دریچه‌ای به تاریخی کهن
شرق: نهرو در کتاب «کشف هند» که به فارسی هم ترجمه شده، پرسشی بنیادین مطرح می‌کند و می‌پرسد «چیست این هندوستان، منهای جنبه‌های طبیعی و جغرافیایی‌اش؟». او اگرچه کتابش را با این پرسش آغاز کرده اما پاسخ اصلی‌اش را در پایان کتاب می‌دهد وقتی می‌نویسد هندوستان «وحدت در کثرتی فرهنگی است، بقچه‌ای از تناقض‌ها که با ریسمان محکم ولی ناپیدایی بسته شده... هم افسانه است و هم انگاره، هم رؤیا و هم خیال، و با این حال کاملا واقعی و حاضر و نافذ».
هندوستان تاریخی طولانی و پرفرازونشیب دارد و با انواع دین‌ها و فرهنگ‌ها، زبان‌ها، و اقوام و طبقات، هزاران سال دوام آورده است. جان زوبرژیتسکی در کتابی با عنوان «تاریخ فشرده هند»، که با ترجمه حسن افشار در نشر مرکز منتشر شده، اسناد پراکنده پنج هزار سال تاریخ را کاویده و گزارشی به دست داده که کمتر نکته‌ای در آن از قلم افتاده است.
جان زوبرژیتسکی نویسنده استرالیایی است که تاریخ هند را بیش از چهل سال بررسی کرده است. او در هندوستان دیپلمات و خبرنگار خارجی بوده و درباره جامعه و فرهنگ و سیاست آن کشور تدریس کرده و بسیار نوشته است. زوبرژیتسکی کارشناسی ارشد در تاریخ آسیای جنوبیاست و زبان هندی را از دانشگاه ملی استرالیا فراگرفته و دوره دکتری تاریخ هند را در دانشگاه نیو ساوت ولز گذرانده است. او همچنین دستیار سردبیر بخش خارجی روزنامه «استرالیایی» بوده و سپس نویسنده تمام‌وقت این روزنامه شده است.
کتاب «تاریخ فشرده هند» اگرچه تاریخی فشرده است اما می‌توان آن را به‌عنوان اثری مرجع در نظر گرفت که حاصل چهار دهه پژوهش نویسنده‌اش است. او در این کتاب پنج هزار سال تاریخ را از دوره هاراپا تا هند نوین در کمتر از سیصد صفحه خلاصه کرده است. در این کتاب تصویری به دست می‌آوریم از کشوری پر از گوناگونی و پیچیدگی، کشوری که به سختی در قالب یکپارچه‌ای می‌گنجد.
در «تاریخ فشرده هندوستان»، زوبرژیتسکی پنج هزار سال قصه خدایان و شاهان، فاتحان و استعمارگران را در قالب داستانی پر از شخصیت‌های حماسی و نیز اشخاص ناشناخته در خارج از هند، خلاصه می‌کند. بودا و اسکندر و گاندی شریک صحنه می‌شوند با چاندراگوپتا (ژولیوس سزار هند) و نظام سقا (شاه یک‌روزه) و رضیه نخستین زن مسلمانی که در شبه‌قاره به فرمانروایی می‌رسد. فصل‌های آخر کتاب درباره هند مدرنی است که تضادها چندپاره‌اش کرده: واقعیت بی‌رحم تجزیه، خیال‌پردازی‌های بالیوود، کسب‌وکارهای پررونق آی‌تی، و گسترش بیغوله‌ها. در پایان، زوبرژیتسکی می‌پرسد آیا چالش‌های داخلی ــ از تنش‌های مذهبی گرفته تا نظامی که هرچه بیشتر از دموکراسی فاصله می‌گیرد - هنوز می‌تواند مانع از دست‌یابی هند به ثروت و قدرت شود.
