معمای قطع مخفیانه درخت ۲۰۰ ساله باغ تاریخی و جهانی فین کاشان
این باغ تاریخی و جهانی یکی از زیباترین باغ‌های ایران زمین است که در وسعتی به مساحت ۲۴ هزار مترمربع در دوره صفویه احداث و ملحقاتی هم در دوره زندیه و قاجاریه به آن اضافه شد.
این اثر فرهنگی و تاریخی که در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ خورشیدی به شماره ۲۳۸ در فهرست آثار ملی ثبت شد، یکی از اهداف اصلی گردشگران داخلی و به خصوص توریست‌های خارجی است که هر سال به عنوان یکی از پربازدیدترین اماکن تاریخی و فرهنگی کشور معرفی می‌شود.
پرواضح است میراثی با این قدمت و اهمیت که حتی در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است و متعلق به همه مردم جهان دارد چه تأثیر شگرفی در توسعه گردشگری و همچنین انتقال مبانی فرهنگی و تاریخی ایران و کاشان به عنوان نخستین خاستگاه تمدن بشری می‌تواند داشته باشد.
هر گونه کوتاهی در حفاظت و حراست از میراثی این چنین که در زیر ذره بین سازمان جهانی یونسکو قرار دارد، می‌تواند عواقب ناخوشایندی برای جامعه فرهنگی، تاریخی و گردشگری کاشان و ایران داشته باشد.
اخیراً خبری مبنی بر قطع یکی از درختان کهنسال این باغ به بهانه ضعف فیزیولوژیک، آلودگی قارچی و جلوگیری از سرایت بیماری منتشر شد که واکنش بسیاری از فعالان میراث فرهنگی و حتی علاقمندان به محیط زیست را در پی داشته است.
قطع درخت باغ جهانی فین کاشان بدون اطلاع شورای راهبردی باغ فین بوده است
یک استاد دانشگاه کاشان در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه درختی که دارای ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی است حتی اگر دچار بیماری شده باشد نباید قطع و بریده شود، اظهار داشت: این درخت چنار که گفته می‌شود دارای بیش از ۲۰۰ سال عمر بود در ابتدای خیابان فتحعلی شاهی باغ جهانی فین قرار داشت.
وی با بیان اینکه قطع این درخت در حدود سه هفته قبل انجام شد، افزود: قطع این درخت بنا به گفته برخی از کارکنان میراث فرهنگی و بر اساس شواهد موجود بدون اطلاع شورای راهبری باغ جهانی فین کاشان انجام شده است.
محمد مشهدی نوش آبادی با اشاره به اینکه این درخت چنار بریده شده به نقطه نامعلومی انتقال یافته است، تصریح کرد: علت این پنهان کاری بر هیچکس پوشیده نیست و معلوم نیست چرا حتی اگر این درخت دارای بیماری بوده است این کار در خفا و بدون اطلاع انجام شده است؟
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه باغ جهانی فین کاشان یکی از میراث گران بهای ایران و کاشان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، خاطرنشان کرد: هر گونه رفتار مدیران و مسئولین بر خلاف دستورالعمل‌های این سازمان می‌تواند عواقب ناخوشایندی برای میراث فرهنگی داشته باشد.
این استاد دانشگاه درختان موجود در باغ فین را دارای ارزش تاریخی و طبیعی فراوانی دانست و یادآور شد: در رابطه با نحوه رفتار با آثار فرهنگی باید دستورالعمل‌های خاص آن رفتار شود و اگر این درخت به بیماری دچار شده بود نباید بدون نظر کارشناسان خبره این حوزه و طی مراحل قانونی قطع می‌شد.
اظهار بی اطلاعی عضو شورای راهبردی پایگاه میراث جهانی باغ‌های ایران از قطع درخت در باغ فین کاشان
اما عضو شورای راهبری پایگاه میراث جهانی باغ‌های ایران نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر با اظهار بی اطلاعی از موضوع قطع درخت ۲۰۰ ساله این باغ تاریخی از دیگر موارد مطرح شده توسط خبرنگار مهر درباره این امر نیز اظهار بی اطلاعی کرد!!
