بیراهه اقتصاد سلامت

شرق: تغییر لحظه‌ای قیمت دلار روی تابلوی صرافی‌ها، یک بخش‌نامه شبانه که ناگهان به گمرک می‌رسد یا حتی پشت گوش انداختن انتصاب یک مدیر، گاهی به قیمت جان انسانی تمام می‌شود. علیرضا چیذری، رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولید، تأمین، توزیع و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی، با گفتن این نکات به «شرق» تأکید می‌کند که بخش دارو و درمان کشور از مدیریت اقتصادی ناکارآمد رنج می‌برد و همین موضوع سبب شده است که هزینه درمان برای بیماران ایرانی گزاف تمام شود و سالانه بخش زیادی از آنها را زیر خط فقر ببرد. او معتقد است سیاست‌گذاری در حوزه سلامت حساسیت‌های ویژه‌ای دارد و گاهی کوچک‌ترین اشتباهی به قیمت جان آدمی تمام می‌شود.

پوشش بیمه‌ای ضعیف و ریزش مداوم ارزش پول ملی نکاتی است که علیرضا چیذری، رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولید، تأمین، توزیع و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی، به آن اشاره کرده و از کاهش قابل ملاحظه قدرت خرید بیماران ایرانی می‌گوید. او به «شرق» توضیح می‌دهد: «ریزش ارزش ریال، مرگ و زندگی بسیاری از بیماران ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است و با توجه به پوشش ضعیف بیمه‌های درمانی، هزینه‌های سنگینی به جیب بیماران تحمیل می‌شود که گاه آنها را به زیر خط فقر می‌برد. من فکر می‌کنم که نباید به‌سادگی از کنار این مسئله گذشت؛ چراکه پای جان افراد و عزیزان آنها در میان است و تحمیل فشار سنگین‌تر به جیب بیماران می‌تواند تبعات اجتماعی به دنبال داشته باشد. در جهان نیز‌ ریزش ارزش پول ملی گاهی تبعات سنگینی به دنبال داشته است. به عنوان مثال، نازی‌ها در بستر پوپولیستی ظهور کردند که پس از جنگ جهانی اول در آلمان شکل گرفت و ارزش پول ملی این کشور سقوط کرده بود یا دولت ویشی فرانسه در همین بستر ایجاد شد. نمونه دیگر کودتای نظامیان در برزیل است که پس از افت شدید ارزش پول رخ داد و‌... . در واقع ما پدیده‌ای به نام دلار گران یا ارزان نداریم و واقعیت این است که ارزش پول ملی در‌ حال ریزش است و این مسئله می‌تواند بسیار خطرناک باشد‌». او در ادامه به سایر سیاست‌گذاری‌های نادرست اقتصادی اشاره کرده و به تأثیر آن بر جان بیماران تأکید می‌کند: «در برنامه ششم توسعه و سایر مواد قانونی، مقرراتی با عنوان حمایت از تولید ملی گنجانده شده است اما شیوه حمایت از تولید داخلی در اغلب اوقات نتیجه‌ای جز ضرر‌ و ‌زیان برای مصرف‌کننده به دنبال نداشته است. در‌واقع برچسب «تولید ملی» ابزاری برای انحصار و رانت و تولید گران‌قیمت شده است و دود آن به چشم مصرف‌کننده می‌رود. این اشتباهات سیاست‌گذاری در بازار دارو و خدمات درمانی می‌تواند نتایج مهلک‌تری داشته باشد و گاهی به قیمت جان بیماران تمام شود. من حالا نمی‌خواهم خاطره انسولین را زنده کنم اما آن ماجرا یکی از مصادیق اشتباهات سیاست‌گذاری است و در آن زمان به بهانه حمایت از تولید داخل، ارز واردات را به‌موقع تأمین نکردند و در یک برهه دردسرهای بزرگی برای بیماران رقم خورد‌».

