روزنامه، فقط یک روزنامه نیست
سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی چند روز پیش اعلام کرد «موجودی ما در تامین کاغذ تنها دو ماه آینده است و باید بانک مرکزی برای تامین کاغذ سفارش با نرخ ارز دولتی تضمینی را داشته باشد» گرچه بعد از این اظهار نظر، صالحی در حساب توییتر خود خبرهای خوشی درباره کاغذ داد و نوشت: «ثبت سفارش کاغذ با حمایت بانک مرکزی سرعت یافت، سازمان حمایت جدیت مضاعف را در شناسایی محتکران و گران‌فروشان پیش‌گرفته، قوه‌قضائیه برخورد قاطع با آنان را متعهد شده، امیدواریم التهابات این حوزه به سرعت مرتفع شود» اما همان‌طور که تحریم بر کالاهای مختلف اثر می‌گذارد، کاغذ هم از این نوسانات در امان نخواهد ماند.
سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که اگر روزی فرا برسد که دیگر کاغذ روزنامه‌ای وجود نداشته باشد و روزنامه‌ای چاپ نشود، چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟ آیا جامعه روند عادی خود را ادامه خواهد داد یا نبود روزنامه تبعاتی را به دنبال خواهد داشت؟
مردم چه می‌گویند؟
تقریبا از آذرماه سال گذشته بازار کاغذ در کشور دچار نوسانات عجیبی شد. بالا رفتن قیمت جهانی کاغذ و خمیر کاغذ اولین ضربه را به کتاب‌ها و روزنامه‌ها وارد کرد. کمی بعد افزایش قیمت دلار وضعیت را بدتر کرد و حالا تحریم، آخرین رمق‌های صنایع مرتبط با کاغذ و از همه مهم‌تر صنایع فرهنگی مثل نشر و مطبوعات را کشید. کار تا آنجا پیش رفت که وزیر ارشاد در نشستی گفت فقط تا دو ماه دیگر کاغذ برای روزنامه موجود است، گرچه صالحی چند روز بعد از سرعت گرفتن ثبت سفارش بانک مرکزی برای کاغذ خبر داد اما اگر روزی برسد که دیگر کاغذی برای چاپ روزنامه موجود نباشد یا قیمت آن، چنان بالا باشد که روزنامه‌داران دیگر توانایی خرید آن را نداشته باشند و به دنبال آن دیگر روزنامه‌ای منتشر نشود، چه اتفاقاتی می‌افتد؟ نرگس 30 ساله در پاسخ به این سوال «ابتکار» می‌گوید: شاید تعطیل شدن روزنامه‌ها در پایتخت کمی تاثیرگذار باشد، اما فکر نمی‌کنم بودن یا نبودن روزنامه تاثیر چندانی در شهرستان‌ها داشته باشد. به نظر من فقط قشر خاصی این خلاء را حس می‌کنند چون مردم در فضای مجازی اخباری که می‌خواهند را دنبال می‌کنند.
سعید، 22 ساله و دانشجو است. او معتقد است اگر روزنامه دیگر چاپ نشود هیچ اتفاقی نمی‌افتد. او به «ابتکار» می‌گوید: در روزنامه‌ها هیچ چیز واقعی نوشته نمی‌شود چون در رسانه‌های رسمی ما همیشه باید خط قرمزهای زیادی رعایت شود. دوستان من حتی می‌گویند روزنامه‌ها دروغ می‌نویسند. به علاوه اینکه در کشور ما هر اتفاقی که بیفتد بعد از مدتی عادی و جایگزینی برای آن پیدا می‌شود. مثلا فیلتر شدن تلگرام سر و صدای زیادی به پا کرد اما پس از مدتی آرام شد و مردم با فیلترشکن از آن استفاده می‌کنند. حالا روزنامه کاغذی هم جایگزین پیدا می‌کند، می‌شود آن را الکترونیکی منتشر کرد. به نظر من با چاپ نشدن روزنامه اتفاق عجیبی نمی‌افتد.
علی اما معتقد است تعطیلی روزنامه‌ها باعث ایجاد یک جنجال مجازی می‌شود. او به «ابتکار» می‌گوید: درست است که ممکن است جنجال آفرین باشد اما همین امروز هم منتشر شدن و نشدن روزنامه‌ها خیلی تفاوتی ندارد. مردم اصلا روزنامه نمی‌خوانند، اگر خیلی اهل روزنامه باشند هم آن را در فضاهای مجازی دنبال می‌کنند. اما تنها یک قشر ناراحت خواهند شد و آن نسلی است که از گذشته باقی مانده و امروز در سن کهنسالی است. به نظر من تنها این افراد هستند که برای روزنامه هزینه می‌پردازند. البته تعداد این افراد هم بسیار کم است. در کل به نظرم روند اطلاع‌رسانی دچار مشکل نخواهد شد.