حمیدرضا جیحانی در این ارتباط اظهار داشت: ما درباره سن درختان چنار در باغ فین اطلاعی نداریم.
وی با بیان اینکه می‌توانیم حدس بزنیم که درختان در یک دوره کاشته شده‌اند، افزود: ولی اینکه بدانیم این درختان چه سن مشخصی دارند، اطلاعی نداریم.
عضو شورای راهبری پایگاه میراث جهانی باغ‌های ایران با اشاره به اینکه درباره درختان سرو می‌توان سن آنها را حدس زد، بیان داشت: اما در مورد درختان چنار این امر را اطلاعی نداریم.
وی با بیان اینکه برنامه‌هایی که در مورد باغ است را بررسی کرده و تصمیم گیری می‌کنیم، یادآور شد: درباره این موضوع و جزئیات آن ارجاعی داده نشده است.
تماس‌هایی که بی جواب ماند
با پیگیری‌های انجام شده توسط خبرنگار مهر در کاشان مدیر پایگاه جهانی باغ فین کاشان با وجود تماس‌های مکرر و حتی ارسال پیامک هیچ پاسخی درباره این موضوع ارائه نکرد و تلفن‌های خود را نیز پاسخ نداد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان نیز در پاسخ به خبرنگار مهر با ارسال لینکی در یکی از نرم افزارهای پیام رسان از خبرگزاری میراث آریا به نوعی دیگر پاسخ سوالات و ابهامات موجود را داد.
پاسخی که به نقل از خبرگزاری میراث آریا داده شد
در این لینک که خبر آن به‌نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در تاریخ چهارشنبه ۲۱ خرداد ۹۹ منتشر شده است، سمیه فرهادی دلیل قطع یک درخت در باغ جهانی فین کاشان را ضعف فیزیولوژیک، آلودگی قارچی و جلوگیری از سرایت بیماری ذکر کرده است.
در قسمتی از خبر منتشر شده در خبرگزاری میراث آریا به نقل از سمیه فرهادی مدیر پایگاه جهانی باغ فین کاشان آمده است:
فرهادی در خصوص قطع درخت چناری که موضوع خبری برخی کانال‌های مجازی در روز گذشته شده است، گفت: «سابقه این درخت حاکی از بیماری و روند رو به زوال آن بود که با وجود تلاش برای حفظ آن با روش‌های حفاظتی ویژه و انجام آزمایش‌های گیاه‌پزشکی با نظر مشاوران عالی فضای سبز باغ فین این روند سرعت یافته بود.»
وی عنوان کرد: «ضعف فیزیولوژیک درخت موجب حساس شدن آن در مقابل بیمارگر گیاهی شده بود. به طوری که به استناد تشخیص استادان بیماری‌شناسی و همینطور آزمایشگاه گیاه‌پزشکی، درخت به قارچ بیمارگر گیاهی خطرناک ناتراسیا آلوده شده بود.»
مدیر پایگاه باغ جهانی فین در خصوص این قارچ گفت: «قارچ ناتراسیا در شرایط ضعف فیزیولوژیک درختان، شدت گرما و آفتاب وارد بافت و آوندهای درختان شده و پس از قطع ارتباط تغذیه‌ای بین شاخه‌ها و تنه، در نهایت موجب مرگ درخت می‌شود.»
او با اشاره به اینکه ضعف فیزیولوژیک و آلودگی درختان همانند کهولت سن و مبتلا شدن به بیماری سرطان در انسان‌هاست که شانس نجات تقریباً صفر و فقط معجزه می‌تواند نجات بخش آنها باشد، افزود: «با توجه به محدویت‌های ایام کرونا و از آن‌جا که اعضای مرتبط شورای راهبردی از طریق سیستم مجازی در جریان روند بیماری، عدم پاسخ دهی درخت به اقدامات حفاظتی و زوال آن قرار داشتند به منظور جلوگیری از سرایت بیماری‌های مشخص شده بر روی این درخت به سایر درختان با مشورت‌های لازم، تصمیم بر قطع کامل آن گرفته شد.»