کتاب «تاریخ فشرده هند» شامل ده فصل با این عناوین است: «تمدن‌های نابودشده»، «انقلابی‌های مذهبی»، «دوران کلاسیک»، «ورود اسلام»، «گورکانیان، مغولان کبیر»، «بازرگانان و مزدوران»، «جرقه در بشکه باروت»، «راه دراز آزادی»، «تأسیس دولت ملی» و «هند نوین». در بخشی از این کتاب که به «هند نوین» مربوط است می‌خوانیم: «موجودیت کشور مستقل هندوستان را، اگر در بستر پنج هزار سالی که از پیدایش تمدن هرپا/هاراپا می‌گذرد بنگریم، نقطه ناچیزی به نظر خواهد آمد. حتی دو سده حاکمیت استعمار نیز چیزی بیش از پانوشتی در کتاب قطور تاریخ نخواهد شد. امپراتوری‌های مائوریا و گوپتا و گورکانی از نظر طول زمانی -و چه بسا از حیث شکوهمندی- بیشتر خودنمایی خواهند کرد. دستاوردهای هندوستان در این دوران‌های طلایی، خواه در فلسفه یا ادبیات، خواه در ریاضیات یا پزشکی، و خواه در معماری یا هنرها جای تردید ندارد».
نشر مرکز پیش از این و در قالب همین مجموعه، کتاب «تاریخ فشرده چین» را هم منتشر کرده بود. «تاریخ فشرده چین» اثری است نوشته لیندا جیوین که از خاندان‌های دوران باستان در چین آغاز کرده و تا چین امروز که ابرقدرتی مدرن است، پیش آمده است. این کتاب که با ترجمه روبرت صافاریان به فارسی منتشر شده، مورد توجه منتقدان زیادی بوده و برخی این کتاب را کم‌حجم‌ترین تاریخ چین دانسته‌اند که در‌عین‌حال یکی از بهترین آثار در این زمینه است. «تاریخ فشرده چین» را می‌توان سفری فشرده در تاریخی درازدامن دانست که از نخستین نوآوری‌های این تمدن تا کشوری که امروز قدرتی جهانی به‌شمار می‌رود را دربر گرفته است. این کتاب راهی را که این کشور از سرچشمه‌های قبیله‌‌ای خود تا دوران امپراتوری‌های افسانه‌ای‌اش و تا حزب کمونیست امروزی تحت رهبری شی جین‌پینگ پیموده است، پی می‌گیرد. کتاب همچنین به داستان کمتر گفته‌شده زنان چینی و سایه ترسناک فساد و افتراق که امروز هم جمهوری خلق چین را تهدید می‌کند، می‌پردازد. در دوره‌ای که قدرت چین دوباره ظهور کرده و این کشور به بازیگری نیرومند در جهان تبدیل شده، کتاب «تاریخ فشرده چین» مدخلی است خواندنی برای شناخت این تمدن. نویسنده این اثر در بخشی از پیشگفتارش به این نکته اشاره کرده که در نوشتن یک تاریخ فشرده بهتر آن است که بر مضامین و شخصیت‌های محوری تمرکز شود، اما او می‌گوید در نگارش این کتاب هرجا به شخصیت‌های برجسته، تحولات اقتصادی و سیاسی مهم، تاریخ نظامی و جریان‌های زیباشناختی و روشنفکری برخورده همه را مورد توجه قرار داده است. او درواقع بر مضامین، رویدادها و شخصیت‌هایی تأکید کرده که به نظرش بر جوهر زمانه خود و تکامل تمدن و ملیت چین روشنایی می‌افکنند. طبیعی است که حجم کم کتاب این فرصت را در اختیار او نگذاشته تا از همه امپراتورها، یاغی‌ها، اندیشمندان، هنرمندان، چهره‌های نامتعارف، مخترعان، سیاست‌مداران و شاعران چینی نام ببرد و ازاین‌رو برخی از مؤثرترین و جالب‌ترین آنها را معرفی کرده است. در این کتاب نقل‌قول‌هایی از تاریخ‌نگاران چین باستان، سیاست‌مداران معاصر، شاعران و هجویه‌نویسان مشهور چینی هم آمده تا شناخت بهتری به خواننده داده شود. ویژگی دیگر این کتاب آن است که در آن به زنان نیز توجهی ویژه شده و نقش آنها پررنگ‌تر مورد بررسی قرار گرفته است. لیندا جیوین، رمان‌نویس و مترجم استرالیایی است که در آمریکا متولد شده است. او به شکل تخصصی درباره چین تحقیق می‌کند و آثاری درباره این کشور به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است. او به‌جز کتاب‌ها و رمان‌هایی که نوشته، مقالات زیادی نیز در نشریات استرالیا و دیگر کشورها به چاپ رسانده است. جیوین در تایوان، هنگ‌کنگ و پکن زندگی کرده و از نزدیک نیز با فرهنگ و زندگی در چین آشنا‌ست. «میمون و اژدها» و «پروفایل پکن» از دیگر آثار اوست.
منبع: sharghdaily-947275