ادعای واهی قاچاق دارو

رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولید، تأمین، توزیع و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی در ادامه می‌گوید: «یک ادعای رایج اما نادرست در رسانه‌های کشور، ادعای قاچاق داروی ایرانی است و بر‌اساس این ادعا گاهی سیاست‌گذاری‌هایی می‌شود که متضرری جز بیماران ندارد. اول اینکه فضای نامساعد کسب‌و‌کار در ایران سبب شده است‌ هزینه تولید داروی ایرانی گران تمام شود و صادرات آن به‌صرفه نباشد. وقتی صادرات دارو به‌صرفه نیست، چگونه ادعای قاچاق آن مطرح می‌شود؟ یا اینکه تولیدات داخلی ما به دلیل تحریم، استانداردهای بین‌المللی مثل سی‌ای و جی‌ام‌پی ندارد و امکان قاچاق و صادرات آن نیست. وقتی داروهای هندی استاندارد جی‌ام‌پی را دارند و با نصف قیمت داروی ایرانی‌ بازار جهان را در مشت خود گرفته‌اند، کدام کشور حاضر است برای قاچاق یا صادرات داروی ایرانی هزینه کند؟ ما حتی با پرداخت ارز چهار‌هزار‌و 200 تومانی هم نتوانسته‌ایم دارویی ارزان و با‌ قدرت رقابت در بازار جهان تولید کنیم. از این گذشته، سامانه‌های متعددی وجود دارد که مشخص می‌شود داروی تولیدی چه مسیری را طی کرده و به دست چه‌کسی رسیده است یا تجهیزات پزشکی از سوی چه شرکتی ثبت سفارش شده یا از کدام گمرک وارد شده است؟ کدام انبار رفته و به کدام بیمارستان منتقل شده و حتی در بدن چه بیماری قرار گرفته است؟ درواقع در این زنجیره امکان قاچاق بسیار دشوار است. من نمی‌دانم این ادعاها از دهان چه‌کسانی خارج می‌شود و آیا آنها مباحث اقتصادی را بلد هستند که چنین ادعاهایی مطرح می‌کنند؟ تیراژ تولید داروی ایرانی پایین و بازار آن کوچک و محدود است. از این گذشته، هزینه تولید در ایران بنابه دلایل متعدد بالا بوده و طبیعی است که داروی ایرانی قدرت رقابت در بازار جهانی را نداشته باشد. با این حساب من متوجه نمی‌شوم که ادعای واهی قاچاق گسترده داروی ایرانی از کجا می‌آید؟».

دردسرهای یک بخش‌نامه

چیذری همچنین کمبود تجهیزات پزشکی را یکی دیگر از مصادیق سیاست‌گذاری‌های نادرست در اقتصاد سلامت می‌داند و توضیح می‌دهد: «اولویت‌های تخصیص ارز در نیمه اول امسال تغییر کرده است و در این میان، برخی تجهیزات مصرفی پزشکی از این سیاست متأثر شده‌اند و همین مسئله سبب شده است‌ نرخ ارز واردات این تجهیزات افزایش داشته و محموله‌های تجهیزات پزشکی در گمرک رسوب کنند. شما ببینید همین بخش‌نامه یک‌شبه چگونه با جان صدها بیمار بازی کرده است! تجهیزات پزشکی برای جان بیماران بسیار حیاتی است. شما می‌توانید یک بیمار را با داروی جایگزین چند روز بیشتر زنده نگه دارید اما شما چه‌چیزی را می‌توانید جایگزین استنت قلب کنید و بیمار را زنده نگهدارید؟ شما می‌خواهید چه‌چیزی را جایگزین سوزن کنید و دارو را به بدن بیمار برسانید؟ وقتی بیماری تصادف کرده است یا دچار سکته قلبی شده است، پزشک فقط دو تا سه دقیقه فرصت دارد انسداد رگ را برطرف کند و برای این کار نیاز به ابزار و تجهیزات دارد. وقتی این ابزار نباشد یا به‌موقع نرسد جان شمار قابل توجهی از انسان‌ها از دست می‌رود. آیا سیاست‌گذار متوجه این مسائل است؟».

او در ادامه به خسارات سیاست‌گذاری‌های نادرست در حوزه اقتصاد سلامت می‌پردازد و می‌گوید: «در‌حال‌حاضر پیشگیری، جایگاه چندانی در نظام سلامت کشور ندارد؛ در‌حالی‌که پیشگیری می‌تواند برای دولت ارزان‌تر از درمان و حتی مرگ‌و‌میر افراد تمام شود. به عنوان مثال، حذف یارانه شیر چقدر از کسری بودجه کشور را رفع کرد؟ اما در‌حال‌حاضر می‌بینیم که کاهش مصرف شیر عوارض متعدد جسمانی برای جمعیت کشور داشته است و جبران این عوارض، اشغال تخت بیمارستان، واردات دارو و تجهیزات پزشکی، کادر درمان کافی و‌... می‌طلبد یا وقتی یک سرپرست خانوار به دلیل کمبود استنت در سن جوانی فوت می‌کند، صندوق تأمین اجتماعی ناچار است سال‌های طولانی به همسر و فرزندان او مستمری پرداخت کند و این مسئله می‌تواند بحران صندوق‌های بازنشستگی را تشدید کند‌».

رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولید، تأمین، توزیع و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی در ادامه به مشکلات توزیع در بازار دارو و تجهیزات پزشکی گریزی زده و می‌گوید: «وضعیت ذخیره داروی کشور انضباط خاصی ندارد و می‌تواند در بحران‌ها امنیت روانی جامعه را به هم بریزد. ما باید در این زمینه هماهنگ‌تر عمل کنیم و برای تجهیزات پزشکی ذخیره شش‌ماهه در نظر بگیریم و برای توزیع آن به صورت مویرگی عمل کنیم تا بیماران معطل نمانند. به عنوان مثال در زمان شیوع کرونا شاهد بودیم که برای رسیدن تجهیزات ساده‌ای مثل الکل یا ماسک چقدر ناهماهنگی رخ داد. خاطرم هست که در آن برهه زمانی متولیان خوزستان اجازه نمی‌دادند‌ الکل تولید پالایشگاه این استان به تهران ارسال شود و می‌گفتند الکل تولیدی خوزستان متعلق به جمعیت این استان است. در‌واقع می‌خواهم بگویم که حتی در ساختار توزیع دارو و تجهیزات پزشکی هم بی‌انضباطی و بی‌برنامگی وجود دارد‌».

