ترکیب می‌کند. این تلفیق را می‌توان نشان‌دهنده تلاش او برای ایجاد دیالوگ بین فرهنگ‌های مختلف دانست. نجومی در برخی از آثار خود از کلاژ استفاده می‌کند تا لایه‌های مفهومی بیشتری به اثر اضافه کند و با اینکه هنرمندان معاصر از تکنیک کلاژ کمتر استفاده می‌کنند، او با قرار‌دادن تصاویر و نوشته‌های چاپ‌شده و مواد مختلف در کنار هم، پیچیدگی زندگی مدرن و چندگانگی فرهنگی را که خود نیز به آن دچار است، نشان می‌دهد. این تکنیک به او اجازه می‌دهد شکاف میان سنت و مدرنیته یا واقعیت و انتزاع را نمایش دهد.

همچنین آثار نیکی نجومی اغلب بسیار دقیق طراحی شده‌اند. او به جزئیات توجه ویژه‌ای دارد، به‌ویژه در خطوط، الگوها و نقش‌مایه‌هایی که در آثارش به چشم می‌خورند. این دقت در طراحی، تأثیرگذاری بصری اثر را تقویت می‌کند و مخاطب را به تماشای دقیق‌تر فرامی‌خواند. این ویژگی نیز بازتابی از تأثیرات هنر سنتی ایرانی است که به‌دقت در جزئیات شناخته می‌شود. رنگ‌ها در آثار او بسیار متنوع و پرمعنا هستند. او از رنگ‌های زنده و قوی با هارمونی دقیق برای جلب توجه و ایجاد تأثیر احساسی استفاده می‌کند. در برخی آثار، کنتراست‌های رنگی شدید دیده می‌شود که نشان‌دهنده تضادهای موجود در موضوعات آثار هستند. مثلا با استفاده از رنگ‌های قرمز و سیاه ممکن است به خشونت و جنگ اشاره داشته باشد یا شناخت عمیق او از خاکستری‌رنگی‌ها، فضاهای سرد و عاری از احساس را تداعی می‌کنند.

یکی از نکات مهم آثار نیکی، طراحی با عناصر طنزآمیز هستند. او با اغراق در فرم‌ها، تغییر در تناسبات، یا استفاده از ترکیب‌های غیرمعمول، به انتقاد از مسائل اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. این رویکرد طنزآمیز به آثار او جذابیتی ویژه می‌بخشد و درعین‌حال، پیام‌های جدی را با گوشه‌و‌کنایه منتقل می‌کند. در برخی از آثار، نجومی از متن و نوشتار نیز برای تقویت پیام استفاده می‌کند. او ممکن است عبارات یا کلمات خاصی را در اثر بگنجاند که معنای بصری اثر را گسترش دهند یا مخاطب را به سمت تأمل بیشتر هدایت کنند؛ ترکیب شعارهای سیاسی یا نقل‌قول‌های فرهنگی در کنار تصاویر انتزاعی.

در آثار نجومی، عمق بصری بها استفاده از لایه‌های مختلف و تداخل تصاویر ایجاد می‌شود. این تکنیک نه‌تنها فضاسازی پیچیده‌ای به اثر می‌دهد، بلکه حس چندگانگی هویتی و فرهنگی را نیز به نمایش می‌گذارد.

تکنیک‌های نیکزاد نجومی بازتابی از جهان‌بینی چندبعدی اوست. او با استفاده از روش‌های متنوع و خلاقانه، آثاری خلق می‌کند که نه‌تنها زیبا و چشم‌نوازند، بلکه به‌طور عمیق به مسائل هویتی، سیاسی و اجتماعی می‌پردازند. این تنوع تکنیکی در کنار توانایی او در ترکیب فرهنگ‌های مختلف، آثارش را به نمونه‌هایی برجسته از هنر معاصر تبدیل کرده است و در مجموع می‌توان چنین گفت که طنز و کنایه، ابزارهای کلیدی نجومی برای نقد ساختارهای قدرت و بازتاب بحران‌های اجتماعی‌اند. او با تلفیق فرم و معنا، مخاطب را به تأمل در پیچیدگی‌های  دنیای معاصر دعوت می‌کند.