حکایت علاقه ناصرالدین شاه به قالی یهودی‌بافت؛ گیلاوند کانون اصلی «جوش کارپت» بود

آدام اورلئوس، جهانگرد و سفرنامه‌نویس سرشناس آلمانی، که در عصر صفوی و زمان حکومت شاه صفی به ایران آمده در سفرنامه‌اش روایت کرده که در تهران فرش‌هایی را مشاهده کرده که بافت آنها بین خانواده و اقوام یهودی رایج بوده است.

مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه، دماوند را یکی از کانون‌های اصلی فرش‌های یهودی‌باف می‌داند و می‌گوید: «ما در تهران قدیم دو نوع قالی داشته‌ایم؛ یکی قالی ارمنی‌بافت که عمدتاً در مناطق شرقی تهران بافته می‌شد و دیگری قالی «جوش» یا یهودی‌باف که در منطقه دماوند می‌بافتند و سابقه ۵۰۰ساله دارد.

قالی‌های جوش در روستاهای حوالی دماوند، مثل اوشار و آرور که نام‌های عبری داشتند، بافته می‌شد و یکی از کانون‌های مهم قالیبافی تهران همین قالی‌های جوش بوده است.»

اقوام یهودی عمدتاً در منطقه گیلاوند که اکنون در محدوده شهرستان دماوند قرار دارد زندگی می‌کردند و سابقه زیست آنها در حوالی دماوند به بیش از ۲ هزار سال قبل می‌رسد.

قالی‌های جوش یا همان جوش‌کارپت‌ها تا پایان دوره پهلوی دوم توسط یهودی‌ها در همین مناطق بافته می‌شد اما با پراکندگی اقوام یهودی در اواخر دهه ۵۰ ، کارگاه‌های فرشبافی یهودیان هم تعطیل شد و دیگر از فرش‌های یهودی‌باف خبری نیست.

تورج ژوله، محقق و پژوهشگر حوزه فرش، معتقد است سابقه بافت قالی‌های جوش در جغرافیای تهران به بیش از ۲ هزار سال می‌رسد: «قالی جوش یکی از زیرگروه‌های فرش تهران است که از روزگار قدیم مشتریان خاص خودش را داشت و هنوز هم می‌توان نمونه‌های این فرش‌ها را در برخی خانه‌های تهران پیدا می‌کرد. بنا براین، روایت اورلئوس از خرید و فروش فرش‌های یهودی‌باف در بازارهای سنتی ایران صحیح به نظر می‌رسد و یک منبع تاریخی مکتوب و قابل اعتماد به حساب می‌آید. آن‌طور که از سایر شواهد تاریخی پیداست، دماوند و به‌طور دقیق‌تر گیلاوند، کانون اصلی آفرینش قالی‌های یهودی‌بافت بوده است.»

نقشه فرش‌های یهودی‌بافت با بخش‌هایی از کتاب مقدس کلیمیان همخوانی دارد و به نظر می‌رسد قالیبافی هم در فرهنگ عامه یهودی‌ها با دین و مذهب عجیبن بوده است.

نقل است که ناصرالدین‌شاه یکی از طرفداران فرش‌های یهودی‌باف بوده و شخصاً سفارش بافت یک تخته از این فرش‌ها را داده بود. این فرش طی سال‌های ۱۸۴۸ تا ۱۸۹۶ بافته شده و ناصرالدین‌شاه آن را به «حکیم نهورای» پزشک کلیمی دربار که با لقب نورمحمود شناخته می‌شد، پیشکش کرده است. گفته می‌شود این فرش هم اکنون در موزه «بت زداک» تورنتو در کشور کانادا نگهداری می‌شود.

منبع: همشهری