تغییر اقلیم؛ مهم‌ترین چالش محیط‌زیستی قرن اخیر

ایرنا: گرمایش جهانی و پس از آن پدیده تغییر اقلیم، یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی قرن اخیر به شمار می‌رود. خشک‌سالی‌ها، سیل‌های ویرانگر، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری، کاهش منابع آبی، نابودی جنگل‌ها، آتش‌سوزی‌های مهیب، جابه‌جایی فصل‌ها و گرم‌شدن فصول سرد،‌ برخی از عوارض تغییر اقلیم است. حال دراین‌میان کشورها به تناسب شرایط و موقعیت جغرافیایی و آب‌و‌هوایی با شدت بیشتر و کمتر تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. دراین‌میان منطقه خاورمیانه به علت آب‌و‌هوای خشک و با شدت بیشتر ایران به علت قرار‌گرفتن بر روی کمربند گرم و خشک، بیشترین تأثیر را از پدیده تغییر اقلیم گرفته‌اند.

مجمع بین‌المللی تغییرات آب‌و‌هوایی (IPCC) در تحقیقی که سال ۲۰۱۳ انجام داد، اعلام کرد براساس شبیه‌سازی‌ها، تغییر دمای جهانی سطح زمین تا پایان قرن ۲۱ در مقایسه با سال ۱۸۵۰ تا ۱.۵ درجه افزایش می‌یابد. حد دو درجه‌ سانتی‌گراد به‌ عنوان مرز خطر در گرمایش جهانی در نظر گرفته شده است. دانشمندان می‌گویند حتی اگر همین حالا میزان گازهای گلخانه‌ای را به اندازه‌ چشمگیری کاهش دهیم، اثرات آن ادامه خواهد داشت؛ چرا‌که قسمت‌های بزرگی از سامانه‌ اقلیمی برای پاسخ‌دادن به تغییرات، صدها سال زمان احتیاج دارند، به‌علاوه برای خارج‌شدن گازهای گلخانه‌ای از اتمسفر، به ده‌ها سال زمان نیاز است؛ بنابراین اگر همین امروز هم شروع کنیم شاید دیر باشد. پس فرصت را از دست ندهیم و داشته‌های خود را حفظ کنیم.

در چنین شرایطی، سازگاری با تغییرات اقلیمی یک الزام انکار‌ناپذیر است. این سازگاری باید هم در سطح سیاست‌گذاری‌های کلان ملی و هم در سطح اجرای راهبردهای منطقه‌ای و محلی در دستور کار قرار گیرد. البته به دلیل خطرهای این پدیده و اهمیت توجه به پیامدهای آن، سازمان ملل متحد، ۲۴ اکتبر (۳ آبان) هر سال را روز جهانی تغییرات اقلیمی (International Day of Climate Action) تعیین کرده است تا در این روز توجه مردم جهان به این موضوع حیاتی جلب شود. در این راستا، ایران با هدف کاهش اثرات تغییر اقلیم، علاوه‌بر همکاری‌های ملی، با سازمان‌های بین‌المللی نیز تعامل دارد که از جمله آن همکاری با فائو در راستای کاهش تأثیرات تغییر اقلیم است.

معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دراین‌باره گفت: در راستای جذب اعتبارات بین‌المللی، فاز اول برنامه ملی آماده‌سازی GCF (صندوق سبز اقلیم) با جذب ۴۱۹ هزار دلار که از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ اجرا شده و فاز دوم برنامه با جذب ۹۸۶ هزار دلار از مردادماه امسال به مدت دو سال در کشور، با همکاری فائو به ‌عنوان شریک اجرائی (Delivery Partner) در‌حال اجرا‌ست.

شینا انصاری افزود: با توجه به اهمیت موضوع تغییر اقلیم، فائو وارد عمل شد و پروژه برنامه آماده‌سازی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری با صندوق اقلیم سبز را با هدف کاهش تأثیر تغییر اقلیم در سال ۲۰۱۹ با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست آغاز کرد. گرمایش جهانی و پس از آن پدیده تغییر اقلیم، یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی قرن اخیر به شمار می‌رود. با توجه به اینکه منشأ پدیده تغییر اقلیم فعالیت‌های انسانی و به تبع آن انتشار گازهای گلخانه‌ای است، می‌توان سهم برخی از کشورها مانند چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، ایران، آلمان، عربستان سعودی، اندونزی و کره‌ جنوبی در انتشار گازهای گلخانه‌ای را بیشتر دانست. درواقع این کشورها ۶۸ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.

