سکه‌های تقلبی همسایگان

مالک مصدق: تارنمای شورای همکاری خلیج فارس اعلام کرد شورای وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس روز دوشنبه، در پایان نشست خود به ریاست محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، در شهر ریاض عربستان بیانیه‌ای صادر کرد. به نوشته ایرنا در این بیانیه، شورای همکاری خلیج فارس مجددا با تکرار ادعاهای واهی و بی‌اساس درباره جزایر سه‌گانه ایرانی، این جزایر را به نظر خود متعلق به امارات دانست و به موضع ثابت و مصوبات قبلی خود مبنی بر محکومیت آنچه آن را به نظر خود استمرار اشغال جزایر سه‌گانه (تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی) از طرف ایران خواند، اشاره کرد. وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه یادشده بدون اعتنا به مستندات تاریخی که این جزایر را متعلق به ایران و بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک ایران می‌داند، در ادعای واهی خود آورده است «ما بر حق حاکمیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی و آب‌های منطقه‌ای، قلمرو هوایی و فلات قاره و منطقه انحصاری اقتصادی این جزایر به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر خاک امارات تأکید می‌کنیم. براساس‌این هرگونه تصمیم یا اقدامات ایران در این جزایر باطل است و هیچ چیزی از حقایق تاریخی و حقوقی را که بر حق حاکمیت امارات بر این جزایر سه‌گانه تأکید دارد، تغییر نمی‌دهد». این بیانیه در ادامه ادعاهای واهی خود علیه حاکمیت ملی و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران قید کرده است «شورای همکاری خلیج فارس برگزاری رزمایش‌های نظامی ایران در جزایر سه‌گانه، آب‌های منطقه‌ای، حریم هوایی، فلات قاره و منطقه اقتصادی انحصاری این جزایر را که جزء جدایی‌ناپذیر امارات است، محکوم می‌کند و آخرین مورد آن نیز رزمایش نظامی ایران و اجرای تمرینات رزمی در جزیره ابوموسی در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۲۴ بود». شورای یادشده همچنین ادعاهای خود درباره میدان نفتی-گازی آرش را تکرار کرد و مدعی شد: «این میدان به طور کامل در منطقه دریایی کویت واقع شده است. ثروت طبیعی منطقه مجاورت منطقه تقسیم‌شده میان کویت و عربستان ازجمله میدان الدره (آرش)، مالکیت مشترک عربستان و کویت است و تنها این دو کشور حق بهره‌برداری کامل از منابع طبیعی در آن منطقه را براساس مفاد قوانین بین‌المللی و با استناد به توافق‌نامه‌های فی‌مابین، دارند. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به‌درستی هرگونه ادعایی درباره جزایر سه‌گانه یادشده را دخالت در امور داخلی و قلمرو سرزمینی خود دانسته و آن را به‌شدت محکوم می‌کند. همچنین درباره میدان نفتی آرش از نگاه تهران، صدور بیانیه‌های تکراری و طرح ادعاهای یک‌جانبه، فاقد ارزش حقوقی است و حقی را برای طرف کویتی اثبات نمی‌کند. البته در بخش مربوط به ایران پیش از اشاره به جزایر سه‌گانه و نیز میدان نفتی-گازی آرش سعی شد که با لحنی مثبت به روی کار آمدن دولت جدید در ایران بپردازند؛ چنان‌که وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه خود، پیروزی دکتر مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران را تبریک گفتند و برای ایشان و ملت ایران موفقیت، پیشرفت و شکوفایی روزافزون آرزو کردند. همچنین شورای وزیران شورای همکاری خلیج فارس بار دیگر بر مواضع و تصمیمات قاطع خود درباره برقراری روابط با ایران و بر لزوم پایبندی به مبانی و اصول اساسی مبتنی بر منشور سازمان ملل متحد و منشورهای حقوق بین‌الملل، اصول حسن هم‌جواری، احترام به حاکمیت ایران و حل‌وفصل اختلافات از راه‌های مسالمت‌آمیز تأکید کردند.

 واکنش تهران

در پی ادعاهای مطرح‌شده، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، برخی مفاد مرتبط با ایران در بیانیه پایانی صدو‌شصت‌ویکمین نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس در ریاض را محکوم و آنها را تکراری، غیرسازنده و بی‌حاصل توصیف کرد. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، «مواضع غیرسازنده شورای همکاری خلیج فارس، کمکی به فرایند تعامل و همکاری منطقه‌ای نمی‌کند». سخنگوی وزارت خارجه ایران، بند مربوط به جزایر ایرانی در خلیج فارس را مطلقا مردود دانست و تأکید کرد «جزایر سه‌گانه ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، جزء لاینفک و ابدی خاک جمهوری اسلامی ایران است». کنعانی ادامه داد «جمهوری اسلامی ایران هرگونه اظهارنظر درباره مسکونی‌سازی، سفر مقامات کشوری و لشکری به جزایر متعلق به ایران و همچنین برگزاری رزمایش نظامی در مرزهای سرزمینی خود را دخالت در امور حاکمیتی خود تلقی کرده و آن را محکوم می‌کند».

