هر هندوانه چقدر آب می‌خورد؟
ایران سال ٩٦ در مجموع ٧٨٠هزار تن هندوانه به ٢٩ کشور جهان صادر کرد و آمار نشان داد که در بین اقلام صادراتی طی یک دهه گذشته، ایران با تولید سالانه بیش از ٢میلیون و ٢٠٠هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار دارد. رتبه‌ای که اگرچه درآمد ارزی حدود ١٥٠میلیون دلار را از آنِ ایران کرده است، اما در میانه خشکسالی که بسیاری کشت هندوانه را آفتی برای آب ایران می‌دانند، اتفاق عجیبی است. کارشناسان می‌گویند با صادرات ١٠٠هزار تن هندوانه، سالانه بیش از ٥٠میلیون مترمکعب آب به خارج از کشور صادر می‌شود. با این حساب برای صادرات هندوانه بیش از ٣٠٠میلیون مترمکعب آب از کشور خارج شده است. کشور عراق با خرید ١٠٠میلیون دلار هندوانه ایران نخستین کشور مقصد صادرات هندوانه ایران به جهان است و کشورهای امارات متحده عربی و ترکیه با واردات ٢٦میلیون و ٩میلیون دلار هندوانه ایران در رتبه‌های دوم و سوم این رده‌بندی قرار گرفته‌اند. پس از آن هم کشورهای کویت، قطر، عمان و روسیه قرار گرفته‌اند.
آب صادر می‌کنیم، نه هندوانه
به میزان آبی که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می‌شود، آب مجازی می‌گویند. «آب مجازی» برای نخستین بار توسط پژوهشگر بریتانیایی پروفسور جان انتونی آلن در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد و صحبت از این موضوع عاملی بود برای بررسی هزینه و فایده مصرف آب در مقابل تولید محصول. تولید هندوانه در اقلیم خشک ایران و هدر دادن بخش عمده‌ای از منابع آبی، بار دیگر بحث آب مجازی در کشور را مطرح کرد و این درحالی بود که طی سالیان گذشته در برخی از مناطق ممنوعیت کاشت اعلام شد. یک نمونه آن ممنوعیت کاشت در اراک بود که در جلسه شورای حفاظت از منابع آب اعلام شد و یا ممنوع‌شدن کاشت این محصول در خرمدره نمونه دیگر بود. با این وجود همچنان کاشت این محصول در بسیاری از مناطق ادامه دارد و عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورز به «شهروند» می‌گوید این محصول معیشت مردم بسیاری از روستاها را تامین می‌کند و در نتیجه باید به دنبال راه‌های جایگزین بود، در غیر این صورت نمی‌توان کاشت آن را حذف کرد. «اخیرا برای جذب سرمایه روستاییان کم‌اشتغال و بدون‌اشتغال صحبت‌هایی شده تا معیشت جایگزین اتفاق بیفتد و کشاورزان در روستاهایشان بمانند و کار کنند. دولت برنامه‌هایی برای این مورد در نظر گرفته که مثلا در سیستان به جای کاشت هندوانه و محصولات دیگر، صنایع‌دستی مانند سوزن‌دوزی رایج شود.»
بیابانکی همچنین می‌گوید ممنوعیت هندوانه در تمام استان‌ها وجود ندارد، بلکه در استان گیلان همچنان این محصول کاشته ، چون از نظر آب دچار مشکل نیست.
«در بسیاری از استان‌های خشک، کشت جایگزین هم مفهومی ندارد. چطور می‌توان مقابل کشت هندوانه ایستاد، اما گندم یا چیز دیگر برداشت کرد؟ به این ترتیب بهترین کار برای این مناطق، راه‌اندازی مراکز کوچک صنعتی و صنایع‌دستی است که هرچقدر هم در این زمینه سرمایه‌گذاری انجام گیرد، کم است.» هرچند قائم‌مقام خانه کشاورز می‌گوید همچنان طرح‌های ریخته‌شده برای این مناطق در حد حرف است و اتفاق عملیاتی مشاهده نشده است، «باید هرچه زودتر به وادی عمل بیاییم.»