ناسیونالیسم انقلابی

شرق: اخیرا چاپ تازه‌ای از کتاب «کلنل پسیان و ناسیونالیسم انقلابی در ایران» نوشته استفانی کرونین با ترجمه عبدالله کوثری در نشر ماهی منتشر شده است. متن محوری این کتاب مقاله‌ای بلند از استفانی کرونین است با عنوان «ناسیونالیسم انقلابی در عمل: قیام کلنل محمدتقی‌خان پسیان در مشهد فروردین-مهر 1300». کوثری در پیشگفتار کتاب نوشته که انگیزه‌اش از ترجمه این مقاله نخست علاقه و احترامش به شخص کلنل بوده و دیگر اینکه نوشته کرونین، با حجم اندکی که دارد، از همه منابع موجود درباره قیام کلنل سود جسته و‌ دور از داوری‌های یک‌سویه، شرحی دقیق از شخصیت خود کلنل و ویژگی‌های قیام او و اهیمت این رویداد در تاریخ معاصر و در کل حرکت ناسیونالیسم ایرانی به دست داده است.

برای تکمیل این مقاله چند سند معتبر نیز در کنار آن در کتاب منتشر شده است از‌جمله «رساله دفاعیه» نوشته خود کلنل و نیز مقاله‌ای که درباره ژاندارمری ایران برای مجله «کاوه» نوشته است. همچنین مقاله‌ای درباره تلاش‌های دولت شوروی برای اخلال در خراسان و کشاندن این ایالت به دامان خود، به قلم ولادیمیر لئانیدوویچ گنیس. این مقاله برای آشنای با اوضاع خراسان پیش از ورود کلنل به این ایالت سودمند است و در عین حال ماهیت نیروهای مسلحی را نشان می‌دهد که بعد از به قدرت رسیدن کلنل و رژیم ژاندارم در خراسان به مخالفت با او برخاستند و در نهایت هم به تشویق و تحریک نخست‌وزیر ایرانی کشور یعنی قوام‌السلطنه در جنوب و شمال ایالت به غارت و ترک‌تازی روی آوردند و عرصه را بر او تنگ کردند و سرانجام سردار جوان را کشتند و سر از تنش جدا کردند. آبتین گلکار این مقاله را به فارسی برگردانده است.

کوثری نوشته که امیدوار است نسل جوان امروز با خواندن این کتاب با رویدادی مهم در تاریخ صد‌ساله اخیر و نیز با سیمای نجیب و دوست‌داشتنی یکی از پاکبازترین دوستداران ایران آشنا شود. او در پایان پیشگفتارش شعری را که در سال 1342 به یاد کلنل و در توصیف صحنه شهادت او سروده آورده است.

در بخشی از مقاله کرونین می‌خوانیم: «در هنگامه این دعوا، در اواسط شهریور 1299، کلنل پسیان به مشهد آمد تا ریاست ژاندارمری ایالت را از ماژور جهانبانی تحویل بگیرد. در این ایام نام پسیان در مقام فرمانده نظامی‌ که در مبارزات نیروهای ناسیونالیست در سال 1294 به کف آورده بود‌ و نیز در مقام افسر دلیر و لایق که شخصا هم جدی و سختکوش و حتی متعصب و پاکدامن بود، بر سر زبان‌ها افتاده بود. او که گروهی پانزده‌نفری از افسران همفکرش را برای یاری‌کردن در تقویت ژاندارمری از تهران آورده بود، به محض ورود به مشهد دست به اصلاح رژیمان زد. پسیان برای تضمین پرداخت منظم مواجب افرادش به هر کار که می‌توانست دست زد، افراد ناکارآمد را اخراج کرد و به جای ایشان نفرات دیگری برگزید. اما اقداماتش در هر گام با موانعی روبه‌رو شد و کل فعالیتش به خطر افتاد، زیرا دست‌یافتن به همان حداقل بودجه تصویب‌شده نیز برای او محال بود. با فرارسیدن دی‌ماه 1299، او که تلاش چهارماهه خود را در مشهد شکست‌خورده می‌دید، پاک دلسرد شده بود. کلنل کمبود منابع مالی را به گردن قوام انداخت و تهدید کرد که اگر پول در اختیارش نگذارند، استعفا می‌دهد».