سربازان ایرانی سپاه مختار چه کسانی بودند و سرنوشتشان چه شد؟
با پخش مجدد سریال مختارنامه از صدا و سیما، بسیاری این پرسش را مطرح می کنند که سربازان ایرانی سپاه مختار چه کسانی بودند؟
بر اساس روایت مورخان، ایرانیان سپاه مختار کسانی بودند که اعراب کوفه آنها را «موالی» می خواندند. موالی بردگانی بودند که توسط اربابان خود آزاد شده و به عضویت قبیله ارباب خود درآمده بودند. این طبقه که غالباً ایرانی بودند، بخش وسیعی از جمعیت کوفه و بصره را تشکیل می دادند. موالی از ساکنان شهرهای ایرانی اطراف کوفه از جمله مدائن، سربازان سابق سپاه ساسانی، بردگانی که بعد از حمله اعراب به شهرهای ایران به کوفه فرستاده شده بودند و دیلمیان تشکیل شده بودند.
در میان طبقات موالی، دیلمیان بیش از سایرین مهم و قابل اعتناء بودند. آنها اصالتاً از جنوب گیلان بوده، قدرت نظامی زیادی داشتند و سوارکارانی ماهر به شمار می رفتند. دیلمیان به عنوان مستشار و مزدور برای پادشاهان ساسانی می جنگیدند و در زمان یزدگرد در تیسفون حضور داشتند. بعد از سقوط پایتخت ساسانیان، به اسارت اعراب درآمده و به کوفه مهاجرت کردند. این طبقه نقش برجسته ای در شکل گیری ارتش مختار ثقفی داشتند و از آنجا که با فنون نظامی آشنا بودند به قدرت مختار افزودند.
کیسان ابوعمره کیست؟
علت «کیسانی» نامیدن بیشتر ایرانیان ساکن کوفه که بعدها به عضویت سپاه مختار درآمدند، «کیسان ابو عَمره» است. کیسان که در سریال مختارنامه به اشتباه «کیان» یا «ابوعُمره» نامیده می شود، رهبر ایرانیان سپاه مختار بود که فرقه کیسانیه را نیز به وجود آورد.
بنا به نقل های تاریخی، کیسان متولد مدائن بوده است. او مدتی برده یکی از اشراف عرب بود اما آزاد شد و به عنوان یکی از «موالی» در کوفه فعالیت می کرد. برخی مورخان نیز مدعی اند او یکی از دیلمیان بوده است. هرچه بود، کیسان ابوعمره تاثیر فراوانی بر شکل گیری حلقه نخست از طرفداران ایرانی مختار داشت. او عاشق امام علی (ع) بود و این عشق باعث نزدیکی او به مختار شد.
بعد از شروع قیام مختار، کیسان ایرانیان را به خدمت او درآورد و خود نیز رهبر جناح ایرانی سپاه مختار شد. مشهور است که او ۴۰ هزار سرباز ایرانی به خدمت گرفت. ابوحنیفه دینوری در «اخبارالطوال» می نویسد که در سپاه مختار که به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر با سپاه ابن زیاد می جنگیدند، یک کلمه سخن عربی شنیده نمی شد و همه فارسی سخن می گفتند. این نشان می دهد که تعداد سربازان ایرانی سپاه مختار تا چه اندازه زیاد بوده است.
قتل عام ایرانیان به دست مصعب و حجاج
حکومت مختار عمر زیادی نداشت. بسیاری از اعراب سپاه مختار به علت نفوذ زیاد ایرانیان و علاقه مختار به آنان، از سپاهش دور شدند. ابوحنیفه دینوری در «اخبار الطول» می نویسد: «مختار ایرانیان را پیش خود جمع کرد و به آنان گفت: می بینید که این قوم (اعراب مخالف مختار) چه می کنند؟ گفتند: آری. گفت: این کار را فقط برای اینکه شما را بر ایشان مقدم داشته ام، انجام می دهند. شما آزاده و بزرگوار باشید. سپس {مختار} آنان را تشویق کرد و همه را بیرون کوفه برد و شمرد، چهل هزار مرد بودند.»
بعد از اینکه گروهی از اعراب سپاه مختار و همچنین، قاتلان امام حسین (ع) و باقیماندگان سپاه عمر سعد به بصره رفته و به سپاه زبیریان ملحق شدند، لشکر «مصعب ابن زبیر» والی بصره و برادر عبدالله زبیر، خلیفه زبیریان قدرت گرفت و او با ۴ لشکر به کوفه هجوم برد.
مختار سپاهی به فرماندهی «بن شُمَیط» را سراغ سپاه مصعب فرستاد. این لشکر شکست سختی خورد و قلمرو مختار در خطر افتاد. کیسان ابوعمره نیز در یکی از این جنگ ها کشته شد. برخی معتقدند بن شمیط به علت سوء ظن، کیسان و سپاهش را بدون اسب راهی جنگ با زبیریان کرد و آنها نیز قتل عام شدند. برخی مورخان دیگر معتقدند کیسان بعد از شکست بن شمیط و در جایی به نام «حمّام اَعْین» کشته شد.
بعد از کشته شدن کیسان، سپاه ایرانی مختار از هم پاشید. مختار به ارگ کوفه پناه برد. او مدتی در محاصره بود. زمانی که فهمید لشکر ابراهیم مالک اشتر از موصل عازم کوفه نشده و به کمکش نمی شتابد، خودش به همراه ۲۰ سرباز به بیرون ارگ رفت و بعد از چند ساعت جنگ از پا درآمد. حدود ۶ الی ۸ هزار تن از سربازان مختار در قصر کوفه مانده و حاضر نشدند با او بیرون بیایند. این سربازان خود را تسلیم مصعب کردند و مصعب نیز دستور داد گردن همه آنها را بزنند. مورخان معتقدند غالب این سربازان ایرانی بودند.
بعد از مختار، سربازان ایرانی کوفه وضعیت بدی پیدا کردند. بعد از قتل عام ایرانیان به دست مصعب، سربازان اموی به فرماندهی حجاج بن یوسف از راه رسیده و با سخت گیری خود کمر ایرانیان ساکن کوفه را شکاندند. ایرانیان مجبور به مهاجرت از کوفه شدند. گروهی از آنان که پیرو کیسانیه بودند با عباسیان بیعت کرده و به سپاه آنان پیوستند و توانستند نقش وسیعی در نابودی خلافت اموی و برانداختن آنها داشته باشند.
منبع: خبر فوری
منبع: faradeed-198555