(تصاویر) «افعی شاخدار ایرانی»؛ افعی مرگباری که زهرش سلول‌های سرطانی را متلاشی کرد

«افعی شاخدار ایرانی»، معروف به افعی شاخدار کاذب و با نام‌های رایج دیگر، از جمله افعی بیابانی شاخدار ایرانی و یا افعی چشم شاخی، گونه‌ای از افعی‌های بومی خاورمیانه و آسیاست که مانند سایر افعی‌ها سمی است.

نام این گونه از جایی که معمولاً یافت می‌شود، یعنی ایران (ایران کنونی) و همچنین ساختار‌های شاخ‌مانند بالای چشمان‌اش گرفته شده است.

نام علمی این افعی Pseudocerastes persicus است و معمولا در زیستگاه‌هایی مانند ایران، پاکستان، افغانستان، شمال عمان، امارات متحده عربی، اردن و سراسر بین النهرین یافت می‌شود. محل نوع به عنوان Perse (Persia) فهرست شده است.

ویژگی‌های ظاهری افعی شاخدار ایرانی 

افعی بزرگسال این گونه به طور متوسط بین ۴۰ تا ۷۰ سانتی متر طول (بدن + دم) دارند و حداکثر طول آن‌ها به ۱۰۸ سانتی متر می‌رسد و چنین طولی برای این نوع از افعی گزارش شده است. ماده‌ها معمولاً بزرگتر از نر‌ها هستند. این مار‌ها می‌توانند وزن قابل توجهی نسبت به اندازه خود داشته باشند، مثلا نمونه‌هایی از این افعی پیدا شده که بیش از ۵۰۰ گرم وزن دارد.

سر این گونه افعی پهن، مسطح، متمایز از گردن و پوشیده از فلس‌های کوچک و چسبنده است. پوزه این خزنده کوتاه و گرد است. سوراخ‌های بینی در جانب سر این حیوان قرار دارند و مجهز به دریچه‌هایی است. پوسته بینی شکسته نشده است. پولک منقاری این افعی کوچک و پهن است. اندازه چشم‌ها متوسط با مردمک‌های بیضوی عمودی است. ۱۵-۲۰ فلس بین چشمی و ۱۵-۲۰ فلس دور چشمی وجود دارد.

ساختار شاخ مانند فوق زبرچشمی بالای هر چشم از فلس‌های کوچک و روی هم تشکیل شده و در بچه افعی‌ها نیز وجود دارد. ۱۱ تا ۱۴ فلس زبرچشمی و ۱۳ تا ۱۷ فلس زیر لبی وجود دارد. همچنین ۲ تا ۴ ردیف فلس کوچک، فلس‌های فوق لبی را از فلس‌های زیر چشمی جدا می‌کند.

تولید مثل افعی شاخدار

این افعی تخم‌گذار است و ماده‌های بالغ ۱۱ تا ۲۱ تخم می‌گذارند. هنگامی که تخم‌ها گذاشته می‌شوند، از قبل حاوی جنین‌هایی هستند که به خوبی رشد کرده اند و طول هر یک می‌تواند به ۸.۵ سانتی متر برسد. در نتیجه، آن‌ها تنها پس از ۳۰ تا ۳۲ روز در دمای ۳۱ درجه سانتیگراد از تخم بیرون می‌آیند و سپس در طول آن‌ها به ۱۴ تا ۱۶.۲ سانتی متر می‌رسد. آن‌ها در اسارت خوب عمل می‌کنند و نسبتا راحت تولید مثل می‌کنند.

این امر منجر به واگرایی در ترکیب سم P. persicus شده که به ویژه برای مدیریت مارگزیدگی مهم است. تنوع در ترکیب زهر می‌تواند بین گونه‌ها، درون گونه‌ها و حتی به صورت انتوژنتیکی (از جوان تا بالغ) رخ دهد.

در نتیجه، درمان مارگزیدگی دشوارتر می‌شود، زیرا پادزهر‌های ساخته شده از سم مار‌ها در جمعیتی متفاوت از جمعیتی که گزش در آن اتفاق افتاده ممکن است در درمان گزش مؤثر نباشد - به این معنی که هر چه ویال‌های ضد سم بیشتر باشد هزینه بیشتر بیشتر است و در نتیجه خطر بیشتری برای بیمار وجود دارد.

زهر افعی شاخدار ایرانی فوایدی واقعی نیز دارد. یک مطالعه به بررسی اثرات سم P. persicus بر سلول‌های سرطانی پرداخت. زهر این گونه دارای توانایی‌های سیتوتوکسیک (کشتن سلول) قوی است، بنابراین زمانی که زهر خام هم روی سلول‌های سالم انسان و هم روی سلول‌های سرطانی اعمال شد، همه سلول‌ها را به یک اندازه از بین برد. با این حال، هنگامی که آن‌ها اجزای خاصی را که باعث آپوپتوز (مرگ سلولی) می‌شوند شناسایی کردند، آن‌ها را جدا کردند و به صورت جداگانه مورد آزمایش قرار دادند.

منبع: راز بقا