مهمترین علل بروز "کبد چرب" و ساده‌ترین روش درمان
نایب رییس انجمن تغذیه ایران با تشریح انواع کبد چرب و علایم و نشانه‌های آن، گفت: اصلاح شیوه‌های نادرست زندگی، تبعیت از یک رژیم غذایی ویژه در راستای کاهش وزن منطقی و پرهیز از کاهش وزن‌های ناگهانی که بر اصول مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌جات دارای منابع غنی آنتی اکسیدان‌ها تاکید دارد و ورزش و فعالیت بدنی مداوم اثرات مفیدی بر روی درمان این بیماری دارد.
دکتر مجید حسن قمی در گفت‌و گو با ایسنا، ضمن تشریح بیماری کبد چرب و با بیان اینکه وجود مقادیر کمی چربی در کبد طبیعی است، گفت: اما اگر این میزان چربی بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل کبد را به خود اختصاص دهد، فرد به بیماری کبد چرب دچار شده، به عبارت دیگر کبد چرب به حالتی از تجمع چربی در سلول‌های کبدی اطلاق می‌شود که با التهاب کبد همراه است.
قمی با بیان اینکه بیماری کبد چرب در ابتدا نشانه خاصی ندارد ولی در صورت عدم رعایت و پیشروی این بیماری در کبد باعث سوءهاضمه می‌شود، اظهار کرد: البته افراد غیرالکلی هم به دلایل مختلف از جمله چاقی، مصرف غذاهای آماده و غذاهای چرب، عدم فعالیت فیزیکی و مصرف مواد نامناسب غذایی ممکن است به این بیماری دچار شوند. همچنین گاهی به علت مصرف برخی داروها نیز این عارضه رخ داده و منجر به رسوب چربی در کبد می‌شود.
وی همچنین درباره کبد چرب الکلی گفت: این بیماری جزو اولین مرحله‌های بیماری‌های کبدی مربوط به الکل است. کبد با مصرف زیاد الکل صدمه دیده و قادر به شکستن چربی‌ها نیست و اگر فرد از مصرف الکل خودداری کند، این نوع کبد چرب کم‌کم درمان خواهد شد، اما در صورت ادامه مصرف الکل فرد ممکن است دچار سیروز کبدی شود.
وی درباره کبد چرب بارداری نیز گفت: هرچند این نوع از کبد چرب خیلی نادر است، با این حال اضافه وزن زیاد در هنگام بارداری و تجمع چربی می‌تواند خطراتی جدی هم برای مادر و هم برای جنین به همراه داشته باشد. این بیماری می‌تواند باعث نارسایی کبدی، نارسایی کلیه، عفونت شدید و یا خون‌ریزی شود. هرچند دلیل این بیماری کاملا شناخته نشده، اما پژوهشگران معتقدند این بیماری با هورمون‌های ترشح شده در این دوران مرتبط است. معمولا علایم این بیماری در سه ماه سوم رخ می‌دهد و با حالت تهوع، استفراغ، درد در قسمت بالایی سمت راست شکم، زردی و کسالت عمومی مادر باردار مشخص می‌شود. بنابراین، مادران باردار علاوه بر مراقبت در افزایش تدریجی و منطقی وزن در این دوران و بهره‌گیری از رژیم های مخصوص زمان بارداری و شیردهی می‌توانند آزمایش‌های لازم برای اطلاع از این بیماری را انجام دهند.
وی ادامه داد: در گرید دو رسوب چربی در کبد بیشتر شده و بیماری کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را دارد.
وی همچنین در توضیح گرید ۳ (فیبروز کبدی) گفت: در این مرحله آسیب و التهاب شدید کبد، افزایش چربی و اختلال آنزیم‌های کبدی باعث می‌شود تا فرد کم کم به درجات بالاتری از مشکلات کبدی برسد که به آن فیبروز کبدی گفته می‌شود. این مرحله از کبد چرب به لبه پرتگاه تشبیه می‌شود و فرد می‌تواند با رعایت اصول تغذیه‌ای و دریافت مشاوره تخصصی به سمت بهبودی گام بردارد و یا سبب پیشرفت بیماری، فیبروز یا گرفتگی و سخت شدن بافت کبد شود. در این وضعیت زخم‌ها و آسیب‌هایی در کبد دیده می‌شود و می‌تواند تا حد برگشت ناپذیری و دایمی شدن پیشرفت کند.