به نوشته ایسنا، سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین درج ادعای یک‌جانبه کویت درباره میدان آرش در بیانیه پایانی وزرای خارجه این شورا را مردود دانست و گفت: صدور بیانیه‌های تکراری و طرح ادعاهای یک‌جانبه، فاقد ارزش حقوقی است و حقی را برای طرف کویتی اثبات نمی‌کند. کنعانی این را هم افزود «تنها راهکار منطقی و نتیجه‌بخش درباره میدان آرش، بازگشت به میز مذاکرات فنی و حقوقی و گفت‌وگوی دوجانبه به منظور دستیابی به توافقی پایدار براساس حسن هم‌جواری و احترام به منافع مشترک است». او همچنین با اشاره‌ به بند موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران متذکر شد «جمهوری اسلامی ایران همواره به قوانین و تعهدات بین‌المللی خود پایبند بوده، بنابراین اظهارات بی‌اساس درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را فاقد ارزش می‌داند». سخنگوی دستگاه دیپلماسی، «امنیت در منطقه را مقوله‌ای یکپارچه و تفکیک‌ناپذیر دانست» و با تأکید بر اهمیت همکاری منطقه‌ای به منظور تأمین امنیت جمعی خاطرنشان کرد «جمهوری اسلامی ایران ضمن مردوددانستن حضور نظامی بیگانگان در سطح منطقه، نقش مؤثر و سازنده خود را در تأمین امنیت آب‌ها و آبراه‌های منطقه‌ای با قوت ادامه خواهد داد». این دیپلمات ارشد کشورمان به تبریک بیانیه شورای همکاری خلیج فارس برای انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران هم پرداخت و در همین راستا تصریح کرد «دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران نیز در استمرار رویکرد راهبردی و سیاست‌های اصولی نظام، با تأکید بر استمرار سیاست همسایگی به‌عنوان اولویت سیاسی خارجی خود، همواره راهکار حل مشکلات منطقه را بر مبنای تعامل و همکاری با همسایگان دانسته و از ابتکارهای سازنده در زمینه توسعه مناسبات و همکاری‌های دو و چندجانبه استقبال می‌کند و یادآور می‌شود مواضعی از جنس موارد اشاره‌شده در بالا در بیانیه‌های شورای همکاری، کمکی به فرایند تعامل و همکاری منطقه‌ای نمی‌کند و باید از آنها پرهیز کرد». البته به جز ناصر کنعانی، سردار عبدالرضا عابد، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، هم صبح دیروز سه‌شنبه در بخشی از نشست با خبرنگاران به میدان نفتی-گازی آرش اشاره و اذعان کرد «توسعه میدان آرش از نان شب برای ما واجب‌تر است؛ چون این میدان مشترک است و ما نباید از منافع کشور کوتاه بیاییم. باید در این حوزه فعالانه و مطالبه‌گر عمل کنیم». به گفته سردار عابد: «ما منتظر مجوز دولت برای استقرار تجهیزات حفاری هستیم و دکل‌ هم برای این کار داریم. در این میدان کویتی‌ها به کمک آرامکو در قالب شرکت خلیج‌ کار را شروع کرده و اسناد نشان می‌دهد که کشور همسایه در این میدان فعال است». فرمانده قرارگاه خاتم این را هم مطرح کرد «ما ریسک می‌پذیریم و آماده توسعه میدان نفتی آرش هستیم».

رواج سکه‌های تقلبی همسایگان

هر‌چند مواضع سردار عبدالرضا عابد از جنس واکنش ناصر کنعانی در قبال مفاد مطرح‌شده در بیانیه پایانی صد‌و‌شصت‌و‌یکمین نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس در ریاض نیست، اما هم‌زمانی آن با بیانیه یادشده نشان می‌دهد که به موازات مطرح‌شدن ادعای واهی مالکیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه به‌عنوان یکی از محورهای ثابت و اصلی اختلافات کشورهای حاشیه خلیج فارس با ایران، اکنون بحث‌ها بر سر میدان نفتی-گازی آرش هم می‌تواند به محور دیگری از اختلافات دو طرف بدل شود؛ آن‌هم در شرایطی که به‌تازگی جمهوری آذربایجان هم با حمایت روس‌ها مجددا بحث دالان زنگزور را مطرح کرده‌ است. اما چرا چنین مواضع نادرستی در برخی کشورهای همسایه ایران شکل گرفته و تداوم یافته است. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در گپ‌وگفتش با «شرق»، این‌گونه پاسخ می‌دهد «چون ایران از معادلات کلان سیاست خارجی جهانی فاصله گرفته است، پس هر کشور کوچکی در پیرامون ایران نیز به خود اجازه می‌دهد ادعاهایی را در قبال تمامیت ارضی ما مطرح کند؛ از جمهوری آذربایجان بر سر زنگزور گرفته تا امارات متحده عربی بر سر جزایر سه‌گانه یا ادعای کویتی‌ها درباره میدان نفتی-گازی آرش». 