خبرنگارها: تحلیل از بین می‌رود
مریم 35 ساله خبرنگار است، او به «ابتکار» می‌گوید: اولین چیزی که به ذهنم می‌رسد، بیکار شدن درصد زیادی از خبرنگاران است. ناشران و صاحبان رسانه البته دغدغه‌های بیشتری دارند، چون کسب و کار آن‌ها کاملا تعطیل خواهد شد و اعتراضات بیشتری خواهد کرد. این اتفاقات شرایط جامعه را بدتر خواهد کرد. از سوی دیگر روزنامه‌ها به تحلیل می‌پردازند و جامعه ما در حال حاضر منتظر واکنش‌ها و تحلیل‌های مختلف درباره اتفاقات روز هستند. این تحلیل‌ها معمولا در روزنامه‌ها منتشر می‌شود و نبود روزنامه‌ها باعث از بین رفتن این فضا و آگاهی خواهد شد.
علیرضا سابقه‌ای 20 ساله در روزنامه‌نگاری دارد او معتقد است تعطیلی روزنامه‌ها در درازمدت اثرات مخربی برای جامعه به دنبال خواهد داشت. او به «ابتکار» می‌گوید: در حال حاضر روزنامه‌های ما عمدتا وضعیت خوبی ندارند و در جامعه هم منشاء اثر نیستند. این نقطه ضعف در کوتاه مدت باعث می‌شود فقدان روزنامه‌ها در کوتاه مدت چندان احساس نشود. اما در درازمدت تاثیرات بسیار مخرب و منفی در جامعه خواهد گذاشت. چرخش گردش اطلاعات و ارائه تحلیل با نبود روزنامه از دست می‌رود و زنجیره تداوم و نقل اخبار دچار خللی جدی می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود در آینده نهادهای قدرت بتوانند هر طور که بخواهند با افکار عمومی رفتار کنند و امکان ایستادگی مدنی هم وجود نداشته باشد.
کارشناسان: فقط روزنامه نگاران بیکار نمی‌شوند ...
تعطیل شدن روزنامه‌ها شاید در نگاه اول اثر چندانی بر جامعه نداشته باشد اما از نگاه کارشناسی روزنامه نخواندن یا روزنامه نداشتن یکی از عوامل عقب‌ماندگی و عدم رشد جوامع است. امیدعلی مسعودی، کارشناس ارتباطات و استاد دانشگاه به «ابتکار» می‌گوید: یکی از شاخصه‌های آزادی و وجود فرهنگ در جامعه میزان مطالعه مردم است، متاسفانه چون مردم ما بیشتر به فرهنگ شفاهی علاقه‌مند هستند و در طول تاریخ کمتر به منابع مکتوب مراجعه کرده‌اند، سطح مطالعه پایینی داریم. تیراژ روزنامه‌های ما پایین است. البته ما نمی‌توانیم همین تعداد را هم از این حق محروم کنیم. دولت‌ها باید از مطبوعات حمایت کنند، نباید فشار به مطبوعات منتقل شود و به دنبال آن مردم این فشار را تحمل کنند که نتیجه‌ای جز ریزش همین تعداد خواننده هم ندارد. البته من امیدوارم همین تعداد کم مصر هستند روزنامه را مطالعه کنند و افزایش قیمت را تحمل کنند تا صاحبان مطبوعات با این افزایش قیمت بتوانند کاغذ مورد نیاز خود را تهیه کنند.
این کارشناس درباره تاثیر منتشر نشدن روزنامه‌های کاغذی و انتشار آن‌ها به صورت دیجیتالی بر مشاغل مختلف نیز می‌گوید: تحریریه‌های ما معمولا تعداد زیادی خبرنگار دارد، سردبیرها، صفحه‌آراها و ویراستارها کسانی هستند که در روزنامه‌ها به صورت مستقیم ارتباط دارند، با دیجیتالی شدن روزنامه‌ها لاجرم برخی از این افراد از چرخه خارج می‌شوند. علاوه بر این، چاپخانه‌های ما با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو می‌شوند، اتفاقی که در همین سال‌ها هم شاهد آن بوده‌ایم. در شبکه توزیع هم افراد بسیاری کار خود را از دست خواهند داد. در تهران بالای 1000 دکه مطبوعاتی وجود دارد که همین الان هم به دلیل وضعیت بد فروش مطبوعات مجبور به فروش اقلام غیر مرتبط هستند و این افراد هم با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهند شد. بنابراین تعطیل شدن روزنامه‌های کاغذی باعث تعطیل شدن افراد بسیار زیادی خواهد شد چون معمولا این افراد شغل دیگری هم بلد نیستند. مثلا یک روزنامه‌نگار جز خبرنویسی و گزارش‌نویسی چه کار دیگری بکند؟
باید منتظر ماند و دید دولت و بانک مرکزی در نهایت چگونه از بحران نبود کاغذ عبور می‌کنند. آیا راهی برای عبور از این بزنگاه وجود دارد یا سرانجام باید به نابودی مطبوعات کاغذی تن بدهیم.