(تصاویر) سفر به پایتخت مادها و هخامنشیان: زیباترین و حیرتانگیزترین آثار باستانی همدان
مادها نخستین حکومت آریایی بودند که اقوام مختلف ایران را با هم متحد کردند؛ حکومت هخامنشی نیز از اتحاد مادها و پارسها برآمدند. نکته این است که هر دو این حکومتها هگمتانه در همدان امروزی را به عنوان پایتخت خود در نظر گرفته بودند.
به گزارش راهنماتو، با توجه به اهمیت هگمتانه و شهر همدان برای دو حکومت ماد و هخامنشیان بدون شک آثار باستانی بسیاری از آن دوران در شهر همدان باید برای ما به یادگار مانده باشد. اما، واقعیت چیز دیگری است. بسیاری از آثار از جمله عناصر معماری که از این دو حکومت در همدان برجای مانده به شدت فرسوده شدهاند.
با این وجود بهتر است سفری به تاریخ داشته باشیم و از شکوه هگمتانه از 708 ق.م و بازماندهی آن تا امروز صحبت کنیم. پیش از این اما بهتر است با مادها و هخامنشیان آشنا شویم؛ آنها چه کسانی بودند؟ در این مطلب از راهنماتو نه تنها به خلاصه بسیار فشردهای از تاریخ این دو حکومت مهم در ایران میپردازیم بلکه آثار باستانی به جای مانده از آنها در همدان امروزی را بررسی میکنیم.
مادها چه کسانی بودند؟
تاریخ هخامنشیان بسیار طولانی است و در این جا تنها به نکاتی میپردازیم که مربوط به مادها و هگمتانه میشود. در درجه اول هخامنشیان و حکومتش از اتحاد مادها و پارسها به وجود آمد که این مساله رابطه تنگاتنگ میان هخامنشیان با مادها از نظر فرهنگی و هنری را به اثبات میرساند.
این مساله را از دو جهت میتوان با چشم خود دید: اول انتخاب هگمتانه به عنوان یکی از مهمترین پایتختهای هخامنشیان و دوم هنر آنان که ترکیبی از هنر آشوری، بابلی (دو تمدن بینالنهرینی)، مصری، یونانی و اقوامی مثل مادها بود. البته وقتی به آثار به جای مانده از دوران هخامنشیان ریز میشویم متوجه حس و حالی از هنر اقوامهای دیگری چون عیلامیان، اورارتوها و کاسیان نیز خواهیم شد.
بنابراین هنر هخامنشیان، هنری التقاطی بود، اما اقتباس از هنر مادها در آثار هخامنشیان به شدت برجسته است. به عنوان مثال در هنر مادها، نقاشیهایی از حیوانات میبینیم و این گرایش به نقاشی جانورسان به شکلی ظریف و هوشمندانه در آثار هخامنشیان دیده میشود.
زیباترین و مهترین آثار باستانی همدان
تپه هگمتانه
هگمتانه، شهری باستانی و پایتخت نخستین امپراتوری ایرانی، مادها، بوده است. درواقع این اولین شهر مادها بود که با الهام از شهرهای تپهای بینالنهرین ساخته شد. با توجه به شواهد تاریخی، این شهر در قرن ۱۷ پیش از میلاد تاسیس شده و به دلیل موقعیت استراتژیک و اهمیت سیاسی، به پایتختی مادها و سپس تابستاننشین هخامنشیان تبدیل شده است.
هرودوت، تاریخنگار یونانی، از هگمتانه بهعنوان شهری با هفت دیوار متحدالمرکز یاد کرده که هر دیوار از دیوار قبلی مرتفعتر بوده است. با این حال، درباره بنیانگذار این شهر، نظرات متعددی وجود دارد. برخی جمشید یا سمیرامیس افسانهای و برخی دیگر به فرورتیش، سومین پادشاه ماد، را بنیانگذار هگمتانه میدانند.
با وجود اینکه هگمتانه و همدان یکسان هستند، اما به دلیل کمبود آثار باقیمانده از دوران پیش از اسلام، کاوشگران اروپایی، مناطقی مانند تخت سلیمان، شوش و کنگاور را نیز به عنوان هگمتانه پیشنهاد کردهاند.
با این حال، سکههای ساسانی و متون قدیمیتر، همچون تقویم ۲۴ شارل مانزر سوم، به وضوح به مادها و سرزمینشان، مادای یا آمادای، اشاره کرده و هگمتانه را بهعنوان مرکز این سرزمین معرفی میکنند. بنابراین، با توجه به شواهد موجود، هگمتانه، همدان امروزی، به عنوان یکی از مهمترین شهرهای باستانی ایران و پایتخت نخستین امپراتوری ایرانی، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
-
تپه هگمتانه در دوره هخامنشیان
هگمتانه، پایتخت باشکوه مادها، شهری بود با معماری بینظیر و پیچیده. این شهر به دستور دیاکو، بنیانگذار سلسله ماد، به صورت هفت قلعه متصل و تودرتو ساخته شد. هر یک از این قلعهها کاربرد خاص خود را داشت و قلعه مرکزی به عنوان کاخ پادشاه مورد استفاده قرار میگرفت. این مجموعه عظیم با معماری خشتی و آجری، نمادی از قدرت و شکوه مادها بود.