وی ادامه داد: در گرید چهار، سیروز کبدی اتفاق می‌افتد. سیروز حالتی است که در آن سلول‌های کبدی جای خود را به سلول‌های فیبروتیک یا زخم‌های متعددی می‌دهد که در واقع، شانس بسیار کمی برای بهبودی کبد وجود دارد. این جراحات کبدی در اکثر موارد در اثر مصرف بلند مدت الکل و عفونت‌های ویروسی بروز می‌کند.
وی گفت: بسیاری از بیماری‌ها که برخی از کنار آنها به سادگی رد می‌شوند مانند افزایش چربی‌های بد یا کلسترول و تری گلیسیرید در خون، سندرم متابولیک، چاقی به ویژه هنگامی که چربی در شکم متمرکز است، سندرم تخمدان پلی کیستیک، دیابت نوع ۲، کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism)، کم‌کاری غده هیپوفیز (hypopituitarism)، خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی را افزایش می‌دهند. به طور کلی تبعیت از رژیم‌های غذایی نادرست و مصرف هر روزه غذاهای فست فودی (سوسیس، کالباس، سس، پیتزا)، استرس‌های شغلی و خانوادگی بلند مدت، مصرف داروهای بدون مشاوره با پزشکان متخصص، شیوه زندگی بی فعالیت و نادرست و تبعات آن از قبیل چاقی و اضافه وزن در ابتلا به کبد چرب در بین سنین مختلف دخیل است.
وی ادامه داد: در این حالت پزشک متخصص آزمایش‌های لازم برای بررسی قند، چربی‌های خون و ویروس‌هایی که در بروز هپاتیت نقش دارند را درخواست می کند. بررسی‌های دیگری مانند سونوگرافی، فیبرو اسکن و حتی گاهی نمونه برداری از کبد نیز انجام می‌شود.
باید به یاد داشته باشید که کاهش وزن تدریجی در افراد چاق توسط همه متخصصان توصیه می‌شود، ولی کاهش ناگهانی وزن، در تشدید این اختلال نقش خواهد داشت. در کبد چرب مقاومت به انسولین شایع بوده و داروهایی که مقاومت به انسولین را درمان می‌کنند توسط پزشکان متخصص توصیه می شوند تا علاوه بر اصلاح این اختلال، در بهبود آنزیم‌های کبدی نیز موثر باشند.
۷۰ درصد بیماران مبتلا به کبد چرب، چاقند
وی با بیان اینکه کبد چرب به دو شکل الکلی و غیرالکلی تقسیم می‌شود، اظهار کرد: این بیماری با برخی از اختلالات بالینی مانند دیابت، چاقی، رژیم‌های غیراصولی و سوء تغذیه در ارتباط است و با آنکه علل اصلی بروز کبد چرب ناشناخته است، ولی تعدادی از اختلالات بالینی معین به عنوان علل زمینه‌ای بروز این بیماری محسوب می‌شوند؛ به عنوان مثال حدود ۷۰ درصد بیماران مبتلا به کبد چرب چاق هستند.قمی با بیان اینکه بیماری کبد چرب در ابتدا نشانه خاصی ندارد ولی در صورت عدم رعایت و پیشروی این بیماری در کبد باعث سوءهاضمه می‌شود، اظهار کرد: البته افراد غیرالکلی هم به دلایل مختلف از جمله چاقی، مصرف غذاهای آماده و غذاهای چرب، عدم فعالیت فیزیکی و مصرف مواد نامناسب غذایی ممکن است به این بیماری دچار شوند. همچنین گاهی به علت مصرف برخی داروها نیز این عارضه رخ داده و منجر به رسوب چربی در کبد می‌شود.