یک شخص یا گروه به تنهایی نمی‌تواند در مورد قطع درختان اماکن میراثی تصمیم بگیرداما این در حالی است که رئیس باغ گیاه شناسی کاشان در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه این درخت را از نزدیک ندیده و نسب به کم و کیف بیماری مورد ادعای مدیران میراث فرهنگی اطلاعی ندارم، اظهار داشت: علی القاعده به دلیل اینکه مجموعه درختان موجود در باغ‌های تاریخی ایران میراثی ملی و جهانی است، باید همانند یک موجود زنده با آنها برخورد کرد.
وی با بیان اینکه حتی اگر آثار یک بیماری و مشکلی در این درختان هویدا شود، یک شخص یا گروه به تنهایی نمی‌تواند درباره قطع آن تصمیم گیری کند، ابراز داشت: بر طبق روال اگر یک بیماری یا قارچ به درختی حمله کند باید کم و کیف این بیماری مورد مطالعه قرار گرفته، آنالیز شده و راهکارهایی برای حفظ گونه حتماً در اولویت ویژه قرار بگیرد.
حسین بتولی با اشاره به اینکه چون این درختان جز میراث ملی و جهانی است و به همین دلیل نباید به هیچ وجه مباحث مالی مطرح شود، تصریح کرد: بر خلاف یک ابنیه که اگر ویران شود می‌توان آن را بهسازی یا دوباره ساخت، در صورتیکه درختی قطع شود قابل احیا و تجدید پذیری نیست.
نظر متخصصین باید ملاک تصمیم گیری ها باشد
وی با بیان اینکه در رفتار با این آثار طبیعی و فرهنگی باید ملاحظات زیست محیطی حتماً مدنظر قرار گرفته شود، بیان داشت: بعد از بررسی تمام راهکارها باید نظر جمعی متخصصین این حوزه ملاک تصمیم گیری باشد و در صورتی که مثلاً هیچ راهکاری برای مقابله با بیماری وجود نداشت باید صورتجلسه شود.
رئیس باغ گیاه شناسی کاشان با اشاره به اینکه بعد از اعمال تمام راهکارها و عدم موفقیت آنها و در صورتی که آن درخت خشک شده باشد باید بریده شود، خاطرنشان کرد: من شخصاً موقعیت این درخت را ندیدم و هر آنچه اطلاع دارم از فضای مجازی است ولی باید ملاحظات بیولوژیکی برای تمام گونه‌ها به خصوص درختان که موجودات زنده هستند، اعمال شود.
قارچ ناتراسیا برای درختان یک پدیده جدید و لاینحل نیست
وی با بیان اینکه قارچ ناتراسیا برای درختان یک پدیده جدید و لاینحل نیست، متذکر شد: این قارچ معمولاً بر روی درختان در محیط‌های مرطوب و بیشتر بر روی مرکبات، درختان جنگلی و حتی سرو و کاج شکل می‌گیرد و این مسئله خیلی پیچیده نیست.
بتولی با اشاره به اینکه اگر درختی دچار این قارچ شده باشد قابل برطرف کردن است، تاکید کرد: حتی به وسیله یک جریان هوایی نیز این قارچ جابجا می‌شود.
وی درمان این قارچ را ممکن دانست و افزود: باید آنالیزهای لازم از جمعیت این قارچ بر روی درخت گرفته شود تا ببینیم که این قارچ به چه میزان حالت تهاجمی به خود گرفته است و قطعاً این مهم باید تحت رصد یک تیم تخصصی گیاه پزشکی انجام شود.
رئیس باغ گیاه شناسی کاشان با اشاره به اینکه اگر آثار اولیه این قارچ بر روی درخت دیده شود می‌توان با آن مقابله و آن را از بین برد، گفت: در حال حاضر ما چون این درخت را ندیدیم نمی‌توانیم پیش داوری کنیم.