بنابراین رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با ارجاعی به توییت اخیر خود، این دست ادعاها بر سر تمامیت ارضی را «سکه‌های تقلبی» توصیف می‌کند که «به دلیل افول جایگاه و نفوذ ایران در معادلات جهانی اکنون از سوی همسایگان رواج پیدا کرده و هر کشور کوچکی در کنار مرزهای ایران می‌تواند ادعایی را در برابر کشورمان مطرح کند». از این منظر و به باور مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی: «تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران مشکلات و بحران‌های خود در سیاست خارجی را حل‌وفصل نکند، کماکان این سکه‌های تقلبی کشورهای پیرامونی از امارات بر سر جزایر سه‌گانه گرفته تا جمهوری آذربایجان بر سر دالان زنگزور و نظایر آن می‌تواند رواج داشته باشد». از طرف دیگر تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل اذعان دارد: «زمانی که وزیر امور خارجه دولت چهاردهم در مجلس شورای اسلامی و برای کسب رضایت و رأی اعتماد جریان‌های رادیکال، کماکان نگاه به شرق را به‌عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی خود مطرح می‌کند، باعث خواهد شد که حتی بازیگران اصلی بلوک شرق یعنی چین و روسیه هم به این نتیجه برسند که ایران در دولت جدید هم به دنبال رفع بحران‌ها در سیاست خارجی خود نیست». با چنین قرائتی، فلاحت‌پیشه چنین نتیجه می‌گیرد: «کماکان پکن و به‌ویژه مسکو سعی خواهند کرد در بازی‌های دیپلماسی خود از موقعیت ایران سوءاستفاده کنند». همچنان که به گفته او: «با وجود ۴۵ سال تنش در روابط جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده آمریکا و با وجود روابط سینوسی با اروپایی‌ها هیچ‌کدام از کشورهای اروپایی و آمریکا درباره تمامیت ارضی ایران ادعایی را مطرح نکردند، اما روسیه در همین چند سال از امارات بر سر جزایر سه‌گانه گرفته تا ادعای جمهوری آذربایجان بر دالان زنگزور حمایت کرده و همواره دخالت‌های واضح و آشکاری در مباحث‌ مربوط به تمامیت ارضی و سرزمینی ایران داشته است». نماینده ادوار در ادامه تحلیل خود، اقدام اخیر آمریکا برای تحریم ایران ایر به دلیل ادعاها درباره انتقال موشک و پهپاد به روسیه را هم پیش می‌کشد و یادآور می‌شود: «فقط در یک هفته گذشته، سه تنش علیه جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت که نخست به موضوع دالان زنگزور، دوم ادعای امارات و شورای همکاری خلیج فارس بر سر جزایر سه‌گانه و سوم به تحریم ایران ایر بازمی‌گردد». با یادآوری این سه تنش در طول یک هفته گذشته که برای ایران به وجود آمده است، این استاد دانشگاه، «محور و کانون هر سه تنش را روسیه می‌داند» و به‌همین‌دلیل در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با «شرق» اذعان دارد: «تا زمانی که یک سیاست خارجی منطقی و متوازن در دیپلماسی شکل نگیرد و یک نگاه منفعت‌محور بین دو بلوک شرق و غرب ترسیم نشود، کماکان مشکلات در سیاست خارجی کشور تداوم و حتی تشدید پیدا خواهد کرد و هر کشور کوچک همسایه با ادعاهای بزرگ، عملا سکه تقلبی خودشان را درباره تمامیت ارضی و سرزمینی ایران در مناسبات جهانی رواج خواهند داد». ازاین‌رو رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در نتیجه‌گیری گفته‌های خود خطاب به دولت پزشکیان و عباس عراقچی متذکر می‌شود: «برای برون‌رفت از وضعیت کنونی باید یک بسته جامع، منسجم و واقع‌بینانه درباره همه مشکلات و چالش‌های دیپلماتیک تهیه شود و در این زمینه کارگروه‌های مختلف با حضور کارشناسان، استادان و پژوهشگران هر حوزه شکل بگیرد».