تمام کشورها بسته به ساختار اقتصادی و شرایط جغرافیایی خود تحت تأثیر این چالش محیط‌زیستی تهدیدکننده و پیامدها و خسارت‌های ناشی از آن هستند و این پدیده و انتشار گازهای گلخانه‌ای را نمی‌توان به کشور یا منطقه خاصی محدود کرد. کشورهای توسعه‌یافته، توانایی و ظرفیت انطباقی بهتری برای مواجهه با تغییر اقلیم دارند. در مقابل کشورهای در‌حال‌توسعه به دلایل مختلفی از جمله دسترسی‌نداشتن به منابع، ظرفیت انطباق پایین دربرابر اثرات تغییر اقلیم، آسیب‌پذیرتر هستند و این پدیده به طور ویژه باعث تشدید نابرابری در کشورهای در‌حال‌توسعه می‌شود. انصاری ادامه داد: تغییر اقلیم تأثیر بسزایی بر تمام ابعاد سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیکی می‌گذارد. این بخش‌ها شامل آب، کاربری اراضی، تغییر کاربری اراضی و جنگل‌داری، محیط‌ زیست، پسماند، مناطق ساحلی، انرژی، حمل‌ونقل، ساختمان، صنعت، کشاورزی، سلامت و بهداشت، گردشگری، اقتصاد، توسعه اجتماعی، بخش شهری، بخش روستایی، بخش عمومی و بخش مالی است که با ادامه روند تأثیرات گرمایش جهانی بر گرم‌شدن ایران، نگرانی‌های مرتبط با تهدیدات ناشی از تغییر اقلیم و اثرات مرتبط آن نیز تشدید خواهد شد. او تأکید کرد: کشور ما از یک طرف تحت تأثیر عوامل اقلیمی است و از طرف دیگر جزء ۱۰ کشور انتشار‌دهنده گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود. بیشتر از ۸۶ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور از بخش انرژی است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، عرضه تمام انرژی ایران در سال ۲۰۲۲ برابر 9هزارو 43 مگاژول بر هزار دلار به قیمت ثابت سال ۲۰۱۵ است. با این شاخص، ایران در بین ۱۴۹ کشور جهان رتبه ۱۰ را در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. به گفته او، طبق آخرین ترازنامه کشور در سال ۱۴۰۰،‌ میان بخش‌های مختلف اقتصاد، بیشترین سهم از انتشار گاز دی‌اکسید‌کربن را بخش نیروگاهی با ۳۲ درصد به خود اختصاص داده است. بخش نیروگاهی در زمینه انتشار دی‌اکسید گوگرد نیز رتبه اول را بین بخش‌های مختلف دارد.

معاون رئیس‌جمهور گفت: درج بند ت ماده ۲۲ قانون برنامه پیشرفت با استناد به بند ۸ سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری، به منظور توسعه اقتصاد سبز، صنعت کم‌کربن و تقویت سازگاری و کاهش آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم، تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی در دستور کار سازمان قرار دارد و با تهیه این برنامه و تصویب آیین‌نامه اجرائی جامع آن و مشخص‌شدن شیوه نقش‌آفرینی تمام دستگاه‌ها در مواجهه با این پدیده می‌توان گامی مؤثر در راستای مواجهه با پدیده تغییر اقلیم و کاهش تبعات جبران‌ناپذیر آن برداشت. تهیه و اجرای برنامه مدیریت تغییر اقلیم فرصتی ارزشمند درباره ارزیابی قوانین موجود درباره بخش‌های متأثر از تغییر اقلیم و نگاه یکپارچه به مشکلات و چالش‌های اساسی کشور ایجاد خواهد کرد تا از این دریچه ظرفیت‌های قانونی موجود، تقویت شده و در مواردی که خلأ قانونی وجود دارد، زمینه‌سازی قانونی لازم ایجاد شود. انصاری به حضور پررنگ ایران در مجامع بین‌المللی با محوریت محیط زیست اشاره کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۵ به کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا پیوسته است و مشابه با دیگر کشورها درباره این چالش نگران‌کننده قرن، نقش‌آفرینی داشته. ایران براساس مستندات علمی به ‌عنوان یکی از کشورهای با آسیب‌پذیری بالا در مواجهه با پدیده تغییر اقلیم مطرح است و ضرورت دارد در مجامع مرتبط با موضوع تغییر اقلیم حضور داشته باشد.

با توجه به اینکه ما بیست‌ونهمین کنفرانس تغییر اقلیم جهانی (COP۲۹) را در باکو (۱۱ تا ۲۲ اکتبر) در پیش داریم، حضور فعال نمایندگان کشور در این رویداد و ارائه دستاوردهای ملی در زمینه تغییر اقلیم و هشدارسازی جامعه جهانی از منظر تأثیرپذیری بالای کشور از اثرات تغییر اقلیم ضروری است. حضورنداشتن می‌تواند کشور را از فرصت‌هایی مانند جذب حمایت‌های مالی بین‌المللی روز‌افزون مرتبط با تغییر اقلیم (حمایت‌های ذیل کنوانسیون تغییر آب‌و‌هوا که دیگر کشورهای آسیب‌پذیر از آن به‌خوبی استفاده می‌کنند) محروم کند.