درختان یک میراث فرهنگی جهانی مثل باغ فین باید به طور دقیق و روزانه رصد شود
وی با اشاره به روال عادی اتفاقاتی مشابه اظهار داشت: به دلیل وجود این درختان در یک فضای تاریخی و فرهنگی ثبت شده در میراث جهانی، این گونه‌ها باید به طور مرتب و دقیق توسط کارشناسان مربوطه رصد شوند که آیا درختان بیماری گرفته‌اند یا خیر و در صورتی که گونه‌ای دچار بیماری شده است باید در همان مراحل ابتدایی توسط کارشناس مربوطه دستورالعمل مبارزه انتخاب و اعمال شود.
بتولی با بیان اینکه نحوه برخورد مدیران و کارشناسان پایگاه با این موضوع به گونه‌ای بوده که باعث ایجاد سوالات فراوانی شده است، ابراز داشت: قطعاً کارشناس مربوط به این موضوع در باغ جهانی فین کاشان وجود دارد و اگر گزارشاتی مبنی بر وجود پژمردگی، زردشدگی و بیماری بر روی درخت وجود دارد باید این موضوع بررسی می‌شد.
قطع درخت راهکاری برای مقابله با بیماری نیست
وی قطع درختان بیمار را راهکاری برای مقابله با بیماری آنان ندانست و تصریح کرد: اینکه بگویند اگر درخت را قطع نمی‌کردیم این بیماری قابل شیوع بود، درست نیست، در واقع در صورتی که شدت بیماری زیاد بوده باشد اکنون باید درختان دیگر نیز این بیماریذ را تگرفته و قطع شده باشند.
رئیس باغ گیاه شناسی کاشان در جواب این پرسش که اگر قدرت سرایت این بیماری زیاد بوده ممکن است سایر درختان نیز این بیماری را گرفته باشند، خاطرنشان کرد: اگر شدت این بیماری بر روی درخت زیاد یا کم بوده است طبق دستورالعمل‌های موجود باید برای مبارزه با این قارچ اقدام می‌شد.
وی با اشاره به اینکه این دستورالعمل‌ها باید طی می‌شد، بیان داشت: در صورت طی مراحل و به فرض اگر نتیجه‌ای هم حاصل نمی‌شد باید درخت خشک را قطع کرد نه اینکه به صرف اینکه یک درخت قارچ ناتراسیا گرفته است، آن درخت قطع شود.
بتولی افزود: این نوع برخورد با درخت موجود در باغ جهانی فین کاشان خیلی علمی و منطقی نیست.
این نوع عکس‌العمل‌های عجولانه، مخفیانه و غیر کارشناسانه در ارتباط با پایگاه میراثی که یونسکو با ذره بین بر عملکردهای اجرایی در ارتباط با آن نظارت دارد، موجب نگرانی دوست داران محیط زیست و میراث فرهنگی در ارتباط با حفظ پایگاه‌های جهانی مانند باغ فین کاشان و نگرانی از عملکردهای مشابه و مخفیانه در موارد دیگر می‌شود به ویژه اینکه یونسکو برای خارج کردن یک مکان تاریخی از فهرست خود در صورت عدم رعایت ضوابط و مقررات با هیچکس شوخی ندارد، همانگونه که تنها با همین تهدید خارج شدن میدان نقش جهان از فهرست میراث جهانی بود که نصف جهان توانست از شر سیاست بازی در ارتباط با کم کردن از طبقات آسمان‌خراش و ساختمان بی قواره موسوم به جهان نما رهایی یابد.
باید دقت کنیم که این نوع تهدیدهای یونسکو در ارتباط با دیگر آثار میراثی استان اصفهان تکرار نشود و سبقه نامناسبی از حفاظت از میراث‌های طبیعی و تاریخی در ذهن جهانیان برنیانگیزد.