معماری داخلی هگمتانه نیز بسیار دقیق و منظم بوده است. واحدهای مسکونی با طرحی یکسان و به صورت قرینه در اطراف قلعهها قرار داشتند. این واحدها دارای اتاقها، انبارها و راهروهای مشخصی بودند و توسط شبکهای پیچیده از کانالهای آب تامین میشدند. این شبکه آبرسانی پیشرفته، نشان از دانش فنی بالای سازندگان این شهر دارد.
باستانشناسان با کاوش در هگمتانه، به شواهدی از وجود تزیینات باشکوه و استفاده از مصالح گرانبها مانند طلا و نقره در ساختمانهای این شهر دست یافتهاند. این یافتهها نشان میدهد که هگمتانه نه تنها یک مرکز سیاسی و نظامی، بلکه یک شاهکار معماری و هنری نیز بوده است.
آثار باستانی مهم به دست آمده از هگمتانه
آریارمنه، نیای داریوش بزرگ، در تاریخ ایران باستان جایگاهی ویژه دارد. او برادر کوچکتر کوروش یکم و پسر چیشپیش بود و پس از تقسیم قلمرو پدر، عنوان «شاه پارس» را به خود گرفت. کتیبه زرین آریارمنه که اکنون در موزه برلین نگهداری میشود، یکی از قدیمیترین نمونههای خط میخی پارسی باستان است و به او نسبت داده میشود.
با این حال، برخی پژوهشگران معتقدند این کتیبه جعلی بوده و در دورههای بعدی برای بزرگنمایی جایگاه آریارمنه و خاندانش ساخته شده است. وجود اشتباهات دستوری در این کتیبه و تطابق آن با زبان کتیبههای متأخر هخامنشی، این دیدگاه را تقویت میکند. با وجود این، کتیبه آریارمنه همچنان بهعنوان یک سند تاریخی مهم مورد مطالعه قرار میگیرد و در بررسیهای مربوط به تاریخ اولیه هخامنشیان از آن بهرهبرداری میشود.
2. جام نقره اردشیر یکم
دره عباسآباد، نگینی در دامنه کوهستان الوند و گنجینهای از تاریخ و طبیعت، از دیرباز راه ارتباطی مهمی میان همدان و مناطق غربی ایران بوده است. این دره که در گذر زمان به نامهای مختلفی چون تبنابر و تاریکدره نیز شناخته شده، در دل خود آثاری ارزشمند از تمدنهای گذشته را جای داده است. وجود سنگنبشتههای هخامنشی و آتشکده ساسانی به نام بهرامگور، گواه بر قدمت و اهمیت این مسیر باستانی است.
راه میانبری که از دل این دره میگذشته، کاروانیان و مسافران را از همدان به سوی غرب کشور رهنمون میکرده است. این مسیر تاریخی که از کنار رودخانهای خروشان میگذشته، علاوه بر اهمیت تجاری، از نظر فرهنگی و مذهبی نیز جایگاهی ویژه داشته است. امروزه دره عباسآباد با طبیعت بکر و آثار تاریخی ارزشمند خود، مقصدی جذاب برای گردشگران و دوستداران تاریخ و طبیعت به شمار میرود.
آتشکده بهرامگور یا مطبخ خسروپرویز، بنایی تاریخی از دوران ساسانیان است که در دامنه کوه الوند و در دره عباس آباد همدان واقع شده است. اما، از آنجایی که در مسیر دره عباس آباد بود خواستیم نگاهی به آن داشته باشیم و یادآور شویم که همدان حتی در دوره ساسانیان نیز مورد توجه پادشاهان ایرانی بوده است.
این سازه باشکوه با استفاده از سنگهای عظیم و آجرهای بزرگ ساخته شده و بقایای آن همچنان در دل طبیعت کوهستانی الوند خودنمایی میکند. بر اساس پژوهشهای انجام شده، این بنا به دستور خسرو پرویز، یکی از شاهان قدرتمند ساسانی، ساخته شده و به عنوان آتشکده یا مکانی برای انجام مراسم مذهبی مورد استفاده قرار میگرفته است.
وجود حفرههای سنگی در برخی قسمتهای بنا، این احتمال را تقویت میکند که این مکان، محل نگهداری آتش مقدس یا مخزن آب بوده است. با توجه به موقعیت خاص این بنا در دامنه کوه الوند و نزدیکی آن به سنگنبشتههای گنجنامه، آتشکده بهرامگور یکی از آثار ارزشمند تاریخی ایران به شمار میرود که بیانگر شکوه و عظمت تمدن ساسانیان است.