کبد چرب الکلی و غیرالکلی
این متخصص تغذیه، در توضیح کبد چرب غیرالکلی گفت: این بیماری زمانی رخ می‌دهد که کبد در شکستن چربی‌ها دچار مشکل شده و با تجمع چربی در بافت کبدی، دچار کبد چرب می‌شود. این نوع کبد چرب زمانی مشخص می‌شود که تجمع چربی در کبد به ۱۰ درصد یا بیشتر از وزن کبد برسد. کبد چرب غیرالکلی نیز به چند دسته تقسیم شده و در شدیدترین مراحل باعث سیروز کبدی و در نهایت نارسایی کبدی می‌شود.وی همچنین درباره کبد چرب الکلی گفت: این بیماری جزو اولین مرحله‌های بیماری‌های کبدی مربوط به الکل است. کبد با مصرف زیاد الکل صدمه دیده و قادر به شکستن چربی‌ها نیست و اگر فرد از مصرف الکل خودداری کند، این نوع کبد چرب کم‌کم درمان خواهد شد، اما در صورت ادامه مصرف الکل فرد ممکن است دچار سیروز کبدی شود.
وی درباره کبد چرب بارداری نیز گفت: هرچند این نوع از کبد چرب خیلی نادر است، با این حال اضافه وزن زیاد در هنگام بارداری و تجمع چربی می‌تواند خطراتی جدی هم برای مادر و هم برای جنین به همراه داشته باشد. این بیماری می‌تواند باعث نارسایی کبدی، نارسایی کلیه، عفونت شدید و یا خون‌ریزی شود. هرچند دلیل این بیماری کاملا شناخته نشده، اما پژوهشگران معتقدند این بیماری با هورمون‌های ترشح شده در این دوران مرتبط است. معمولا علایم این بیماری در سه ماه سوم رخ می‌دهد و با حالت تهوع، استفراغ، درد در قسمت بالایی سمت راست شکم، زردی و کسالت عمومی مادر باردار مشخص می‌شود. بنابراین، مادران باردار علاوه بر مراقبت در افزایش تدریجی و منطقی وزن در این دوران و بهره‌گیری از رژیم های مخصوص زمان بارداری و شیردهی می‌توانند آزمایش‌های لازم برای اطلاع از این بیماری را انجام دهند.
دسته بندی مراحل کبد چرب
قمی با بیان اینکه بیماری کبد چرب مراحل مختلفی دارد و از گرید یک تا چهار تقسیم بندی می‌شود، گفت: گرید یک این بیماری ساده‌ترین نوع کبد چرب است که دلیل آن خوردن مواد غذایی ناسالم، عادات زندگی نادرست، بی تحرکی و در یک کلام ناشی از زندگی ناسالم است و خوشبختانه با رعایت اصول تغذیه‌ای و افزایش فعالیت بدنی به راحتی درمان می‌شود.وی ادامه داد: در گرید دو رسوب چربی در کبد بیشتر شده و بیماری کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را دارد.
وی همچنین در توضیح گرید ۳ (فیبروز کبدی) گفت: در این مرحله آسیب و التهاب شدید کبد، افزایش چربی و اختلال آنزیم‌های کبدی باعث می‌شود تا فرد کم کم به درجات بالاتری از مشکلات کبدی برسد که به آن فیبروز کبدی گفته می‌شود. این مرحله از کبد چرب به لبه پرتگاه تشبیه می‌شود و فرد می‌تواند با رعایت اصول تغذیه‌ای و دریافت مشاوره تخصصی به سمت بهبودی گام بردارد و یا سبب پیشرفت بیماری، فیبروز یا گرفتگی و سخت شدن بافت کبد شود. در این وضعیت زخم‌ها و آسیب‌هایی در کبد دیده می‌شود و می‌تواند تا حد برگشت ناپذیری و دایمی شدن پیشرفت کند.
وی ادامه داد: در گرید چهار، سیروز کبدی اتفاق می‌افتد. سیروز حالتی است که در آن سلول‌های کبدی جای خود را به سلول‌های فیبروتیک یا زخم‌های متعددی می‌دهد که در واقع، شانس بسیار کمی برای بهبودی کبد وجود دارد. این جراحات کبدی در اکثر موارد در اثر مصرف بلند مدت الکل و عفونت‌های ویروسی بروز می‌کند.
