درآمدی بر دوزخ

شرق: «کمدی الهی» اثر دانته، شاعر بزرگ ایتالیایی، مجموعه‌ای از افسانه و حکایت و شکایت است که دانته سرودن آن را از ۱۳۰۸ میلادی آغاز کرد و پس از 12 سال رنج و سرگردانی و تبعید در ۱۳۲۰ میلادی، درست یک سال پیش از درگذشتش آن را به سرانجام رساند. کمدی الهی از نخستین آثار ادبی ایتالیا و در زمره مهم‌ترین آثار ادبیات جهان به شمار می‌رود که تقریبا به تمام زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده و از ۱۷۸۲ تاکنون یکصدوبیست ادیب انگلیسی‌زبان آن را به شعر و نثر انگلیسی ترجمه کرده‌اند. اثر مهم دانته پس از سرایش آن‌چنان در قلب مردم ایتالیا جای گرفت که زبانش به زبان ملی ایتالیا تبدیل شد؛ بزرگان ادب جهان متفق‌القول آن را نه‌تنها افتخار ادبیات ایتالیا که یکی از افتخارات ادبیات جهان شمرده‌اند. کمدی الهی» که شرح سفر خیالی دانته به دوزخ، برزخ و بهشت است، از سه دفترِ دوزخ، برزخ و بهشت تشکیل شده است: دفتر اول سی‌و‌چهار سرود، دفتر دوم و سوم نیز هریک سی‌و‌سه سرود را در بر دارد. در مقدمه کتاب، مترجم به اهمیت کمدی الهی به‌عنوان یکی از آثار بزرگ و فاخر ادبی اروپا و جهان اشاره می‌کند و می‌نویسد کمدی الهی از سفر روحی شاعر به دنیای پس از مرگ در دوزخ و برزخ و بهشت در سه بخش جداگانه سخن دارد. «در دوزخ، او روح گناهکارانی را در عذاب جاوید می‌بیند که تا پایان عمر توبه نکرده در گناه زیسته‌اند، در برزخ، روح گناهگاران توبه‌کرده‌ای را می‌بیند که قرن‌ها عذاب می‌کشند تا پس از پاک‌گشتن گناه‌شان با شایستگی به بهشت پرکشند و در بهشت، ارواحی را می‌بیند که در گیتی نکوکار بوده و در جهان دیگر در سایه عشق خداوند جاودانه به شادی و آرامش می‌زیند». این سه بخش گرچه به هم مرتبط‌اند اما همچون سه کتاب مستقل‌اند که هریک سی‌و‌سه سرود دارند و البته بخش دوزخ یک سرود درآمد نیز دارد و در نتیجه شمار سرودهای کتاب به صد سرود می‌رسد. چنان‌که در مقدمه آمده دانته این اثر را براساس بنیاد دین خود، تثلیث بنا کرده و «در کنار این ظاهرپردازی استادانه، مضمون کتاب را نیز از هرچه ذوق و نبوغ و هنر و دانش و آگاهی که بود و داشت، انباشت». دانته پیش از آنکه پیرنگ کمدی را در ذهن خود بپروراند، همه آثار بزرگ و کوچک لاتینی را خوانده بود، زیرا در زمان او زبان لاتین هنوز در بیشتر اروپا رواج داشت و زبان دین و دانش و ادبیات شناخته می‌شد و زبان ایتالیایی را که زبان مردم کوچه و بازار بود و ادبیات نداشت بی‌اهمیت می‌دانستند. دانته اما فصاحت و بلاغت را در زبان عامه یافت و آن را به زبان مردم کوچه و بازار یعنی زبان ایتالیایی نوشت که تا آن روزگار کتابی به آن بزرگی نداشت. دانته برای نوشتن این اثر پانزده سال در تبعید اندیشید و کوشید و وقتی سرودن را آغاز کرد خود دریافته بود که در شرف خلق یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبی جهان است و به همین دلیل در سرود چهارم دوزخ که اساتید بزرگ ادب اروپا، هومر و ویرژیل و اُوید و هوراس و لوکان جمع‌اند، خود را کنار آنان نشانده و ششمین سخنگوی بزرگ می‌داند: «و رفتار آنان با من بیش از شرف‌نهادن بود/ که مرا از پیوستگان حلقه خود خواندند/ و ششمین گشتم در آن حلقه سخن‌دانان».