آدرس دره عباسآباد و آتشکده بهرام
برای رفتن به دره عباسآباد و آتشکده بهرام باید در مسیر دره عباس آباد قرار بگیرید که مکانی معروف در همدان است. برای این منظور میتوانید از نقشههای مسیریابی کمک بگیرید.
سنگ نبشتههای گنجنامه و دشت میشان
موقعیت استراتژیک این کتیبهها در مسیر ارتباطی مهم و همچنین محتوای ارزشمند آنها، باعث شده تا این سنگنوشتهها به یکی از مهمترین منابع برای مطالعه تاریخ و فرهنگ ایران باستان تبدیل شوند. رمزگشایی از خط میخی پارسی باستان توسط هنری راولینسون، محقق بریتانیایی، گامی بزرگ در جهت درک بهتر این کتیبهها و تاریخ هخامنشیان بود.
امروزه، کتیبههای گنجنامه به عنوان نمادی از عظمت و شکوه تمدن هخامنشی و میراثی گرانبها برای نسلهای آینده محسوب میشوند. این آثار تاریخی که در دل کوه الوند جای گرفتهاند، هر ساله گردشگران بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود میکشانند.
شیر سنگی همدان، یکی از ارزشمندترین آثار باستانی ایران است که در طول تاریخ، نظرات متفاوتی درباره تاریخ ساخت آن مطرح شده است. برخی این مجسمه را به دوران مادها، برخی به اشکانیان و برخی دیگر به دوره سلوکی نسبت میدهند.
با این حال، رایجترین نظر این است که شیر سنگی همدان به دستور اسکندر مقدونی و به یادبود سردار محبوبش هفایستیون در قرن چهارم پیش از میلاد ساخته شده است. با این وجود اگر شیر سنگی همدان را مربوط به دوره مادها بدانیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که این مجسمه به جای مانده هنر پیکرتراشی در بین مادها را نشان میدهد.
این مجسمه که در ابتدا در یکی از دروازههای شهر همدان قرار داشت، پس از گذشت قرنها و با تخریب دروازه، به مکان کنونی خود منتقل شد. شیر سنگی همدان، در طول تاریخ شاهد رویدادهای مختلفی بوده است و به عنوان نمادی از قدرت و شکوه، مورد توجه اقوام مختلفی قرار گرفته است. با وجود اینکه تاریخ دقیق ساخت این مجسمه هنوز به طور قطع مشخص نشده است، اما بدون شک شیر سنگی همدان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران است که از تمدنهای کهن به یادگار مانده است.
آدرس شیر سنگی همدان
برای رفتن به شیر سنگی همدان باید به همدان، میدان سنگ شیر بروید.
آرامگاه اِستِر و مُردخای
داستان استر و مردخای، ریشه در کتاب استر در عهد عتیق دارد و یکی از مهمترین روایتهای تاریخی و مذهبی یهودیان است. استر، دختر یهودی که به ملکه ایران تبدیل شد و با درایت و شجاعت خود، قوم یهود را از نابودی حتمی نجات داد، به نمادی از امید و مقاومت تبدیل شده است. مردخای، عموی استر و مشاور او، نیز به عنوان شخصی خردمند و وفادار شناخته میشود.
آرامگاه استر و مردخای در همدان، از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین زیارتگاههای یهودیان در ایران و جهان شناخته شده است. این مکان مقدس، نه تنها مکانی برای زیارت و نیایش است، بلکه نمادی از تاریخ طولانی و غنی حضور یهودیان در ایران نیز محسوب میشود.
معماری آرامگاه استر و مردخای، ترکیبی از عناصر معماری ایرانی و اسلامی است. این بنا که در قرن هفتم هجری قمری ساخته شده، دارای یک اتاق ورودی و یک اتاق اصلی با سقف گنبدی است. دو صندوق چوبی که به استر و مردخای نسبت داده میشوند، در این اتاق قرار دارند و با کندهکاریهای زیبا و کتیبههای به خط عبری تزئین شدهاند.
آرامگاه استر و مردخای، نه تنها از نظر تاریخی بلکه از نظر فرهنگی نیز دارای اهمیت فراوانی است. این مکان، محلی برای تجمع و برگزاری مراسم مذهبی یهودیان بوده است و نقش مهمی در حفظ هویت و فرهنگ یهودیان ایران داشته است. همچنین، این آرامگاه به عنوان یک جاذبه گردشگری نیز شناخته میشود و هر ساله گردشگران بسیاری از سراسر جهان برای بازدید از آن به همدان سفر میکنند.
آرامگاه استر و مردخای، نمونهای بارز از همزیستی مسالمتآمیز ادیان مختلف در ایران است. وجود این مکان مقدس در کنار دیگر آثار تاریخی و مذهبی ایران، نشان از تاریخ غنی و فرهنگ چندوجهی این کشور دارد.
آدرس آرامگاه اِستِر و مُردخای
برای رفتن به آرامگاه اِستِر و مُردخای باید به همدان، ابتدای خیابان شریعتی، کوچه استر بروید.
منبع: faradeed-213421