تصدی‌گری دولت در بازار دارو

چیذری همچنین به تصدی‌گری گسترده دولت در اقتصاد بازار دارو و تجهیزات پزشکی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در‌حال‌حاضر بین 60 تا 65 درصد تولید دارو دست بخش خصوصی یا خصولتی‌هاست و اقتصاد دولتی در این بخش مشکلات عدیده ایجاد کرده است. دولت رانت می‌دهد تا تولید ارزان تمام شود و از آن سو قیمت‌گذاری دستوری می‌کند. رانت فساد ایجاد می‌کند و تولید ارزان تمام نمی‌شود و قیمت‌گذاری دستوری شرکت‌های تولیدکننده را متضرر و ورشکسته می‌کند. نتیجه اینکه دارو به حد کافی در بازار وجود ندارد یا گران به دست مصرف‌کننده می‌رسد و ده‌ها مشکل ریز‌ودرشت دیگر ایجاد می‌شود. این در‌حالی است که مطابق اصل 44 قانون اساسی و تأکید رهبر انقلاب، اقتصاد باید به دست بخش خصوصی واقعی اداره شود‌».

او در ادامه از چالش تحریم در بازار دارو و تجهیزات پزشکی می‌گوید: «غذا و دارو مشمول تحریم نمی‌شود اما شبکه نقل‌و‌انتقال پول دچار مشکل اساسی است و واردات را برای واردکنندگان گران تمام می‌کند. از طرف دیگر نپیوستن ایران به اف‌ای‌تی‌اف سبب شده است‌ هزینه سنگینی به تجار تحمیل شود. اگر ایران به اف‌ای‌تی‌اف ملحق شود، در ابتدای امر سه تا 13 درصد هزینه واردات دارو و تجهیزات پزشکی کاهش خواهد داشت؛ چون واسطه‌های بین‌المللی حذف می‌شوند و در ادامه هزینه حمل‌ونقل کالا هم بین شش تا 9 درصد کاهش خواهد داشت و در نتیجه بیشتر از 20 درصد هزینه‌های دارو و تجهیزات پزشکی کاهش دارد که رقم قابل توجهی است و می‌تواند بار سنگینی را از دوش بیماران بردارد‌».

رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولید، تأمین، توزیع و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی حذف ارز ترجیحی دارو را اشتباهی بزرگ توصیف کرده و می‌گوید: «حذف ارز ترجیحی دارو و تجهیزات پزشکی شوخی‌بردار نیست و با پوشش بیمه‌ای ضعیف در ایران، دسترسی بخش بزرگی از جامعه را از دارو و درمان قطع می‌کند. شما وقتی ارز مبنای واردات دارو و تجهیزات پزشکی را از چهار‌هزار‌و 200 تومان به ارز 28 هزار‌و 500 تومانی تغییر می‌دهید، در‌واقع بهای ارز واردات را حدود 6.7 برابر کرده‌اید و قیمت دارو و تجهیزات پزشکی را به همین نسبت بالا برده‌اید. این افزایش ناگهانی قیمت دسترسی بسیاری از روستاییان و اقشار فقیر را به درمان از بین می‌برد. در‌واقع دولت نمی‌تواند هم خدمات بیمه‌ای و درمانی ارزان در اختیار مردم نگذارد و هم به دنبال حذف سوبسیدها باشد. این عین اجحاف به اقشار کم‌درآمد است و می‌تواند جان آنها را به خطر بیندازد‌».

چیذری ادامه می‌دهد: «گذشته از این موارد، بوروکراسی و مشکلات اداری در حوزه بهداشت و درمان هم می‌تواند تبعات سنگینی برای بیماران داشته باشد. به عنوان مثال، تأخیر در انتصابات وزارت بهداشت، بسیاری از فرایندهای مربوط به واردات دارو و تجهیزات پزشکی را کند کرده است و مشکلات عدیده برای بیماران ایجاد می‌کند. یا مثلا می‌بینیم هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی که زمانی تجهیزات مصرفی با فناوری پیشرفته و به‌روز را وارد می‌کردند و از ردیف‌های بودجه‌ای هزینه کرده و این تجهیزات را با بهای ارزان در اختیار بیماران قرار می‌دادند، امروز به بنگاه‌داری‌‌ و‌ خرید تجهیزات سرمایه‌ای بیمارستان‌ها روی آورده است. در مجموع باید گفت‌ هزینه سیاست‌های نادرست در بخش دارو و تجهیزات پزشکی می‌تواند بسیار سنگین‌تر از سایر بخش‌ها باشد و گاهی منجر به از دست رفتن جان افراد شود‌».