مهمترین علل بروز کبد چرب
این متخصص تغذیه در ادامه با اشاره به برخی از مهمترین علل بروز کبد چرب، گفت: برخی از جراحی‌های شکم مانند برداشتن کیسه صفرا، برداشتن قسمتی از روده یا معده، مصرف بعضی از داروهای خاص مانند هورمون استروژن، کورتون استروئیدها، آمیودارون، تاموکسی فن والپروات سدیم نیز از علل زمینه‌ساز کبد چرب هستند. در کودکان نیز اختلالات مادرزادی شامل سوء جذب چربی‌ها، سیستیک فیبروزیس و بیماری ویلسون با کبد چرب همراه هستند.وی گفت: بسیاری از بیماری‌ها که برخی از کنار آنها به سادگی رد می‌شوند مانند افزایش چربی‌های بد یا کلسترول و تری گلیسیرید در خون، سندرم متابولیک، چاقی به ویژه هنگامی که چربی در شکم متمرکز است، سندرم تخمدان پلی کیستیک، دیابت نوع ۲، کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism)، کم‌کاری غده هیپوفیز (hypopituitarism)، خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی را افزایش می‌دهند. به طور کلی تبعیت از رژیم‌های غذایی نادرست و مصرف هر روزه غذاهای فست فودی (سوسیس، کالباس، سس، پیتزا)، استرس‌های شغلی و خانوادگی بلند مدت، مصرف داروهای بدون مشاوره با پزشکان متخصص، شیوه زندگی بی فعالیت و نادرست و تبعات آن از قبیل چاقی و اضافه وزن در ابتلا به کبد چرب در بین سنین مختلف دخیل است.
علائم مهم کبد چرب
نایب رییس انجمن تغذیه ایران با بیان اینکه خستگی، درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی راست شکم برخی از علایم این بیماری است، ادامه داد: علائم و نشانه‌های احتمالی کبد چرب غیر الکلی و سیروز کبدی شامل مواردی همچون تورم شکمی (آسیت)، عروق خونی بزرگ شده دقیقاً زیر سطح پوست، بزرگ شدن طحال، قرمز شدن کف دست، زردی پوست و چشم می‌شود.راههای تشخیص کبد چرب
قمی با تاکید بر اینکه بسیاری از مبتلایان دارای علامت خاصی نیستند و گاهی فرد از درد شکم در ناحیه بالای شکم در قسمت راست و احساس پری و خستگی شکایت می‌کند، اظهار کرد: گاهی در هنگام بررسی‌های آزمایشگاهی زمان استخدام افراد در سازمان‌ها و ارگان‌ها مشخص می شود که آنزیم‌های کبدی افزایش یافته و بعد از آن بررسی‌های تخصصی برای کشف علل زمینه‌ای و بررسی سایر علل بیماری کبدی توسط پزشک متخصص انجام می‌شود.وی ادامه داد: در این حالت پزشک متخصص آزمایش‌های لازم برای بررسی قند، چربی‌های خون و ویروس‌هایی که در بروز هپاتیت نقش دارند را درخواست می کند. بررسی‌های دیگری مانند سونوگرافی، فیبرو اسکن و حتی گاهی نمونه برداری از کبد نیز انجام می‌شود.
ساده‌ترین روش درمان
این متخصص تغذیه در خاتمه با بیان اینکه برای درمان و بهبود کبد چرب باید اختلالات زمینه‌ساز مورد بررسی قرار گیرد، اظهار کرد: اصلاح شیوه‌های نادرست زندگی، تبعیت از یک رژیم غذایی ویژه در راستای کاهش وزن منطقی و پرهیز از کاهش وزن‌های ناگهانی که بر اصول مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌جات دارای منابع غنی آنتی اکسیدان‌ها تاکید دارد و ورزش و فعالیت بدنی مداوم اثرات مفیدی بر روی درمان این بیماری دارد.باید به یاد داشته باشید که کاهش وزن تدریجی در افراد چاق توسط همه متخصصان توصیه می‌شود، ولی کاهش ناگهانی وزن، در تشدید این اختلال نقش خواهد داشت. در کبد چرب مقاومت به انسولین شایع بوده و داروهایی که مقاومت به انسولین را درمان می‌کنند توسط پزشکان متخصص توصیه می شوند تا علاوه بر اصلاح این اختلال، در بهبود آنزیم‌های کبدی نیز موثر باشند.